Senda inn spurningu
Sólin Sólin Rís 05:43 • sest 21:13 í Reykjavík
Tunglið Tunglið Rís 13:37 • Sest 06:11 í Reykjavík
Flóð Flóð Árdegis: 02:59 • Síðdegis: 15:47 í Reykjavík
Fjaran Fjara Árdegis: 09:39 • Síðdegis: 21:50 í Reykjavík
Visit the English version

Flokkun:

Heilbrigðisvísindi Sálfræði

Hvers vegna verður mannfólkið sífellt gáfaðra?

Heiða María Sigurðardóttir

Orðin gáfur og gáfaður merkja ekki nákvæmlega það sama og greind og greindur. Okkur grunar þó að spyrjendur eigi við vaxandi greind. Hér verður því í raun og veru svarað spurningunni:
Hvers vegna fer mæld greind fólks sífellt vaxandi?
Þótt ótrúlegt megi virðast hefur frammistaða fólks á greindarprófum batnað með hverri kynslóð, alls staðar í heiminum. Þetta nefnist Flynn-hrif eftir nýsjálenska stjórnmálafræðingnum James R. Flynn, sem uppgötvaði þau fyrstur manna. Aukningin hefur verið gífurleg; meðalmaður nútímans hefði fyrir 100 árum líklega mælst með yfirburðagreind. Hver er skýringin á þessu furðulega fyrirbæri?

Erfðir

Það fyrsta sem manni gæti dottið í hug er að mannkynið sé að þróast í átt að meiri greind. Þetta virðist ekki svo ólíklegt þar sem vitað er að mæld greind ræðst að miklu leyti af erfðum. Að auki er mesta aukningin í svokallaðri eðlisgreind (fluid intelligence), en það er hæfileikinn til að leysa óhlutbundin verkefni sem ekki reyna á tungumálahæfileika (ómálleg greind) og er talin að miklu leyti meðfædd, en síður í reynslugreind (crystallized intelligence) sem er að miklu leyti lærð og því meira háð formlegri menntun.

Þróunarskýring er þó afar langsótt, ef ekki ómöguleg, þar sem breytingarnar eru mjög örar; að jafnaði hækkar meðalgreindarvísitala um þrjú stig á hverjum áratug sem er mikil aukning ef haft er í huga að 95% fólks mælist með greind á milli 70 og 130 stiga. Líffræðileg þróun er alltof hæg til að geta skýrt svo öra hækkun. Þegar skýra á Flynn-hrifin horfir fólk þess vegna aðallega til áhrifa umhverfis. Þeir umhverfisþættir sem oftast hafa verið nefndir eru lengri skólaganga, öðruvísi uppeldi, flóknara samfélag og betri næring.

Lengri skólaganga

Það er vel þekkt að þeir sem ganga í skóla mælast með hærri greind en fólk sem ekki fær menntun. Því er hugsanlegt að hærra menntunarstig sé ástæða Flynn-hrifanna. Þrír þættir stríða þó gegn þessari skýringu. Fyrir það fyrsta er jafnmikil aukning í greind barna og fullorðinna, þrátt fyrir að grunnskólamenntun hafi verið almenn frá upphafi greindarmælinga. Í öðru lagi virðist aukningin vera hjá fólki af öllum menntunarstigum og í þriðja lagi er aukningin í eðlisgreind fremur en reynslugreind eins og áður var sagt. Ef lengri skólaganga væri aðalástæða Flynn-hrifanna ætti reynslugreindin að breytast mest, þar sem hún verður fyrir mestum áhrifum af fyrri þekkingu.

Öðruvísi uppeldi

Á þeim 100 árum sem liðin eru síðan franski sálfræðingurinn Alfred Binet (1857 – 1911) og félagi hans Herbert Simon (1873 – 1961) gáfu út fyrsta nothæfa greindarprófið hafa uppeldisaðferðir foreldra breyst til muna. Nú til dags er lögð mikil áhersla á að örva börn og ýta þannig undir andlegan þroska þeirra. Þrátt fyrir það virðist markviss örvun á unga aldri hafa takmörkuð áhrif á greind, að minnsta kosti til langframa. Því er ólíklegt að þetta sé fullnægjandi skýring á Flynn-hrifunum.

