Senda inn spurningu
Sólin Sólin Rís 05:26 • sest 21:28 í Reykjavík
Tunglið Tunglið Rís 21:24 • Sest 05:22 í Reykjavík
Flóð Flóð Árdegis: 06:10 • Síðdegis: 18:30 í Reykjavík
Fjaran Fjara Árdegis: 00:11 • Síðdegis: 12:20 í Reykjavík
Visit the English version

Flokkun:

Hugvísindi Trúarbrögð

Af hverju er hvítasunnan haldin hátíðleg?

Hjalti Hugason

Hvítasunnan er auk páska og jóla ein af sameiginlegum höfuðhátíðum kristinnar kirkju. Hátíðin markaði upphaflega lok páskatímans sem stóð í 50 daga, en varð síðar að sjálfstæðum minningardegi um það sem kallað er úthelling heilags anda.

Heilagur andi er ein af þremur persónum hins þríeina Guðs sem kristnir menn trúa á. Hinar persónurnar tvær eru Guð faðir og Jesús Kristur. Hlutverk föðurins felst í sköpuninni, en hlutverk sonarins í endurlausninni undan veldi syndarinnar. Hlutverk heilags anda er aftur á móti að upplýsa sérhvern mann og endurnýja gjörvalla sköpun Guðs. Hann er því sagður vera sá umskapandi kraftur sem kemur öllu góðu til leiðar í mannlífi og náttúru. Meðal annars af þessum ástæðum er litið á hvítasunnudaginn sem stofndag kirkjunnar.

Hvítasunnan, verk frá byrjun 14. aldar, eftir Duccio di Buoninsegna.

Í 14. kapítula Jóhannesarguðspjalls segir frá því að Kristur sem þá var upprisinn, hafi heitið lærisveinum sínum að þeim mundi gefast „annar hjálpari“ sem öfugt við hann sjálfan mundi vera hjá þeim að eilífu. Þessi „hjálpari“ var „andi sannleikans“ eða heilagur andi. Frá uppfyllingu þessa fyrirheitis er síðan skýrt í 2. kapítula Postulasögunnar, en þar segir að lærisveinahópurinn hafi verið saman kominn og hafi þá heyrst gnýr af himni eins og óveður væri í nánd, eldtungur hafi birst og sest á þá og þeir tekið að tala framandi tungumál sem þeir ekki kunnu. Töldu þeir sem vitni urðu að atburðinum að lærisveinarnir væru drukknir. Tákn andans var hinn hreinsandi eldur og tungutalið, en sumar kirkjudeildir, þar á meðal Hvítasunnumenn, leggja mikið upp úr því. Aðrar kirkjudeildir telja að andinn starfi með leyndari hætti í innsta hugskoti manns og komi þar trú og góðum verkum til leiðar.

Eins og páskarnir tengist hvítasunnan fornri ísraelskri og síðar gyðinglegri hátíð. Hátíðin var upphaflega uppskeruhátíð sen haldin var á fimmtugasta degi eftir páska, en var síðar haldin til minningar um sáttmála Drottins við Ísraelsþjóðina á fjallinu Sínaí þegar boðorðin 10 voru sett (2. Mósesbók, 19. kapítuli og áfram). Hátíðin vitnar því um samhengi í trúarbragðasögunni þrátt fyrir að inntak hennar hafi breyst mikið í tímans rás.

Upphaflegt heiti hátíðarinnar, pentekosté heméra eða fimmtugasti dagurinn, var tekið í arf frá grískumælandi gyðingum. Af því nafni er heiti hvítasunnunnar í ýmsum erlendum málum dregið, til dæmis pentecost á ensku og pinse á dönsku. Íslenska heitið hvítasunna á sér einnig hliðstæðu í ýmsum málum, til dæmis Whitsunday á ensku.

Til forna var heitið hvítadagur venjulega notað. Var nafnið dregið af því að algengt var að skíra fólk á aðfaranótt hvítasunnu, en hún var haldin hátíðleg eins og ýmsar aðrar aðfaranætur stórhátíða. Jólanóttin er dæmi um slíka aðfaranótt sem enn er haldin hátíðleg. Eftir skírnina voru þeir sem skírst höfðu færðir í hvít klæði eða hvítavoðir sem skírnarkjólar nútímans eiga rætur að rekja til. Hinir hvítklæddu skírnþegar settu því mikinn svip á hátíðarhald dagsins og raunar alls páskatímans.

