Vísindavefurinn: Hvað er átt við með málshættinum „Ekki má kasta svartri konu úr sæng“?

Öll spurningin hljóðaði svona:

Í málsháttasafni Nönnu Rögnvaldardóttur er setning sem hljómar svona: "Ekki má kasta svartri konu úr sæng." Það hlýtur að vera að þetta þurfi ekki túlka bókstaflega - en hver er uppruni málsháttarins og hvað þýðir hann í rauninni?

Elsta dæmi í Ritmálssafni Orðabókar Háskólans um málsháttinn Ekki má kasta svartri konu úr sæng er úr málsháttasafni Guðmundar Jónssonar frá 1830. Í lítið eitt annarri mynd er málshátturinn Ekki skal svartri konu úr sæng kasta sem finnst í málsháttasafni Guðmundar Ólafssonar frá 17. öld og gefið var út 1930.

Jón G. Friðjónsson fjallar um málsháttinn í riti sínu Orð að sönnu og segir merkinguna vera ‘ekki er rétt að koma ljótri konu úr hvílu’ (2014:318). Rætur málsháttarins segir hann erlendar og vísar í málsháttasafn danska fræðimannsins Peders Låle sem uppi var á 14. öld. Rit hans, Östnordiska och Latinska medeltidsordspråk, var gefið út 1889–1892. Þar er málshátturinn Man scal eij kasthe soorth kone tijl sænghæ fiæll sem Jón skýrir ‘að rúmfjöl, til rúmbríkur’. Jón telur að svört kona muni hér vísa til eiginkonu.

Rætur málsháttarins eru erlendar. Í málsháttasafni danska fræðimannsins Peders Låle sem uppi var á 14. öld er málshátturinn Man scal eij kasthe soorth kone tijl sænghæ fiæll. Jón G. Friðjónsson telur að svört kona muni hér vísa til eiginkonu.

Í málsháttasafni Bjarna Vilhjálmssonar og Óskars Halldórssonar (1966:185) er málshátturinn í myndinni Ekki má kasta svartri konu úr sæng og hafa þeir hann úr málsháttasafni Hallgríms Schevings. Engin skýring fylgir.

Heimildir:

Bjarni Vilhjálmsson og Óskar Halldórsson. 1966. Íslenzkir málshættir. Almenna bókafélagið, Reykjavík.
[Guðmundur Jónsson]. 1830. Safn af íslenzkum orðskviðum, fornmælum, heilræðum, snilliyrðum, sannmælum og málsgreinum. Samanlesið og í stafrofsröð sett af Guðmundi Jónssyni. Kaupmannahöfn.
[Guðmundur Ólafsson.] 1930. Gudmundi Olaui Thesaurus adagiorum linguæ Septentrionalis antiquæ et modernæ. Lundi.
Hallgrímur Scheving. 1843–1847. Islendskir málshættir safnadir, útvaldir og í stafrofsrød færdir af Skólakennara Dr. H. Schevíng. Bodsrit Bessastada Skola.
Jón G. Friðjónsson. 2014. Orð að sönnu. Íslenskir málshættir og orðskviðir. Forlagið: Reykjavík.

Mynd:

File:The Bassoon with a French Horn Accompaniment MET DP883734.jpg - Wikimedia Commons. (Sótt 25.06.2021).

Sendu inn spurningu Leiðbeiningar Til baka

Hér getur þú sent okkur nýjar spurningar um vísindaleg efni.

Hafðu spurninguna stutta og hnitmiðaða og sendu aðeins eina í einu. Einlægar og vandaðar spurningar um mikilvæg efni eru líklegastar til að kalla fram vönduð og greið svör. Ekki er víst að tími vinnist til að svara öllum spurningum.

Persónulegar upplýsingar um spyrjendur eru eingöngu notaðar í starfsemi vefsins, til dæmis til að svör verði við hæfi spyrjenda. Spurningum er ekki sinnt ef spyrjandi villir á sér heimildir eða segir ekki nægileg deili á sér.

Spurningum sem eru ekki á verksviði vefsins er eytt.

Að öðru leyti er hægt að spyrja Vísindavefinn um allt milli himins og jarðar!

Senda grein til vinar

Hvað er átt við með málshættinum „Ekki má kasta svartri konu úr sæng“?

Höfundur

Útgáfudagur

Spyrjandi

Efnisorð

Tilvísun

Tengd svör

Er til einhver skýring á mismunandi merkingu orðanna herbergi, rúm, sæng og dýna á íslensku annars vegar og hins vegar hinum norrænu málunum?

Af hverju er svart fólk svart?

Eru orðin kona og queen eitthvað skyld?

Sendu inn spurningu Leiðbeiningar Til baka

Senda grein til vinar

Hvað er átt við með málshættinum „Ekki má kasta svartri konu úr sæng“?

Höfundur

Útgáfudagur

Spyrjandi

Efnisorð

Tilvísun

Deila

Tengd svör

Er til einhver skýring á mismunandi merkingu orðanna herbergi, rúm, sæng og dýna á íslensku annars vegar og hins vegar hinum norrænu málunum?

Af hverju er svart fólk svart?

Eru orðin kona og queen eitthvað skyld?

Sendu inn spurningu LeiðbeiningarTil baka

Senda grein til vinar

Sendu inn spurningu Leiðbeiningar Til baka