Senda inn spurningu
Sólin Sólin Rís 05:43 • sest 21:13 í Reykjavík
Tunglið Tunglið Rís 13:37 • Sest 06:11 í Reykjavík
Flóð Flóð Árdegis: 02:59 • Síðdegis: 15:47 í Reykjavík
Fjaran Fjara Árdegis: 09:39 • Síðdegis: 21:50 í Reykjavík
Visit the English version
Árnastofnun - mynd í *Árnarstofnun

Flokkun:

Hugvísindi Málvísindi: íslensk

Hvað er fyrir neðan allar hellur?

Guðrún Kvaran

Nafnorðið hella merkir 'flatur steinn'. Það er einnig til í öðrum Norðurlandamálum, t.d. færeysku hella, nýnorsku helle, sænskum mállýskum hälla, fornsænsku hælla og forndönsku hælde.

Samkvæmt Íslenskri orðsifjabók (1989:318) höfðu sum orðin einnig merkinguna '(slétt) klöpp, berggrunn' og jafnvel 'neðansjávarsker'. Orðasambandið fyrir neðan allar hellur um eitthvað sem er alveg fráleitt, algerlega ótækt þekkist frá lokum 19. aldar. Hella virðist hér merkja 'sjávarbotn; jarðlag' og telur Jón Friðjónsson það vísa til hugmynda manna um dýpt sjávar. Orðasambandið vísar þá til neðstu marka, dýpra verður ekki sokkið (2006:331).

Jón Friðjónsson telur að orðasambandið 'fyrir neðan allar hellur' vísi til hugmynda manna um dýpt sjávar.

Ýmist skyld orðasambönd virðast hafa komið upp í lok 19. aldar samkvæmt Ritmálsskrá Orðabókar Háskólans. Þau eru: niður fyrir allar hellur, niður undir allar hellur, ofan undir allar hellur. Þau virðast notuð með ýmsum sögnum til áhersluauka, t.d. bölva, lasta, níða, skamma, svívirða. Elst virðist þó niður undir hellur úr bókinni Sumar-Giøf handa Børnum frá Sra Gudmundi Jónssyni sem gefin var úr í Leirárgörðum 1795. Nokkur dæmi um orðasamböndin, fengin úr Ritmálsskránni, sýna vel notkunina:

Nú er henni [ɔ: vöruskiptaversluninni] bölvað niður fyrir allar hellur.
að níða hann niður fyrir allar hellur.
Jóni Hjaltalín er bölvanlega við Valtý og skammar hann niður fyrir allar hellur.
eg skammast mín nidur undir hellur.
Lánsverzlunin íslenzka er löstuð niður fyrir allar hellur.
en áður en varði tóku einstök félög og stéttir að rísa gegn því [ɔ: frumvarpinu], og var það nítt niður fyrir allar hellur.
Fjölnir gerði þessa tilraun, en var hrakinn niður undir allar hellur.
og setja honum fyrir sjónir fúlmennsku hans, svo að hann skammaðist sín niður undir allar hellur.
en úthúða og níða undir allar hellur allt og alla
ég óska víst Alþingi ofan undir allar hellur.
bölvar öllu þjóðlegu ofan undir allar hellur.

Heimildir:
  • Ásgeir Blöndal Magnússon. 1989. Íslensk orðsifjabók. Reykjavík, Orðabók Háskólans.
  • Jón Friðjónsson. 2006. Mergur málsins. Reykjavík, Mál og menning.

Mynd:

Höfundur

Guðrún Kvaran

Guðrún Kvaran

prófessor

Útgáfudagur

4.9.2015

Spyrjandi

Árni Jörgensen

Efnisorð

Tilvísun

Guðrún Kvaran. „Hvað er fyrir neðan allar hellur? “ Vísindavefurinn, 4. september 2015. Sótt 18. apríl 2024. http://visindavefur.is/svar.php?id=70291.

Guðrún Kvaran. (2015, 4. september). Hvað er fyrir neðan allar hellur? Vísindavefurinn. Sótt af http://visindavefur.is/svar.php?id=70291

Guðrún Kvaran. „Hvað er fyrir neðan allar hellur? “ Vísindavefurinn. 4. sep. 2015. Vefsíða. 18. apr. 2024. <http://visindavefur.is/svar.php?id=70291>.

