Hvað er fellibylur, af hverju og við hvaða aðstæður myndast fellibyljir?

Nafn þitt

Netfang þitt

Netfang móttakanda

Ruslpóstvörn =

Svar

Hvað er fellibylur, af hverju og við hvaða aðstæður myndast fellibyljir?
Fellibyljir eru djúpar og krappar lægðir sem myndast yfir hafi í hitabeltinu. Lægðir þessar valda oft miklu tjóni þegar þær ganga á land, ýmist vegna fárviðris, úrfellis eða sjávarflóða sem oft fylgja.

Ólíkt lægðum sem fara um Ísland og myndast og dýpka á mörkum kaldra og hlýrra loftmassa sækja fellibyljir orku sína í varma sem losnar úr læðingi við að raki í lofti þéttist í skýjadropa. Slík þétting á sér stað í risavöxnum skúraklökkum þar sem uppstreymi er mikið. Nauðsynlegt skilyrði þess að uppstreymi með rakaþéttingu eigi sér stað í stórum stíl er hlýtt og rakt loft nálægt yfirborði jarðar. Þær aðstæður má finna yfir úthöfum í hitabeltinu, þar sem fellibyljir verða til og eflast.

Fellibylurinn Frances nálgast strönd Flórída. Mynd tekin úr gervitungli 2. september 2004.

Skúraklakkarnir sem eru undanfari fellibyljanna myndast og raðast einkum saman í lægðardrögum í staðvindabeltinu. Þegar komið er nokkur hundruð kílómetra frá miðbaug er svigkraftur jarðar nægilega sterkur til að sveigja loft af leið þess inn að miðju lægðar. Kemst þannig á hringstreymi sem er haldið við af jafnvægi þrýstikrafts, svigkrafts jarðar og miðflóttakrafti. Deila má um hvort nefna eigi síðastnefndu þættina krafta, því hér er um að ræða hröðun sem er til komin vegna snúnings jarðar og vegna hringhreyfingar loftsins umhverfis fellibylinn. Þrýstikrafturinn togar loftið inn að miðju lægðarinnar, en svigkrafturinn og miðflóttakrafturinn leitast í grófum dráttum við að toga loftið út frá miðju lægðarinnar.

Oft er miðað við að yfirborðshiti sjávar þurfi að vera 26°C hið minnsta til að fellibylur geti myndast. Við suðurströnd Íslands fer sjávarhiti ekki mikið yfir 10°C og má á því sjá að sjórinn þyrfti að hlýna mikið til að fellibyljir gætu myndast á okkar slóðum. Á hinn bóginn verða stundum til smáar en krappar lægðir á norðurslóðum sem svipar nokkuð til fellibylja, en eru víðáttuminni og hvergi nærri eins djúpar. Eru það svokallaðar heimskautalægðir, en þær myndast í ísköldu lofti sem streymir yfir tiltölulega hlýjan sjó. Líkt og fellibyljir sækja lægðir þessar orku sína að verulegu leyti í losun dulvarma við þéttingu raka.

Árlega berast nokkrir fellibyljir á norðurhveli jarðar inn á norðanvert Atlantshaf og þar geta þeir stuðlað að myndun krappra lægða af þeirri gerð sem myndast í vestanvindabeltinu og fara oft um Ísland. Leifar af fellibyl orsökuðu mikið óveður á Íslandi 24. september 1973. Tjón var töluvert og er veðrið meðal annart minnistætt vegna þess hve mörg tré féllu í Reykjavík. Óveður þetta hefur verið kennt við fellibylinn Ellen.

Sagt er frá nafngiftum fellibylja í öðru svari á Vísindavefnum og margvíslegan fróðleik má finna um fellibylji hjá Bandarísku fellibyljastofnuninni. Eins má lesa um fellibylji í grein eftir Trausta Jónsson í Náttúrufræðingnum, 2. hefti 1990.

Mynd: Astronomy Picture of the Day

Með þessu svari er einnig svarað spurningu Lenu Valdimarsdóttur, Ágústs Leóssonar og Sólveigar Ingadóttur 'Hvað eru fellibyljir og hvernig myndast þeir?' og spurningu Soffíu Lúðvíksdóttur, 'Hvernig myndast fellibyljir?'

...