Senda inn spurningu
Sólin Sólin Rís 05:40 • sest 21:16 í Reykjavík
Tunglið Tunglið Rís 15:13 • Sest 05:59 í Reykjavík
Flóð Flóð Árdegis: 03:57 • Síðdegis: 16:31 í Reykjavík
Fjaran Fjara Árdegis: 10:23 • Síðdegis: 22:34 í Reykjavík
Visit the English version

Flokkun:

Félagsvísindi Félagsvísindi almennt
Hugvísindi Sagnfræði: Íslandssaga

Hvað varð um „frú klukku“?

Emilía Dagný Sveinbjörnsdóttir

Ekki er víst að allir lesendur þessa svars þekki „frú klukku“. Það var í raun símanúmer sem las upp hvað klukkan var þegar hringt var í það. Lengi vel voru það raddir kvenna sem sögðu hvað tímanum liði en síðustu árin var það karlmannsrödd, þannig að „herra klukka“ var kannski réttnefni undir lokin.

Áratugum saman var þetta upplýsingaþjónusta sem flestir ef ekki allir landsmenn þekktu og margir voru duglegir að nýta sér. Þrátt fyrir tækninýjungar og ýmsar samfélagsbreytingar þá lifði klukkuþjónustan allt til ársins 2023.

Auðvelt er að fylgjast með tímanum á mörgum þeim tækjum sem eru í kringum okkur í dag.

Klukkuþjónustuna má rekja aftur til ársins 1937 en í ágúst það ár mátti lesa stutta frétt í nokkrum dagblaðanna um nýja þjónustu sem brátt stæði til boða. Fréttin í Vísi hljóðaði svona:

Landssíminn hefir fengið talvél frá firmanu L. M. Eriksson í Stokkhólmi, til þess að svara fyrirspurnum manna um hvað klukkan sé. Þegar vélin verður tekin í notkun, geta menn hringt í ákveðið símanúmer, sem er í sambandi við talvélina, hvenær sem er sólahringsins, og án þess að spyrja gefur talvélin nákvæmlega til kynna hvað tímanum líður.

Þarna var á ferðinni merkileg nýjung sem meðal annars leysti lögregluna, slökkviliðið og úrsmiði undan því að svara fyrirspurnum Reykvíkinga um hvað rétt klukka væri. Einhverjir bundu líka vonir við að þessi þjónusta mundi bæta tímaskyn og stundvísi. Í frétt Nýja dagblaðsins þar sem greint er frá þjónustunni segir meðal annars:

Ungfrú Halldóra Briem, sem stundar nám við tekniska háskólann í Stokkhólmi, var fengin til að tala inn á plötur talvélarinnar. Hefir henni tekist það prýðilega, enda hefir hún fagra og hreina rödd og mun vafalaust verða fljótt vinsæl meðal Reykvíkinga, þegar hún fer að kenna þeim að fylgjast með tímanum gegnum símann. Þetta nýja hlutverk ungfrú Halldóru verður mikilsvert í daglegu lífi bæjarbúa. Þúsundir og aftur þúsundir símnotenda fá daglega hjá henni þann boðskap, er ætti að geta kennt mönnum það boðorð, sem helzt til oft er brotið meðal Íslendinga, en það er stundvísi.

Í nóvember 1937 er þjónustan komin í gagnið eins og lesa má í frétt í Þjóðviljanum. Þar segir:

Fröken klukka er nú tekin til starfa. Þurfa menn ekki annað en að hringja upp 03. Segir þá klukkan upp á sekúndu hvað kl. er. Nefnir hún fyrst klukkustundirnar, þá mínúturnar og loks sekúndur.

Ungfrú klukka, sem einnig gekk undir heitinu fröken klukka og jafnvel jómfrú klukka, varð fljótt mjög vinsæl. Í frétt í Morgunblaðinu 1953 kom fram að frá upphafi og til þess tíma hafði ungfrú klukka svarað rúmlega 22 milljónum upphringinga. 40 árum síðar, 1993, var frétt í sama blaði um að Póstur og sími væri að taka í notkun nýja og nákvæmari talklukku. Þar kom fram að klukkan fengi tæplega 5.000 hringingar á dag. Smám saman dró úr þörfinni á þessari þjónustu og í innslagi í RÚV um fröken klukku frá 2013 kom fram að símtölin séu að meðaltali 10.000 á mánuði eða um 120.000 á ári. Því miður liggja ekki fyrir upplýsingar um hversu mörg símtöl klukkan fékk um það leyti þegar þjónustan var lögð niður, í janúar 2023.

