Senda inn spurningu
Sólin Sólin Rís 05:26 • sest 21:28 í Reykjavík
Tunglið Tunglið Rís 21:24 • Sest 05:22 í Reykjavík
Flóð Flóð Árdegis: 06:10 • Síðdegis: 18:30 í Reykjavík
Fjaran Fjara Árdegis: 00:11 • Síðdegis: 12:20 í Reykjavík
Visit the English version

Flokkun:

Heilbrigðisvísindi Sálfræði

Hvernig lýsir félagsfælni sér og er hún algengt vandamál?

Eyjólfur Örn Jónsson

Á sumrin fer fólk að sækja meira í það að vera sem mest úti að njóta veðurblíðunnar. Miðbærinn fyllist af fólki og um hverja helgi býr fólk til ástæðu að fara úr bænum og njóta sveitasælunnar í góða veðrinu. Fyrir flestum er þetta því indæll tími, fullur af skemmtilegum stundum með vinum og vandamönnum, en fyrir öðrum er þetta hrikaleg þolraun. Sumt fólk á nefnilega við þann vanda að stríða að vera óstjórnlega feimið og óöruggt þannig að það getur ómögulega hugsað sér að taka þátt í félagslegum viðburðum eða umgangast fólk yfir höfuð.

Flest upplifum við einhvern vott af kvíða af og til og í sumum tilfellum jafnvel daglega en náum þó oftast tökum á honum án vandkvæða. Fyrir ákveðnum hópi fólks verður þessi kvíði þó óstjórnlegur og veldur því að það dregur sig í hlé og forðast það sem vekur hjá því kvíða. Þegar fólk fer að forðast hluti með þessum hætti er hægt að tala um að fælni hafi myndast. Fælni getur myndast við ýmsum hlutum og kannast líklega flestir við köngulóafælni, lofthræðslu og innilokunarkennd en algengust allra er þó félagsfælnin.

Félagsfælni felur í sér að fólk óttast félagslegar aðstæður og dregur sig úr slíkum aðstæðum. Fólk sem þjáist af félagsfælni óttast að það geri eitthvað sem verði því til skammar í félagslegum aðstæðum og verður því ofurmeðvitað um sjálft sig í slíkum aðstæðum. Í stað þess að taka þátt í samræðum og njóta augnabliksins, einblínir þetta fólk á sjálft sig og hvernig það komi fyrir sjónir. Það verður mjög sjálfsgagnrýnið á allt sem það segir og gerir og hefur miklar áhyggjur af því að hafa orðið sér til skammar, þó svo að það hafi í raun ekki gert eða sagt neitt sem gæti hafa valdið því.

Þetta gerir það að verkum að það verður líklegra að fólkið taki eftir smávægilegum breytingum í líkamanum eins og roða, svita eða auknum hjartslætti og ímyndar sér þá að allir aðrir hljóti einnig að taka eftir þessu. Þessi mikla innskoðun og rangtúlkun á áliti annarra veldur því svo enn fremur að fólkinu hættir til að mismæla sig eða stama og hefur þannig skapað sér ákveðinn vítahring. Eftir að hafa lent í slíkum aðstæðum styrkist því óttinn við félagslegar aðstæður og hvötin til að draga sig í hlé og forðast að umgangast aðra eykst.

Rannsóknir hafa sýnt að tíðni félagsfælni sé á bilinu 5-15% og er hún þar með þriðja algengasta geðræna vandamálið á eftir þunglyndi og alkóhólisma. Miðað við þessar tölur má því ætla að á bilinu 15 – 45.000 Íslendingar þjáist af félagsfælni. Félagsfælni er mjög oft nokkuð falin og uppgötvast seint eða alls ekki.

Nokkuð algengara er að félagsfælni greinist hjá karlmönnum. Þessi kynjamunur kann þó að vera misvísandi þar sem hugsanleg skýring gæti verið sú að karlmenn hafa lengi sinnt störfum þar sem þeir hafa frekar þurft að takast á við félagslegar aðstæður og því jafnvel líklegri til að leita sér aðstoðar við þessum vanda. Þetta kann því einnig að hafa áhrif á rannsóknir á tíðni vandans, þar sem ótal konur kunna að þjást af þessu án þess að gera neitt í því. Ef grunsemdir vakna um að maður þjáist af félagsfælni er afar mikilvægt að takast á við fælnina með því að afla sér upplýsinga og leita sér hjálpar. Ef ekkert er að gert hættir fælninni til að vinda upp á sig og versna.

Félagsfælni hefur fjölmörg einkenni, bæði andleg og líkamleg. Andlegu einkennin eru ofsafenginn ótti við að takast á við félagslegar aðstæður og vera miðpunktur athyglinnar. Óttinn veldur svo líkamlegum einkennum eins og roða, skjálfta, svita, svima, köfnunartilfinningu, ógleði og stami. Oft hefur fólk sem þjáist af vandamálum eins og þunglyndi, vímuefnamisnotkun og átröskunum átt sögu af félagsfælni og er því hugsanlegt að án íhlutunar geti hún orsakað slík vandamál.

