Hvað eru fjárlög?

Í 42. grein stjórnarskrárinnar kemur fram að fyrir hvert reglulegt Alþingi skal, þegar það er saman komið, leggja frumvarp til fjárlaga fyrir það fjárhagsár, sem í hönd fer, og skal í frumvarpinu fólgin greinargerð um tekjur ríkisins og gjöld. Í 41. grein kemur jafnframt fram að ekkert gjald má greiða af hendi, nema heimild sé til þess í fjárlögum eða fjáraukalögum.

Eins og þetta gefur til kynna þá eru fjárlög samþykkt einu sinni á ári og í þeim gefur alþingi heimild fyrir hinum ýmsu útgjöldum ríkisins. Jafnframt er í fjárlagafrumvarpinu fjallað um tekjur ríkisins. Þar er einnig leitað heimilda til hvers konar fjárráðstafana, svo sem lántöku, ríkisábyrgða og heimilda til að kaupa og selja fasteignir. Fjárlög eru samþykkt fyrir eitt almanaksár í senn, það er að segja fyrir tímabilið frá 1. janúar til 31. desember og nefnist það fjárlagaár eða fjárhagsár.

Í lögum um fjárreiður ríkisins númer 88 27. maí 1997 er nánar kveðið á um uppbyggingu fjárlaga og framkvæmd þeirra.

Skipta má vinnu við fjárlagagerð í tvennt. Fyrri hluti vinnunnar felst í gerð fjárlagafrumvarps undir verkstjórn fjármálaráðuneytisins með þátttöku ríkisstjórnar, annarra ráðuneyta, ríkisstofnana og fleiri. Seinni hlutinn er meðferð frumvarpsins á Alþingi, meðal annars í fjárlaganefnd.

Fjárlögunum er skipt í liði í samræmi við ábyrgðarsvið og hefur hver sitt númer. Fyrstu tveir tölustafirnir í númerinu tákna ráðuneyti. Þannig hefur til dæmis forsætisráðuneytið númerið 01 og er forsætisráðherra ætlað að sjá til þess að útgjöld til verkefna á vegum þess séu ekki hærri en fjárheimild er fyrir. Næstu þrír tölustafirnir tákna stofnun eða verkefni. Til dæmis er 01-271 Ríkislögmaður og ber forstöðumaður þeirrar stofnunar ábyrgð á rekstri hennar gagnvart forsætisráðherra.

Frekara lesefni á Vísindavefnum:

• Hvernig skiptast útgjaldaliðir ríkissjóðs? eftir Gylfa Magnússon
• Hvað er bandormur í fjárlögum? eftir Gylfa Magnússon
• Hversu há eru heildarfjárlög ríkissjóðs Íslands? eftir Gylfa Magnússon

Heimildir:

• Ríkiskassinn
• Fjárlög.is
• Lagasafn