Leikarinn Ólafur Darri Ólafsson las upp tímann ef hringt var í símanúmerið 511-0155.

Eins og komið hefur fram var Halldóra Briem fyrst til að ljá ungfrú klukku rödd sína og var talið hljóðritað á filmuplötur. Árið 1963 var filmuplötunum skipt út fyrir sérstakar hljómplötur og þá var það Sigríður Hagalín leikkona sem las tímann. Rétt eins og Halldóra áður, var Sigríður rödd klukkunnar í um þrjá áratugi eða til 1993 þegar ný klukka var tekin í notkun. Ingibjörg Björnsdóttir leikkona las þá inn tímann og hljómaði rödd hennar í tvo áratugi. Síðast var skipt um rödd í klukkunni árið 2013 þegar Ólafur Darri Ólafsson leikari tók við hlutverkinu. Með því má kannski segja að ungfrú klukka hafi orðið herra klukka.

Nokkur númer gegndu hlutverki klukkunnar. Þegar þjónustan fór fyrst af stað var númerið 03. Seinna breyttist það í 04 og var svo um langan tíma. Síðar var númerið 155 tekið upp en síðustu árin svaraði klukkan ef hringt var í númerið 511-0155.

Þess má að lokum geta að gömlu talvélunum hefur öllum verið komið fyrir á Samgöngusafni á Skógum og þar er hægt að heyra í ungfrú klukku fyrri ára.

Heimildir:

Myndir:

Höfundur

Emilía Dagný Sveinbjörnsdóttir

Emilía Dagný Sveinbjörnsdóttir

landfræðingur og starfsmaður Vísindavefsins

Útgáfudagur

16.10.2020

Spyrjandi

Örn Ó.

Efnisorð

Tilvísun

Emilía Dagný Sveinbjörnsdóttir. „Hvað varð um „frú klukku“?“ Vísindavefurinn, 16. október 2020. Sótt 19. apríl 2024. http://visindavefur.is/svar.php?id=78013.

Emilía Dagný Sveinbjörnsdóttir. (2020, 16. október). Hvað varð um „frú klukku“? Vísindavefurinn. Sótt af http://visindavefur.is/svar.php?id=78013

Emilía Dagný Sveinbjörnsdóttir. „Hvað varð um „frú klukku“?“ Vísindavefurinn. 16. okt. 2020. Vefsíða. 19. apr. 2024. <http://visindavefur.is/svar.php?id=78013>.

Chicago | APA | MLA

Tengd svör

Þessi síða notar vafrakökur Nánari upplýsingar

Ég samþykki
Spyrja

Sendu inn spurningu LeiðbeiningarTil baka

Hér getur þú sent okkur nýjar spurningar um vísindaleg efni.

Hafðu spurninguna stutta og hnitmiðaða og sendu aðeins eina í einu. Einlægar og vandaðar spurningar um mikilvæg efni eru líklegastar til að kalla fram vönduð og greið svör. Ekki er víst að tími vinnist til að svara öllum spurningum.

Persónulegar upplýsingar um spyrjendur eru eingöngu notaðar í starfsemi vefsins, til dæmis til að svör verði við hæfi spyrjenda. Spurningum er ekki sinnt ef spyrjandi villir á sér heimildir eða segir ekki nægileg deili á sér.

Spurningum sem eru ekki á verksviði vefsins er eytt.

Að öðru leyti er hægt að spyrja Vísindavefinn um allt milli himins og jarðar!

=

Senda grein til vinar

=

Hvað varð um „frú klukku“?
Ekki er víst að allir lesendur þessa svars þekki „frú klukku“. Það var í raun símanúmer sem las upp hvað klukkan var þegar hringt var í það. Lengi vel voru það raddir kvenna sem sögðu hvað tímanum liði en síðustu árin var það karlmannsrödd, þannig að „herra klukka“ var kannski réttnefni undir lokin.

Áratugum saman var þetta upplýsingaþjónusta sem flestir ef ekki allir landsmenn þekktu og margir voru duglegir að nýta sér. Þrátt fyrir tækninýjungar og ýmsar samfélagsbreytingar þá lifði klukkuþjónustan allt til ársins 2023.

Auðvelt er að fylgjast með tímanum á mörgum þeim tækjum sem eru í kringum okkur í dag.

