Hver er uppruni orðsins bakkelsi?

Nafn þitt

Netfang þitt

Netfang móttakanda

Ruslpóstvörn =

Svar

Hver er uppruni orðsins bakkelsi?
Spurningin í heild sinni hljóðaði svo:

Hver er uppruni orðsins bakkelsi? Er það talið vera mállýti?

Hér er einnig svarað spurningu Viktors:

Af hverju er talað um bakkelsi? Hvaðan kemur það orð og af hverju tengist það brauðmeti og sætabrauði, það er bakarísmat?

Orðið bakkelsi er tökuorð úr dönsku bakkelse og er notað um hvers kyns kökur. Það er vel þekkt í málinu og hefur verið notað frá því snemma á 19. öld, samanber þetta dæmi frá 1826 úr blaðinu Sunnanfara í Ritmálssafni Orðabókar Háskólans:

trakteraði eg hann og þá frændur mína [ [...]] vel á mat, bakkelsum og víni.

Fjölmörg dæmi um orðið er einnig að finna á timarit.is. Svo virðist sem bakkelse sé minna notað í dönsku en áður þar sem það er ekki að finna í yngri orðabókum um danskt mál, til dæmis Nudansk ordbog eða Den danske ordbog en í sögulegu dönsku orðabókinni, Ordbog over det danske sprog, sem nær frá 1700–1950, er það að finna og eldri mynd þess bagelse. Það er leitt af sögninni bage ‘baka’ með viðskeytinu -else sem þekkt er í ýmsum íslenskum tökuorðum úr dönsku eins og stífelsi, ergelsi, skúffelsi.

Orðið vandbakkelsi var mikið notað fyrir nokkrum áratugum, oft borið fram vammbakkelsi, en hefur nú að mestu horfið úr prentmáli. Orðið lifir þó góðu lífi í máli eldra fólks. Í staðinn er nú notað vatnsdeigsbolla. Ef skoðuð eru elstu dæmi á timarit.is má sjá að þau eru úr Morgunblaðinu. Árið 1973 er „vandbakkelse“ notað í gæsalöppum sem sýnir að ekki var komið nýtt orð til að nota í staðinn en sá sem skrifaði vissi að orðið var erlent. Rúmum áratug síðar er notað vatnsdeigsbollur en vandbakkelse haft í sviga á eftir. Nýtt orð var komið en sá sem skrifaði í þetta sinn var ekki viss um að allir vissu við hvað væri átt. Fljótlega þurfti ekki lengur svigann.

Ef bakkelsi er flett upp í Íslenskri orðabók stendur „óforml“ það er óformlegt mál. Skýringin við það er „orðfæri sem einkum er notað við óformlegar aðstæður vegna merkingar, félagslegra blæbrigða eða uppruna.“ Orðið er hluti af málsögunni eins og dönsk tökuorð yfirleitt. Gott er að vita af þeim en betra að nota íslensk orð.

Mynd:

• pastries | at Lagkagehuset. Sooooo good. Next time I'm in Co… | Flickr. Myndrétthafi er Sean Munson. Myndin er birt undir Creative Commons-leyfi. (Sótt 10.08.2016).

...