Chicago | APA | MLA

Tengd svör

Þessi síða notar vafrakökur Nánari upplýsingar

Ég samþykki
Spyrja

Sendu inn spurningu LeiðbeiningarTil baka

Hér getur þú sent okkur nýjar spurningar um vísindaleg efni.

Hafðu spurninguna stutta og hnitmiðaða og sendu aðeins eina í einu. Einlægar og vandaðar spurningar um mikilvæg efni eru líklegastar til að kalla fram vönduð og greið svör. Ekki er víst að tími vinnist til að svara öllum spurningum.

Persónulegar upplýsingar um spyrjendur eru eingöngu notaðar í starfsemi vefsins, til dæmis til að svör verði við hæfi spyrjenda. Spurningum er ekki sinnt ef spyrjandi villir á sér heimildir eða segir ekki nægileg deili á sér.

Spurningum sem eru ekki á verksviði vefsins er eytt.

Að öðru leyti er hægt að spyrja Vísindavefinn um allt milli himins og jarðar!

=

Senda grein til vinar

=

Hvað er fyrir neðan allar hellur?
Nafnorðið hella merkir 'flatur steinn'. Það er einnig til í öðrum Norðurlandamálum, t.d. færeysku hella, nýnorsku helle, sænskum mállýskum hälla, fornsænsku hælla og forndönsku hælde.

Samkvæmt Íslenskri orðsifjabók (1989:318) höfðu sum orðin einnig merkinguna '(slétt) klöpp, berggrunn' og jafnvel 'neðansjávarsker'. Orðasambandið fyrir neðan allar hellur um eitthvað sem er alveg fráleitt, algerlega ótækt þekkist frá lokum 19. aldar. Hella virðist hér merkja 'sjávarbotn; jarðlag' og telur Jón Friðjónsson það vísa til hugmynda manna um dýpt sjávar. Orðasambandið vísar þá til neðstu marka, dýpra verður ekki sokkið (2006:331).

Jón Friðjónsson telur að orðasambandið 'fyrir neðan allar hellur' vísi til hugmynda manna um dýpt sjávar.

Ýmist skyld orðasambönd virðast hafa komið upp í lok 19. aldar samkvæmt Ritmálsskrá Orðabókar Háskólans. Þau eru: niður fyrir allar hellur, niður undir allar hellur, ofan undir allar hellur. Þau virðast notuð með ýmsum sögnum til áhersluauka, t.d. bölva, lasta, níða, skamma, svívirða. Elst virðist þó niður undir hellur úr bókinni Sumar-Giøf handa Børnum frá Sra Gudmundi Jónssyni sem gefin var úr í Leirárgörðum 1795. Nokkur dæmi um orðasamböndin, fengin úr Ritmálsskránni, sýna vel notkunina:

Nú er henni [ɔ: vöruskiptaversluninni] bölvað niður fyrir allar hellur.
að níða hann niður fyrir allar hellur.
Jóni Hjaltalín er bölvanlega við Valtý og skammar hann niður fyrir allar hellur.
eg skammast mín nidur undir hellur.
Lánsverzlunin íslenzka er löstuð niður fyrir allar hellur.
en áður en varði tóku einstök félög og stéttir að rísa gegn því [ɔ: frumvarpinu], og var það nítt niður fyrir allar hellur.
Fjölnir gerði þessa tilraun, en var hrakinn niður undir allar hellur.
og setja honum fyrir sjónir fúlmennsku hans, svo að hann skammaðist sín niður undir allar hellur.
en úthúða og níða undir allar hellur allt og alla
ég óska víst Alþingi ofan undir allar hellur.
bölvar öllu þjóðlegu ofan undir allar hellur.

Heimildir:
  • Ásgeir Blöndal Magnússon. 1989. Íslensk orðsifjabók. Reykjavík, Orðabók Háskólans.
  • Jón Friðjónsson. 2006. Mergur málsins. Reykjavík, Mál og menning.

Mynd:

...