Hvenær urðu blóðbankar til og hvernig er hægt að geyma blóð?

Nafn þitt

Netfang þitt

Netfang móttakanda

Ruslpóstvörn =

Svar

Hvenær urðu blóðbankar til og hvernig er hægt að geyma blóð?
Einnig hefur verið spurt:

• Hvað geymist blóð í blóðbönkum lengi? Er til gerviblóð?
• Hver (og hvenær) fann fyrst út að hægt væri að taka blóð úr manneskju, geyma það og nota það síðar í aðra manneskju? Það er gefa blóð.

Hugmyndir um að nota eða taka blóð úr fólki í lækningaskyni eru mjög gamlar. Í margar aldir voru svonefndar blóðtökur álitnar gagnlegar. Aftöppun blóðs úr æð var til dæmis algeng lækningaaðferð á Íslandi alveg fram til 1870.

Á 17. öld reyndu menn blóðgjafir á milli dýra og einnig voru gerðar tilraunir þar sem mönnum var gefið dýrablóð. Skilningur á þessum fræðum var í fyrstu mjög takmarkaður og árangurinn eftir því.

Almennt er talið að enski fæðingarlæknirinn James Blundell (1791-1878) hafi fyrstur manna framkvæmt blóðgjöf á milli tveggja einstaklinga. Blóðgjöfin fór líklega fram í desember 1818. Þróun blóðgjafar hélt áfram á 19. öld en það var einkum þrennt sem flækti málin og gerði blóðgjafir að hættuspili. Í fyrsta lagi þekktu menn ekki ABO-blóðflokkakerfið fyrr en í byrjun 20. aldar, í öðru lagi var sýkingarhætta mikil við blóðgjafir og í þriðja lagi fannst ekki góð lausn á kekkjun blóðs fyrr en komið var fram á 20. öldina.

Til að byrja með fóru blóðgjafir fram beint á milli blóðgjafa og blóðþega því ekki var hægt að geyma blóð án þess að það færi í kekki. Þegar menn uppgötvuðu að mögulegt var að geyma blóð í nokkra daga með því að kæla það og nota storkuvara, var fyrsta skrefið í átt að blóðbanka stigið.

Þróun í blóðgjöf tók stór skref fram á við í fyrri heimsstyrjöldinni og fyrsta blóðgjafaþjónustan var opnuð í London 1921. Þar gátu sjálfboðaliðar skráð sig á blóðgjafalista og blóð þeirra var skoðað með tilliti til sjúkdóma og greint í blóðflokka. Fyrsti blóðbankinn þar sem blóði var markvisst safnað og geymt til notkunar vegna blóðgjafa á sjúkrahúsum var í Sovétríkjunum árið 1930.

Á Íslandi var fyrstu skipulögðu blóðgjafasveitinni komið á fót árið 1935 en Blóðbankinn tók formlega til starfa hinn 14. nóvember 1953.

Fyrst þegar blóðgjafir hófust var blóðið ekki unnið heldur gefið eins og það kom fyrir frá gjafanum. Í dag er allt blóð unnið og úr því eru búnir til svonefndir blóðhlutar; rauðkornaþykkni, blóðvökvi og blóðflöguþykkni. Þannig er mögulegt að veita allt að þremur sjúklingum viðeigandi blóðhluta frá einum og sama blóðgjafanum.

Rauðkornaþykkni er notað við mikinn blóðmissi til dæmis á skurðstofum, slysamóttökum og lyflækningadeildum. Blóðvökvi er einkum notaður þegar bæta þarf tap á mikilvægum storkuþáttum í blóði til dæmis við flóknar skurðaðgerðir, alvarlegar sýkingar og slys. Blóðflöguþykkni eru meðal annars gefin fólki í krabbameinsmeðferð, en þau eru einnig notuð við miklar blæðingar við slys og í flóknum aðgerðum, svo sem hjartaaðgerðir.

Hver blóðhluti er geymdur við aðstæður sem tryggja að hann haldi eiginleikum sínum sem best. Rauðkornaþykkni geymist í 6 vikur frá tökudegi við 2-6°C í sérhæfðum blóðskápum. Blóðvökvi geymist í 2 ár við -30°C. Blóðflöguþykkni geymist í 7 sólahringa við 20-24°C á stöðugri hreyfingu í sérstökum blóðflöguskápum.

Heimildir og myndir:

• Saga Blóðbankans - Blóðbankinn.
• Blóðhlutar - Blóðbankinn.
• Blóðgjöf er lífgjöf - Blóðbankinn.
• History of Blood Banking | Community Blood Center.
• Blood bank - Wikipedia, the free encyclopedia.
• Mynd af Blundell: James Blundell (physician).jpg - Wikimedia Commons. (Sótt 5. 7. 2016).
• Mynd af blóðgjöf: At The Bloodbank Free Stock Photo - Public Domain Pictures. (Sótt 5. 7. 2016).

---

Þetta svar er eftir nemendur í Háskóla unga fólksins, námskeiðum á vegum HÍ fyrir 12-16 ára ungmenni í júnímánuði 2016.

...