Klukkuþjónustuna má rekja aftur til ársins 1937 en í ágúst það ár mátti lesa stutta frétt í nokkrum dagblaðanna um nýja þjónustu sem brátt stæði til boða. Fréttin í Vísi hljóðaði svona:

Landssíminn hefir fengið talvél frá firmanu L. M. Eriksson í Stokkhólmi, til þess að svara fyrirspurnum manna um hvað klukkan sé. Þegar vélin verður tekin í notkun, geta menn hringt í ákveðið símanúmer, sem er í sambandi við talvélina, hvenær sem er sólahringsins, og án þess að spyrja gefur talvélin nákvæmlega til kynna hvað tímanum líður.

Þarna var á ferðinni merkileg nýjung sem meðal annars leysti lögregluna, slökkviliðið og úrsmiði undan því að svara fyrirspurnum Reykvíkinga um hvað rétt klukka væri. Einhverjir bundu líka vonir við að þessi þjónusta mundi bæta tímaskyn og stundvísi. Í frétt Nýja dagblaðsins þar sem greint er frá þjónustunni segir meðal annars:

Ungfrú Halldóra Briem, sem stundar nám við tekniska háskólann í Stokkhólmi, var fengin til að tala inn á plötur talvélarinnar. Hefir henni tekist það prýðilega, enda hefir hún fagra og hreina rödd og mun vafalaust verða fljótt vinsæl meðal Reykvíkinga, þegar hún fer að kenna þeim að fylgjast með tímanum gegnum símann. Þetta nýja hlutverk ungfrú Halldóru verður mikilsvert í daglegu lífi bæjarbúa. Þúsundir og aftur þúsundir símnotenda fá daglega hjá henni þann boðskap, er ætti að geta kennt mönnum það boðorð, sem helzt til oft er brotið meðal Íslendinga, en það er stundvísi.

Í nóvember 1937 er þjónustan komin í gagnið eins og lesa má í frétt í Þjóðviljanum. Þar segir:

Fröken klukka er nú tekin til starfa. Þurfa menn ekki annað en að hringja upp 03. Segir þá klukkan upp á sekúndu hvað kl. er. Nefnir hún fyrst klukkustundirnar, þá mínúturnar og loks sekúndur.

Ungfrú klukka, sem einnig gekk undir heitinu fröken klukka og jafnvel jómfrú klukka, varð fljótt mjög vinsæl. Í frétt í Morgunblaðinu 1953 kom fram að frá upphafi og til þess tíma hafði ungfrú klukka svarað rúmlega 22 milljónum upphringinga. 40 árum síðar, 1993, var frétt í sama blaði um að Póstur og sími væri að taka í notkun nýja og nákvæmari talklukku. Þar kom fram að klukkan fengi tæplega 5.000 hringingar á dag. Smám saman dró úr þörfinni á þessari þjónustu og í innslagi í RÚV um fröken klukku frá 2013 kom fram að símtölin séu að meðaltali 10.000 á mánuði eða um 120.000 á ári. Því miður liggja ekki fyrir upplýsingar um hversu mörg símtöl klukkan fékk um það leyti þegar þjónustan var lögð niður, í janúar 2023.

Leikarinn Ólafur Darri Ólafsson las upp tímann ef hringt var í símanúmerið 511-0155.

Eins og komið hefur fram var Halldóra Briem fyrst til að ljá ungfrú klukku rödd sína og var talið hljóðritað á filmuplötur. Árið 1963 var filmuplötunum skipt út fyrir sérstakar hljómplötur og þá var það Sigríður Hagalín leikkona sem las tímann. Rétt eins og Halldóra áður, var Sigríður rödd klukkunnar í um þrjá áratugi eða til 1993 þegar ný klukka var tekin í notkun. Ingibjörg Björnsdóttir leikkona las þá inn tímann og hljómaði rödd hennar í tvo áratugi. Síðast var skipt um rödd í klukkunni árið 2013 þegar Ólafur Darri Ólafsson leikari tók við hlutverkinu. Með því má kannski segja að ungfrú klukka hafi orðið herra klukka.

Nokkur númer gegndu hlutverki klukkunnar. Þegar þjónustan fór fyrst af stað var númerið 03. Seinna breyttist það í 04 og var svo um langan tíma. Síðar var númerið 155 tekið upp en síðustu árin svaraði klukkan ef hringt var í númerið 511-0155.

Þess má að lokum geta að gömlu talvélunum hefur öllum verið komið fyrir á Samgöngusafni á Skógum og þar er hægt að heyra í ungfrú klukku fyrri ára.

Heimildir:

Myndir:...