Hvað getið þið sagt mér um haustfeta?

Nafn þitt

Netfang þitt

Netfang móttakanda

Ruslpóstvörn =

Svar

Hvað getið þið sagt mér um haustfeta?
Haustfeti (Operophtera brumata) er fiðrildategund af ætt feta (Geometridae). Í Evrópu er útbreiðsla hans frá Miðjarðarhafi til nyrstu slóða Skandinavíu, austur um Asíu norðan fjallgarðanna miklu til Japans. Auk þess er hann innfluttur til Nova Scotia í Kanada. Á Íslandi finnst hann um sunnanvert landið frá Borgarfirði og austur í Lón en stakir og einangraðir fundarstaðir í öðrum landshlutum eru Bíldudalur, Akureyri og Egilsstaðir.

Haustfeti finnst í birkiskógum og kjarri á útbreiðslusvæðinu á sunnanverðu landinu auk þess að vera algengur í húsagörðum í byggð. Á norðanverðu landinu finnst hann einungis í húsagörðum í þéttbýli. Lirfur éta laufblöð á ýmsum trjátegundum, meðal annars birki (Betula pubescens), reyniviði (Sorbus acuparia), víði (Salix) og kirsuberjatrjám (Prunus). Einnig er fjöldi runna á matseðlinum. Fiðrildin eru á ferli á haustin, frá miðjum september og langt fram eftir nóvember. Kvendýrin verpa á trjágreinar og eggin geymast þar yfir veturinn. Þau klekjast á vorin þegar brum taka að springa og lirfurnar vaxa upp fyrrihluta sumarsins. Fullvaxnar síga þær á silkiþræði til jarðar og púpa sig í jarðveginum. Þar liggja púpurnar til haustsins.

Haustfeti hefur án efa borist til landsins af mannavöldum, því kvendýrin hafa aðeins litla vængstúfa og eru ófleyg. Hann hefur sennilega flust með innfluttum trjám eða runnum. Skráð hefur verið að tegundin hafi fundist hér fyrst í birkiskógi árið 1928 í Þórsmörk. Um var að ræða hálfvaxnar lirfur í samanspunnum birkilaufum. Ástæða er til að efast um réttmæti þessa, því lirfur haustfeta spinna ekki saman laufblöð eins og vefararnir gera hins vegar. Því er með öllu óstaðfest hvenær haustfeti settist hér að en það hefur þó með vissu gerst fyrir 1944.

Þó langmest sé af haustfeta í húsagörðum vegnar honum einnig ágætlega í birkiskógum á Suðurlandi. Fáir fundarstaðir hafa verið skráðir á norðanverðu landinu en þó má fastlega gera ráð fyrir að tegundin finnist þar í görðum í flestum bæjarfélögum. Grænar lirfurnar eru mikil átvögl og oft er fjöldi þeirra slíkur að umtalsverðar skemmdir geta orðið á laufskrúði trjáa snemma sumars. Að öllu jöfnu jafna trén sig fljótlega eftir að fullþroska lirfurnar hafa yfirgefið þau. Atlögur haustfeta við trjágróður er ein meginástæða þess að margir garðeigendur grípa til garðaúðunar.

Kvendýrin skríða upp eftir trjástofnum þegar þau koma úr púpum á haustin og út á greinar trjánna. Þar laða kerlurnar fleyg karldýrin til sín með efnaboðum til að makast. Þær framleiða mikinn fjölda eggja. Líkami þeirra getur verið úttroðinn af eggjum fram undir haus en rýrir og óvirkir flugvöðvarnir taka þar upp lítið rými. Drapplit karldýrin eru oft áberandi á húsveggjum í október þegar mest er af þeim, ekki síst að morgni umhverfis útiljós sem hafa logað yfir nótt.

Heimildir

• Erling Ólafsson & Hálfdán Björnsson 1997. Fiðrildi á Íslandi 1995. Fjölrit Náttúrufræðistofnunar 32. 136 bls.
• Geir Gígja 1944. Meindýr í húsum og gróðri og varnir gegn þeim. Prentsmiðjan Hólar hf, Reykjavík. 235 bls.
• Lindroth, C.H. 1931. Die Insektenfauna Islands und ihre Probleme. Zool. Bidr. 13: 105-589.
• Skou, P. 1984. Nordens Målere. Håndbog over de danske og fennoskandiske arter af Drepanidae og Geometridae (Lepidoptera). Danmarks Dyreliv 2. Fauna Bøger & Apollo Bøger, Kaupmannahöfn & Svendborg. 332 bls.
• Wolff, N.L. 1971. Lepidoptera. Zoology of Iceland III, Part 45. Munksgaard, Kaupmannahöfn. 193 bls.
• Myndir: Erling Ólafsson, af vef Náttúrufræðistofnunar Íslands. Hægt er að skoða myndirnar stærri inn á þeim vef.

---

Þetta svar er fengið með góðfúslegu leyfi af vef Náttúrufræðistofnunar Íslands: Haustfeti (Operophtera brumata) | Náttúrufræðistofnun Íslands....