Senda inn spurningu
Sólin Sólin Rís 05:26 • sest 21:28 í Reykjavík
Tunglið Tunglið Rís 21:24 • Sest 05:22 í Reykjavík
Flóð Flóð Árdegis: 06:10 • Síðdegis: 18:30 í Reykjavík
Fjaran Fjara Árdegis: 00:11 • Síðdegis: 12:20 í Reykjavík
Visit the English version
Árnastofnun - mynd í *Árnarstofnun

Flokkun:

Hugvísindi Málvísindi: íslensk

Af hverju heita hillur „hillur” en ekki „ujkur”?

Guðrún Kvaran

Þegar orð eru búin til eru oftast notaðir til þess orðstofnar sem fyrir eru í málinu. Þeir eru ýmist teknir beint án hljóðbreytinga eða orðin eru mynduð með hjálp þeirra möguleika, sem málið ræður yfir, til dæmis hljóðvarpi. Orðið hilla er eitt slíkra orða.

Orð sömu eða svipaðrar merkingar eru til í grannmálunum og telst orðið því samnorrænt. Hilla er upphaflega notað um stall í fjalli og síðar einnig um lárétta fjöl til að geyma e-ð á. Stofninn er hel- og hefur hilla verið myndað með i-hljóðvarpi. Skyld því eru hjallur og hjalli sem orðin eru til við klofninguna e > ja. Þarna hefur málið notað hljóðlögmál sem eðlileg eru við orðmyndun.

Orðið ujka, í fleirtölu sennilega ujkur (sbr. kápa, kápur) hefst á stafasambandinu uj- í framstöðu sem ekki á sér fyrirmynd í íslenskri orðmyndun. Ekki er eðlilegt að mynda orð með einhljóðum + j (a, e, é, i, í, u, ú + j) og hafnar málið því þeirri leið til nýmyndunar orða. Aftur á móti eru dæmi þess að mynda má ný orð sem hefjast á tvíhljóðum + j, til dæmis eyja, æja.

Sjá einnig svör sama höfundar við spurningunum Hvernig urðu orð til? og Hvernig búum við til ný orð?

Höfundur

Guðrún Kvaran

Guðrún Kvaran

prófessor

Útgáfudagur

28.6.2001

Spyrjandi

Eyþór Gunnarsson, f. 1988

Efnisorð

Tilvísun

Guðrún Kvaran. „Af hverju heita hillur „hillur” en ekki „ujkur”?“ Vísindavefurinn, 28. júní 2001. Sótt 23. apríl 2024. http://visindavefur.is/svar.php?id=1749.

Guðrún Kvaran. (2001, 28. júní). Af hverju heita hillur „hillur” en ekki „ujkur”? Vísindavefurinn. Sótt af http://visindavefur.is/svar.php?id=1749

Guðrún Kvaran. „Af hverju heita hillur „hillur” en ekki „ujkur”?“ Vísindavefurinn. 28. jún. 2001. Vefsíða. 23. apr. 2024. <http://visindavefur.is/svar.php?id=1749>.

Chicago | APA | MLA

Þessi síða notar vafrakökur Nánari upplýsingar

Ég samþykki
Spyrja

Sendu inn spurningu LeiðbeiningarTil baka

Hér getur þú sent okkur nýjar spurningar um vísindaleg efni.

Hafðu spurninguna stutta og hnitmiðaða og sendu aðeins eina í einu. Einlægar og vandaðar spurningar um mikilvæg efni eru líklegastar til að kalla fram vönduð og greið svör. Ekki er víst að tími vinnist til að svara öllum spurningum.

Persónulegar upplýsingar um spyrjendur eru eingöngu notaðar í starfsemi vefsins, til dæmis til að svör verði við hæfi spyrjenda. Spurningum er ekki sinnt ef spyrjandi villir á sér heimildir eða segir ekki nægileg deili á sér.

Spurningum sem eru ekki á verksviði vefsins er eytt.

Að öðru leyti er hægt að spyrja Vísindavefinn um allt milli himins og jarðar!

=

Senda grein til vinar

=

Af hverju heita hillur „hillur” en ekki „ujkur”?
Þegar orð eru búin til eru oftast notaðir til þess orðstofnar sem fyrir eru í málinu. Þeir eru ýmist teknir beint án hljóðbreytinga eða orðin eru mynduð með hjálp þeirra möguleika, sem málið ræður yfir, til dæmis hljóðvarpi. Orðið hilla er eitt slíkra orða.

Orð sömu eða svipaðrar merkingar eru til í grannmálunum og telst orðið því samnorrænt. Hilla er upphaflega notað um stall í fjalli og síðar einnig um lárétta fjöl til að geyma e-ð á. Stofninn er hel- og hefur hilla verið myndað með i-hljóðvarpi. Skyld því eru hjallur og hjalli sem orðin eru til við klofninguna e > ja. Þarna hefur málið notað hljóðlögmál sem eðlileg eru við orðmyndun.

Orðið ujka, í fleirtölu sennilega ujkur (sbr. kápa, kápur) hefst á stafasambandinu uj- í framstöðu sem ekki á sér fyrirmynd í íslenskri orðmyndun. Ekki er eðlilegt að mynda orð með einhljóðum + j (a, e, é, i, í, u, ú + j) og hafnar málið því þeirri leið til nýmyndunar orða. Aftur á móti eru dæmi þess að mynda má ný orð sem hefjast á tvíhljóðum + j, til dæmis eyja, æja.

Sjá einnig svör sama höfundar við spurningunum Hvernig urðu orð til? og Hvernig búum við til ný orð?...