Hver er skilgreiningin á stöðuvatni og getur Jökulsárlón talist vera stöðuvatn?

Nafn þitt

Netfang þitt

Netfang móttakanda

Ruslpóstvörn =

Svar

Hver er skilgreiningin á stöðuvatni og getur Jökulsárlón talist vera stöðuvatn?
Eins og nafnið bendir til, mætti ætla að Jökulsárlón sé „lón“ fremur en „stöðuvatn“. Annað orðið útilokar þó ekki hitt því samkvæmt íslenskum jarðfræðibókum er þarna um jökullón að ræða sem er ein gerð stöðuvatna.

Á ensku er talað um lake annars vegar og lagoon hins vegar. Skilgreiningar á þessu tvennu eru gjarnan að lake, sem á íslensku er þýtt sem stöðuvatn, sé allstórt vatn afgirt landi á alla vegu, en lagoon eða lón sé vatn (gjarnan tiltekið að það sé grunnt) við strönd aðskilið frá sjó með til dæmis malarrifi, kóralrifi eða einhverju slíku. Guðbjartur Kristófersson menntaskólakennari er með svipaðar útfærslur í orðskýringum sínum en þar segir: stöðuvatn: er vatn sem situr í lægð í landslagi, en lón við sjó: [lagoon] eru skilin frá sjó með malarrifi.

Takið eftir að lagoon virðist hafa þrengri merkingu en orðið lón eitt og sér enda sér Guðbjartur ástæðu til að taka fram að um sé að ræða lón við sjó.

Í jarðfræðibók Þorleifs Einarssonar sem var ein helsta kennslubók í jarðfræði á Íslandi um áratuga skeið er kafli um stöðuvötn. Sá kafli hefst þannig:

Dældir fylltar vatni nefnum við stöðuvötn. Vatnastæðin eru með ýmsu móti tilkomin, svo sem við jökulrof, eldsumbrot, jarðskorpuhreyfingar, bergskrið o.s.frv.

Síðan er gerð grein fyrir helstu gerðum íslenskra stöðuvatna eftir myndunarhætti vatnastæðanna. Flest vötn á Íslandi eru mynduð af jöklum og meðal dæma um jökulmynduð vötn nefnir Þorleifur Jökulsárlón (sem hann telur til gerðar jökultunguvatna) og Grænalón (jökulstíflaður dalur) sem bæði teljast til jökullóna. Um myndun slíkra vatna segir:

Skriðjökultungur ýta oft upp lausum ruðningi eða hann skolast burt með jökulvatni sem brýst fram undan jökulsporði. Á þennan hátt verða oft til vatnastæði er jökullinn hopar.

Þorleifur nefnir einnig dæmi um eldsumbrotavötn, eins og Kerið i Grímsnesi og Grænavatn í Krýsuvík sem teljast til gígvatna, Hvalvatn sem er hraunstíflað vatn, Þingvallavatn sem telst til vatna myndaðra við jarðskorpuhreyfingar og svo framvegis. Einn myndunarhátturinn eru lón við sjó (sem væntanlega er það sem kallast lagoon á ensku) en um þau segir að við

flutning sands og malar með ströndum fram lokast víkur og vogar tíðum af malarrifum. Innan rifsins verður þá ýmist til sjávarlón með söltu vatni þar sem sjávarfalla gætir ... eða lón með fersku vatni.

Dæmi um vötn af þessu tagi eru Hópið og Tjörnin í Reykjavík.

Þannig virðast öll þessi vötn vera stöðuvötn, sem síðan greinast eftir myndunarhætti vatnsstæðisins.

Heimildir og mynd:

• Guðbjartur Kristófersson: Jarðfræðiglósur.
• Þorleifur Einarsson. 1991. Myndun og mótun lands. Reykjavík, Mál og menning.
• Mats: Íslandsmyndasafn © Mats Wibe Lund. Sótt 18. 4. 2012.

...