Nú á dögum hefur hvítasunnan misst mikið af heilagleika sínum í huga fólks og er orðin að langri helgi og fyrstu ferðahelgi ársins ef vel viðrar. Sums staðar er hún þó enn notuð til ferminga. Ástæður þess að hvítasunnan hefur gleymst á þennan hátt eru ugglaust þær að tilefni hennar er huglægara og afstæðara en tilefni jóla og páska. Þá hafa færri trúarlegir og félagslegir siðir og venjur tengst hvítasunnunni en hinum hátíðunum tveimur, en slíkar venjur festa hátíðir gjarnan í sessi langt umfram það sem hið trúfræðilega inntak þeirra megnar að gera.

Fyrir fáeinum árum urðu deilur um lög sem heimila opnun verslana á hvítasunnunni til þess að reglur um afgreiðslutíma verslana sem selja dagvöru og skylda þjónustu voru rýmkaðar til muna. Eðlilegt er að aukin trúarleg fjölbreytni í samfélaginu leiði til þróunar í þessa átt. Það væri þó skaði ef kirkjan glataði þessari fornu höfuðhátíð og þeim gleðilega boðskap um „anda sannleikans“ sem hún boðar.

Um hvítasunnuna og aðrar hátíðir kirkjunnar má meðal annars lesa í riti Árna Björnssonar þjóðháttafræðings Saga daganna.

Mynd: Web Gallery of Art

Höfundur

Hjalti Hugason

Hjalti Hugason

prófessor emeritus í guðfræði við HÍ

Útgáfudagur

3.6.2006

Spyrjandi

Steinunn Bára

Efnisorð

Tilvísun

Hjalti Hugason. „Af hverju er hvítasunnan haldin hátíðleg?“ Vísindavefurinn, 3. júní 2006. Sótt 23. apríl 2024. http://visindavefur.is/svar.php?id=5993.

Hjalti Hugason. (2006, 3. júní). Af hverju er hvítasunnan haldin hátíðleg? Vísindavefurinn. Sótt af http://visindavefur.is/svar.php?id=5993

Hjalti Hugason. „Af hverju er hvítasunnan haldin hátíðleg?“ Vísindavefurinn. 3. jún. 2006. Vefsíða. 23. apr. 2024. <http://visindavefur.is/svar.php?id=5993>.

Chicago | APA | MLA

Tengd svör

Þessi síða notar vafrakökur Nánari upplýsingar

Ég samþykki
Spyrja

Sendu inn spurningu LeiðbeiningarTil baka

Hér getur þú sent okkur nýjar spurningar um vísindaleg efni.

Hafðu spurninguna stutta og hnitmiðaða og sendu aðeins eina í einu. Einlægar og vandaðar spurningar um mikilvæg efni eru líklegastar til að kalla fram vönduð og greið svör. Ekki er víst að tími vinnist til að svara öllum spurningum.

Persónulegar upplýsingar um spyrjendur eru eingöngu notaðar í starfsemi vefsins, til dæmis til að svör verði við hæfi spyrjenda. Spurningum er ekki sinnt ef spyrjandi villir á sér heimildir eða segir ekki nægileg deili á sér.

Spurningum sem eru ekki á verksviði vefsins er eytt.

Að öðru leyti er hægt að spyrja Vísindavefinn um allt milli himins og jarðar!

=

Senda grein til vinar

=

Af hverju er hvítasunnan haldin hátíðleg?
Hvítasunnan er auk páska og jóla ein af sameiginlegum höfuðhátíðum kristinnar kirkju. Hátíðin markaði upphaflega lok páskatímans sem stóð í 50 daga, en varð síðar að sjálfstæðum minningardegi um það sem kallað er úthelling heilags anda.

Heilagur andi er ein af þremur persónum hins þríeina Guðs sem kristnir menn trúa á. Hinar persónurnar tvær eru Guð faðir og Jesús Kristur. Hlutverk föðurins felst í sköpuninni, en hlutverk sonarins í endurlausninni undan veldi syndarinnar. Hlutverk heilags anda er aftur á móti að upplýsa sérhvern mann og endurnýja gjörvalla sköpun Guðs. Hann er því sagður vera sá umskapandi kraftur sem kemur öllu góðu til leiðar í mannlífi og náttúru. Meðal annars af þessum ástæðum er litið á hvítasunnudaginn sem stofndag kirkjunnar.