Ekki má gleyma því að margir geta fengið snert af félagsfælni eftir að hafa verið í talsverðri einangrun eins og til dæmis að hafa verið að læra mikið eða bara ekki verið duglegt við að taka þátt í félagslegum viðburðum. Þetta gæti til dæmis átt við fólk sem þjáist af netfíkn og eyðir löngum stundum eitt fyrir framan tölvuna. Oftast er hægt að losa sig við slíka væga félagsfælni með því að plana að gera eitthvað með vinum sínum eða fara eitthvert þar sem maður þarf að tala við fólk, vanda sig við að horfast í augu við fólk þegar maður er í samræðum og einbeita sér á að hlusta á hvað fólk hefur að segja og njóta augnabliksins. Oft þegar fólk er orðið svolítið félagslega einangrað verður það hálfpartinn að pína sig til að fara út á meðal fólks, þar sem það getur orðið allt of þægilegt að vera bara heima og losna þannig við að eiga í samskiptum við fólk.

Að eiga samskipti við aðra er hæfileiki sem hægt er að æfa og eins og með allt sem þarfnast æfingar er gott að halda sér í formi. Eftir því sem maður æfir sig meira þeim mun færari verður maður og þar að leiðandi sjálfsöruggari. Ef félagsfælnin er þó orðin umfangsmeiri en svo að einfalt sé að vinna á henni er mikilvægt að fræða sig um vandann og leita sér svo hjálpar hjá fagaðila.

Frekara lesefni á Vísindavefnum:

Hér er einnig svarað spurningunni:
Hefur verið sýnt fram á að þeir sem eyða miklum tíma á netinu séu félagslega einangraðri eða félagsfælnari en aðrir?

Þetta svar birtist fyrst á vefsetrinu persona.is og er birt hér með góðfúslegu leyfi.

Höfundur

Eyjólfur Örn Jónsson

sálfræðingur

Útgáfudagur

9.4.2008

Spyrjandi

Lilja Kristjánsdóttir

Efnisorð

Tilvísun

Eyjólfur Örn Jónsson. „Hvernig lýsir félagsfælni sér og er hún algengt vandamál?“ Vísindavefurinn, 9. apríl 2008. Sótt 23. apríl 2024. http://visindavefur.is/svar.php?id=7338.

Eyjólfur Örn Jónsson. (2008, 9. apríl). Hvernig lýsir félagsfælni sér og er hún algengt vandamál? Vísindavefurinn. Sótt af http://visindavefur.is/svar.php?id=7338

Eyjólfur Örn Jónsson. „Hvernig lýsir félagsfælni sér og er hún algengt vandamál?“ Vísindavefurinn. 9. apr. 2008. Vefsíða. 23. apr. 2024. <http://visindavefur.is/svar.php?id=7338>.

Chicago | APA | MLA

Þessi síða notar vafrakökur Nánari upplýsingar

Ég samþykki
Spyrja

Sendu inn spurningu LeiðbeiningarTil baka

Hér getur þú sent okkur nýjar spurningar um vísindaleg efni.

Hafðu spurninguna stutta og hnitmiðaða og sendu aðeins eina í einu. Einlægar og vandaðar spurningar um mikilvæg efni eru líklegastar til að kalla fram vönduð og greið svör. Ekki er víst að tími vinnist til að svara öllum spurningum.

Persónulegar upplýsingar um spyrjendur eru eingöngu notaðar í starfsemi vefsins, til dæmis til að svör verði við hæfi spyrjenda. Spurningum er ekki sinnt ef spyrjandi villir á sér heimildir eða segir ekki nægileg deili á sér.

Spurningum sem eru ekki á verksviði vefsins er eytt.

Að öðru leyti er hægt að spyrja Vísindavefinn um allt milli himins og jarðar!

=

Senda grein til vinar

=

Hvernig lýsir félagsfælni sér og er hún algengt vandamál?
Á sumrin fer fólk að sækja meira í það að vera sem mest úti að njóta veðurblíðunnar. Miðbærinn fyllist af fólki og um hverja helgi býr fólk til ástæðu að fara úr bænum og njóta sveitasælunnar í góða veðrinu. Fyrir flestum er þetta því indæll tími, fullur af skemmtilegum stundum með vinum og vandamönnum, en fyrir öðrum er þetta hrikaleg þolraun. Sumt fólk á nefnilega við þann vanda að stríða að vera óstjórnlega feimið og óöruggt þannig að það getur ómögulega hugsað sér að taka þátt í félagslegum viðburðum eða umgangast fólk yfir höfuð.

Flest upplifum við einhvern vott af kvíða af og til og í sumum tilfellum jafnvel daglega en náum þó oftast tökum á honum án vandkvæða. Fyrir ákveðnum hópi fólks verður þessi kvíði þó óstjórnlegur og veldur því að það dregur sig í hlé og forðast það sem vekur hjá því kvíða. Þegar fólk fer að forðast hluti með þessum hætti er hægt að tala um að fælni hafi myndast. Fælni getur myndast við ýmsum hlutum og kannast líklega flestir við köngulóafælni, lofthræðslu og innilokunarkennd en algengust allra er þó félagsfælnin.

