Hvað er hvatberi?

Nafn þitt

Netfang þitt

Netfang móttakanda

Ruslpóstvörn =

Svar

Hvað er hvatberi?
Hvatberi (e. mitochondrion) er frumulíffæri sem finnst í öllum heilkjarna lífverum. Hvatberar eru belglaga, um 0,5–1 μm, en stærð og lögun getur verið breytileg eftir frumutegundum. Þeir eru nægilega stórir til að sjást með ljóssmásjá og voru fyrst uppgötvaðir á 19. öld. Hvatbera er að finna í nánast öllum frumum lífvera. Mismunandi frumutegundir hafa þó mismunandi fjölda hvatbera eftir orkuþörf þeirra. Hjartafrumur og lifrarfrumur í spendýrum hafa til dæmis mikinn fjölda hvatbera en rauð blóðkorn hafa enga hvatbera.

Hvatberar eru gerðir úr tvöfaldri frymishimnu. Sú ytri er slétt og umlykur hvatberann. Sú innri er í fellingum sem eykur yfirborðsflatamál hennar en helsta virkni hvatberans á sér stað á þessari himnu. Í miðju hvatberans er mergur eða matrix. Þar er seigfljótandi vökvi sem inniheldur ensím, ríbósóm og erfðaefni hvatberans.

Helsta hlutverk hvatbera er orkumyndun. Líkja má hvatberum við orkustöð frumunnar en þar fer fram svokölluð frumuöndun. Frumuöndun byggist á því að nota orkuna úr næringunni, oftast á formi glúkósa, til þess að búa til ATP með hjálp súrefnis, en koltvíildi (einnig nefnt koltvíoxíð) og vatn myndast sem úrgangsefni. ATP, sem stendur fyrir 'adenosine trifosfat', má kalla orkugjaldmiðil líkamans og er eina orkuformið sem frumur geta notað í lífefnahvörf sín.

Ásamt því að mynda orku taka hvatberar einnig þátt í ýmsum boðferlum innan frumunnar, frumuskiptingu og frumudauða, stjórnun frumuhringsins og frumuvaxtar.

Mest allt erfðaefni frumna er að finna innan kjarna þeirra en hvatberar skera sig frá öðrum frumulíffærum að því leyti að þeir hafa sitt eigið erfðaefni sem kóðar fyrir hluta þeirra prótína sem hvatberar nota. Erfðaefni hvatbera er hringlaga og eru mörg eintök í hverjum hvatbera. Það líkist erfðaefni baktería að mörgu leyti og því eru kenningar um að hvatberar séu mögulega tilkomnir vegna samruna baktería og heilkjörnunga. Mörg prótínanna sem notuð eru í hvatbera eru þó tjáð í kjarna frumunnar og flutt þaðan inn í hvatberana eftir myndun þeirra. Nýir hvatberar verða til við hvatberaskiptingu. Þeir hafa takmarkaðan líftíma í frumunni og er eytt í meltibólum að líftíma loknum.

Hvatberar erfast eingöngu frá móður þannig að allir hvatberar í frjóvguðu eggi eru komnir úr eggfrumu móðurinnar. Hvatberar erfast einnig án endurröðunnar og því eru litlar breytingar á erfðaefninu á milli kynslóða nema með stökkbreytingum. Þessi eiginleiki nýtist til dæmis vel til þess að skoða þróunarsöguna og til þess að rekja þjóðflutninga.

Helstu heimildir og mynd:

• Alberts B., Johnson A. o.fl. 2002. Molecular Biology of the Cell, 4. útgáfa. New York: Garland Science.
• Cooper G., 2000. The Cell, A Molecular Approach, 2. útgáfa. Sunderland (MA); Sinauer Associates.
• Cell Mitochondria - CellBiology. (Skoðað 19. 11. 2017).
• Mynd: Animal mitochondrion diagram en (edit).svg - Wikimedia Commons. (Sótt 18. 12. 2017).

...