Hvítasunnan, verk frá byrjun 14. aldar, eftir Duccio di Buoninsegna.

Í 14. kapítula Jóhannesarguðspjalls segir frá því að Kristur sem þá var upprisinn, hafi heitið lærisveinum sínum að þeim mundi gefast „annar hjálpari“ sem öfugt við hann sjálfan mundi vera hjá þeim að eilífu. Þessi „hjálpari“ var „andi sannleikans“ eða heilagur andi. Frá uppfyllingu þessa fyrirheitis er síðan skýrt í 2. kapítula Postulasögunnar, en þar segir að lærisveinahópurinn hafi verið saman kominn og hafi þá heyrst gnýr af himni eins og óveður væri í nánd, eldtungur hafi birst og sest á þá og þeir tekið að tala framandi tungumál sem þeir ekki kunnu. Töldu þeir sem vitni urðu að atburðinum að lærisveinarnir væru drukknir. Tákn andans var hinn hreinsandi eldur og tungutalið, en sumar kirkjudeildir, þar á meðal Hvítasunnumenn, leggja mikið upp úr því. Aðrar kirkjudeildir telja að andinn starfi með leyndari hætti í innsta hugskoti manns og komi þar trú og góðum verkum til leiðar.

Eins og páskarnir tengist hvítasunnan fornri ísraelskri og síðar gyðinglegri hátíð. Hátíðin var upphaflega uppskeruhátíð sen haldin var á fimmtugasta degi eftir páska, en var síðar haldin til minningar um sáttmála Drottins við Ísraelsþjóðina á fjallinu Sínaí þegar boðorðin 10 voru sett (2. Mósesbók, 19. kapítuli og áfram). Hátíðin vitnar því um samhengi í trúarbragðasögunni þrátt fyrir að inntak hennar hafi breyst mikið í tímans rás.

Upphaflegt heiti hátíðarinnar, pentekosté heméra eða fimmtugasti dagurinn, var tekið í arf frá grískumælandi gyðingum. Af því nafni er heiti hvítasunnunnar í ýmsum erlendum málum dregið, til dæmis pentecost á ensku og pinse á dönsku. Íslenska heitið hvítasunna á sér einnig hliðstæðu í ýmsum málum, til dæmis Whitsunday á ensku.

Til forna var heitið hvítadagur venjulega notað. Var nafnið dregið af því að algengt var að skíra fólk á aðfaranótt hvítasunnu, en hún var haldin hátíðleg eins og ýmsar aðrar aðfaranætur stórhátíða. Jólanóttin er dæmi um slíka aðfaranótt sem enn er haldin hátíðleg. Eftir skírnina voru þeir sem skírst höfðu færðir í hvít klæði eða hvítavoðir sem skírnarkjólar nútímans eiga rætur að rekja til. Hinir hvítklæddu skírnþegar settu því mikinn svip á hátíðarhald dagsins og raunar alls páskatímans.

Nú á dögum hefur hvítasunnan misst mikið af heilagleika sínum í huga fólks og er orðin að langri helgi og fyrstu ferðahelgi ársins ef vel viðrar. Sums staðar er hún þó enn notuð til ferminga. Ástæður þess að hvítasunnan hefur gleymst á þennan hátt eru ugglaust þær að tilefni hennar er huglægara og afstæðara en tilefni jóla og páska. Þá hafa færri trúarlegir og félagslegir siðir og venjur tengst hvítasunnunni en hinum hátíðunum tveimur, en slíkar venjur festa hátíðir gjarnan í sessi langt umfram það sem hið trúfræðilega inntak þeirra megnar að gera.

Fyrir fáeinum árum urðu deilur um lög sem heimila opnun verslana á hvítasunnunni til þess að reglur um afgreiðslutíma verslana sem selja dagvöru og skylda þjónustu voru rýmkaðar til muna. Eðlilegt er að aukin trúarleg fjölbreytni í samfélaginu leiði til þróunar í þessa átt. Það væri þó skaði ef kirkjan glataði þessari fornu höfuðhátíð og þeim gleðilega boðskap um „anda sannleikans“ sem hún boðar.

Um hvítasunnuna og aðrar hátíðir kirkjunnar má meðal annars lesa í riti Árna Björnssonar þjóðháttafræðings Saga daganna.

Mynd: Web Gallery of Art

...