Félagsfælni felur í sér að fólk óttast félagslegar aðstæður og dregur sig úr slíkum aðstæðum. Fólk sem þjáist af félagsfælni óttast að það geri eitthvað sem verði því til skammar í félagslegum aðstæðum og verður því ofurmeðvitað um sjálft sig í slíkum aðstæðum. Í stað þess að taka þátt í samræðum og njóta augnabliksins, einblínir þetta fólk á sjálft sig og hvernig það komi fyrir sjónir. Það verður mjög sjálfsgagnrýnið á allt sem það segir og gerir og hefur miklar áhyggjur af því að hafa orðið sér til skammar, þó svo að það hafi í raun ekki gert eða sagt neitt sem gæti hafa valdið því.

Þetta gerir það að verkum að það verður líklegra að fólkið taki eftir smávægilegum breytingum í líkamanum eins og roða, svita eða auknum hjartslætti og ímyndar sér þá að allir aðrir hljóti einnig að taka eftir þessu. Þessi mikla innskoðun og rangtúlkun á áliti annarra veldur því svo enn fremur að fólkinu hættir til að mismæla sig eða stama og hefur þannig skapað sér ákveðinn vítahring. Eftir að hafa lent í slíkum aðstæðum styrkist því óttinn við félagslegar aðstæður og hvötin til að draga sig í hlé og forðast að umgangast aðra eykst.

Rannsóknir hafa sýnt að tíðni félagsfælni sé á bilinu 5-15% og er hún þar með þriðja algengasta geðræna vandamálið á eftir þunglyndi og alkóhólisma. Miðað við þessar tölur má því ætla að á bilinu 15 – 45.000 Íslendingar þjáist af félagsfælni. Félagsfælni er mjög oft nokkuð falin og uppgötvast seint eða alls ekki.

Nokkuð algengara er að félagsfælni greinist hjá karlmönnum. Þessi kynjamunur kann þó að vera misvísandi þar sem hugsanleg skýring gæti verið sú að karlmenn hafa lengi sinnt störfum þar sem þeir hafa frekar þurft að takast á við félagslegar aðstæður og því jafnvel líklegri til að leita sér aðstoðar við þessum vanda. Þetta kann því einnig að hafa áhrif á rannsóknir á tíðni vandans, þar sem ótal konur kunna að þjást af þessu án þess að gera neitt í því. Ef grunsemdir vakna um að maður þjáist af félagsfælni er afar mikilvægt að takast á við fælnina með því að afla sér upplýsinga og leita sér hjálpar. Ef ekkert er að gert hættir fælninni til að vinda upp á sig og versna.

Félagsfælni hefur fjölmörg einkenni, bæði andleg og líkamleg. Andlegu einkennin eru ofsafenginn ótti við að takast á við félagslegar aðstæður og vera miðpunktur athyglinnar. Óttinn veldur svo líkamlegum einkennum eins og roða, skjálfta, svita, svima, köfnunartilfinningu, ógleði og stami. Oft hefur fólk sem þjáist af vandamálum eins og þunglyndi, vímuefnamisnotkun og átröskunum átt sögu af félagsfælni og er því hugsanlegt að án íhlutunar geti hún orsakað slík vandamál.

Ekki má gleyma því að margir geta fengið snert af félagsfælni eftir að hafa verið í talsverðri einangrun eins og til dæmis að hafa verið að læra mikið eða bara ekki verið duglegt við að taka þátt í félagslegum viðburðum. Þetta gæti til dæmis átt við fólk sem þjáist af netfíkn og eyðir löngum stundum eitt fyrir framan tölvuna. Oftast er hægt að losa sig við slíka væga félagsfælni með því að plana að gera eitthvað með vinum sínum eða fara eitthvert þar sem maður þarf að tala við fólk, vanda sig við að horfast í augu við fólk þegar maður er í samræðum og einbeita sér á að hlusta á hvað fólk hefur að segja og njóta augnabliksins. Oft þegar fólk er orðið svolítið félagslega einangrað verður það hálfpartinn að pína sig til að fara út á meðal fólks, þar sem það getur orðið allt of þægilegt að vera bara heima og losna þannig við að eiga í samskiptum við fólk.

Að eiga samskipti við aðra er hæfileiki sem hægt er að æfa og eins og með allt sem þarfnast æfingar er gott að halda sér í formi. Eftir því sem maður æfir sig meira þeim mun færari verður maður og þar að leiðandi sjálfsöruggari. Ef félagsfælnin er þó orðin umfangsmeiri en svo að einfalt sé að vinna á henni er mikilvægt að fræða sig um vandann og leita sér svo hjálpar hjá fagaðila.

Frekara lesefni á Vísindavefnum:

Hér er einnig svarað spurningunni:
Hefur verið sýnt fram á að þeir sem eyða miklum tíma á netinu séu félagslega einangraðri eða félagsfælnari en aðrir?

Þetta svar birtist fyrst á vefsetrinu persona.is og er birt hér með góðfúslegu leyfi....