Er hægt að rannsaka hvort maður er með ofnæmi fyrir aukefnum í mat?

Nafn þitt

Netfang þitt

Netfang móttakanda

Ruslpóstvörn =

Svar

Er hægt að rannsaka hvort maður er með ofnæmi fyrir aukefnum í mat?
Svonefnt aukefnaóþol fyrir íblöndunarefnum í matvælum hefur lengi verið ágreiningsefni meðal lækna. Á áttunda og níunda áratug síðustu aldar var mikið skrifað um óþol fyrir þessum efnum, en þegar tvíblind þolpróf voru gerð fyrir einstökum aukefnum var niðurstaðan sú að innan við 1% af fólki væri með aukefnaóþol. Talan var þó töluvert hærri fyrir astmasjúklinga og þá sem voru með langvinnan ofsakláða. Eðli aukefnaóþols er óþekkt og því er ekki hægt að fullyrða að þolpróf nái að greina alla sem hafa þetta heilkenni. Einkennin geta tekið miklu lengri tíma að koma fram en svo að þolpróf nái að greina þau. Svo er ekki heldur hægt að útiloka að það þurfi fleiri en eitt aukefni til að valda einkennum.

Aukefni í matvælum hafa þekkst í þúsundir ára, og líklega er salt og brennisteinn elstu íblöndunarefni. Þeirra er getið í fyrstu Mósebók þótt í öðru samhengi sé. Í Evrópu eru aukefni merkt með svo kölluð E-númerum. Þeim er skipt upp í nokkra flokka. Óþol hefur einkum verið tengt rotvarnarefnum (bensósýrusamböndum, brennisteinssöltum og saltpétri), nokkrum litarefnum (tartrasíni og erýtrósíni), þráavarnarefnum (bútýlhydroxíanisól og bútýlhydroxítólúen), og einnatríum glútamati (MSG). Einstök bindiefni, svonefnd alginöt og gúmmísambönd, geta valdið bráðaofnæmi. Rauða litarefnið karmín, sem unnið er úr bjöllunni Dactylopius coccus, og guli liturinn anattó geta einnig valdið ofnæmi. Líklega er karmín best þekkt af drykknum Campari.

Brennisteinssölt (súlfíð: E 220–227) hafa verið notuð í þúsundir ára til að koma í veg fyrir mygluskemmdir í vínum, en á áttunda áratug síðustu aldar var algengt að úða salatbari með súlfíðum til að halda fersku útliti þeirra. Þetta olli alvarlegum ofnæmiseinkennum í sumum tilfellum og 6 dauðsföll hafa verið skráð.^[1] Bensóöt (E 210–219) koma eðlilega fyrir í sumu grænmeti og berjum en í litlu magni. Bensóötum eru bætt í ýmsar drykkjarvörur og baksturvörur til að auka geymsluþol. Saltpétur (E 250-252) kemur oftast fyrir í unnum kjötvörum og ostum.

Hér verður ekki farið nánar út í þau einkenni sem einstaka aukefni eiga að geta valdið, enda skoðanir um það skiptar meðal fræðimanna. Aukefnin eru talin geta valdið einkennum frá húð (kláða, roða og útbrotum), frá meltingarfærum (ógleði, uppköstum, verkjum og niðurgangi), frá öndunarfærum (astma, hósta og nefbólgum), frá stoðkerfi (vöðvaverkjum, liðverkjum, þreytu og slappleika) og frá miðtaugakerfi (höfuðverk, einbeitingarskorti og sumir nefna ADHD). Einnig valda þau bjúgsöfnun.

Þar sem einkenni af aukefnum eru sjaldnast til komin fyrir atbeina ónæmiskerfisins þá eru húðpróf og blóðrannsóknir eins og lýst er í svari við spurningunni Hvernig fer ofnæmispróf fram? gagnslaus til að greina óþolið. Algengi aukefnaóþols er ekki þekkt, en hefur eins og áður segir verið talið vel innan við 1% þegar mið er tekið af þolprófum.

Höfundur þessa svars hefur lengi reynt að nálgast þetta vandamál með öðrum hætti. Þá er sjúklingurinn látinn halda dagbók í 12 daga á sínu venjulega fæði. Hann skráir öll einkenni og gefur þeim stig frá 0-3. Síðan er hann á aukefnasnauðu fæði í aðra 12 daga og heldur skráningunni áfram á sama hátt. Svo er borinn saman fjölda þeirra stiga sem hann fær seinni 6 dagana á aukefnasnauðu fæði og helmingur þeirra stiga sem hann fékk á venjulegu fæði í 12 daga. Ef stigin eru helmingi færri síðustu sex dagana má gera ráð fyrir því að hann hafi aukefnaóþol.

Einkenni	Á venjulegu fæði í 12 daga	Á aukefnasnauðu fæði í 12 daga
Hósti	15	6
Mæði	0	0
Surgur	0	0
Nefrennsli	10	4
Hnerrar	4	4
Nefstífla	11	6
Verkir í maga	12	0
Uppþemba	11	0
Höfuðverkur	10	4
Liðverkir	16	2
Þreyta	15	0
Vöðvaverkir	11	0
Bjúgur	11	0

Tafla 1. Stig einkenna á venjulegu fæði og aukefnasnauðu fæði.

Árangur af aukefnasnauðu fæði er auðvitað misgóður, en stundum skiptir slíkt fæði sköpum um líðan sjúklingsins. Í töflu hér fyrir ofan sést dæmi um slíkan árangur hjá 30 ára konu með margbrotna sjúkrasögu. Á venjulegu fæði gefa einkennin 126 stig á 12 dögum, og einkenni eru mikil frá nefi, meltingarvegi og frá stoðkerfi. Á aukefnasnauðu fæði gefa einkennin 26 stig á 12 dögum. Á mynd hér fyrir neðan er einkennunum skipt í fyrri 6 dagana og seinni 6 dagana á aukefnasnauðu fæði. Fyrri 6 dagarnir gefa 22 stig en seinni 6 dagarnir 4 stig. Það má heita að öll einkenni séu horfin eftir 6 daga nema væg einkenni frá nefi. Þetta sýnir að einkenni lagast stundum hægt á aukefnasnauðu fæði, og það er ekki við því að búast að venjuleg þolpróf geti greint þannig óþol.

Tilvísun:

1. ^ Isabel J. Skypala, M. Williams, L. Reeves, R. Meyer og C. Venter.Sensitivity to food additives, vaso-active amines and salicylates: a review of the evidence. Clin Transl Allergy. 2015; 5: 34.

Myndir:

• Campari Soda Drink Alcohol - Free photo on Pixabay. (Sótt 18.3.2019).
• Food additives | Food additive list and their health impact. (Sótt 18.3.2019).
• Graf: Davíð Gíslason.

...