Flóknara samfélag

Barnauppeldi er ekki það eina sem hefur breyst á undanförnum áratugum heldur hefur allt samfélagið tekið miklum stakkaskiptum. Þau verkefni sem fólk þarf að takast á við dags daglega verða sífellt flóknari; störf verða sérhæfðari og tækninni fleygir fram. Á meðan amma og afi eiga í mestu vandræðum með að senda tölvupóst er æska landsins upptekin við að hanna heimasíður, spila tölvuleiki og jafnvel forrita sína eigin leiki. Það getur vel verið að samfélag þar sem sífellt þarf að takast á við nýja hluti ýti undir eðlisgreind, en eðlisgreind virðist einmitt vera forsenda þess að leysa nýstárleg og flókin verkefni.

Betri næring

Lengri skólaganga, annað uppeldi og flóknara samfélag eru allt dæmi um félagslega umhverfisþætti, en áhrif umhverfis á greind geta allt eins verið líffræðileg, án þess þó að erfðir komi við sögu. Dæmi um þetta er betri næring. Vitað er að vannæring hamlar vitsmunaþroska og að vannæring var mun algengari hér áður fyrr. Mataræði fólks nú til dags er aftur á móti mun betra og næringarríkara. Margir þeir sem hefðu fyrir nokkrum áratugum verið vannærðir fá nú nægt fæði og eru ef til vill greindari af þeim sökum. Í samræmi við þessa tilgátu eru Flynn-hrifin sterkust hjá fólki á lægstu stigum greindar. Með öðrum orðum hækkar mæld greind mest hjá þeim sem hefðu mælst lægstir áður fyrr en greindasta fólkið nú á dögum er ekkert miklu greindara en "gáfnaljósin" fyrr á tímum.


Betri næring nú á dögum er hugsanleg ástæða þess að meðalgreind virðist fara hækkandi.

Eru Flynn-hrifin ekki raunveruleg?

Sumir fræðimenn telja að Flynn-hrifin endurspegli enga raunverulega aukningu í greind fólks heldur séu þetta aukaáhrif þess að fólk sé mun vanara nú en áður að taka ýmiss konar próf. Mælinganiðurstöður um greind séu því að breytast en greindin ekki að sama skapi. Þetta er vissulega nokkuð sem nauðsynlegt er að útiloka áður en frekari skýringa er leitað. Það sem mælir gegn þessu er helst að Flynn-hrifin eru sterkust í þeim greindarprófum sem reyna minnst á fyrri reynslu fólks. Flynn-hrifin eru því ef til vill raunveruleg þótt ekki sé einhugur um af hverju þau stafi og skýringar kunni að vera fleiri en ein svo sem algengt er í vísindum og fræðum.

Heimildir og myndir

Höfundur

Heiða María Sigurðardóttir

Heiða María Sigurðardóttir

prófessor við Sálfræðideild

Útgáfudagur

17.10.2005

Spyrjandi

Kristinn Ásgeir, f. 1991
Sigríður Elíasdóttir

Efnisorð

Tilvísun

Heiða María Sigurðardóttir. „Hvers vegna verður mannfólkið sífellt gáfaðra?“ Vísindavefurinn, 17. október 2005. Sótt 18. apríl 2024. http://visindavefur.is/svar.php?id=5335.

Heiða María Sigurðardóttir. (2005, 17. október). Hvers vegna verður mannfólkið sífellt gáfaðra? Vísindavefurinn. Sótt af http://visindavefur.is/svar.php?id=5335

Heiða María Sigurðardóttir. „Hvers vegna verður mannfólkið sífellt gáfaðra?“ Vísindavefurinn. 17. okt. 2005. Vefsíða. 18. apr. 2024. <http://visindavefur.is/svar.php?id=5335>.

Chicago | APA | MLA

Þessi síða notar vafrakökur Nánari upplýsingar

Ég samþykki
Spyrja

Sendu inn spurningu LeiðbeiningarTil baka

Hér getur þú sent okkur nýjar spurningar um vísindaleg efni.

Hafðu spurninguna stutta og hnitmiðaða og sendu aðeins eina í einu. Einlægar og vandaðar spurningar um mikilvæg efni eru líklegastar til að kalla fram vönduð og greið svör. Ekki er víst að tími vinnist til að svara öllum spurningum.

Persónulegar upplýsingar um spyrjendur eru eingöngu notaðar í starfsemi vefsins, til dæmis til að svör verði við hæfi spyrjenda. Spurningum er ekki sinnt ef spyrjandi villir á sér heimildir eða segir ekki nægileg deili á sér.

Spurningum sem eru ekki á verksviði vefsins er eytt.

Að öðru leyti er hægt að spyrja Vísindavefinn um allt milli himins og jarðar!

=

Senda grein til vinar

=

Hvers vegna verður mannfólkið sífellt gáfaðra?

Orðin gáfur og gáfaður merkja ekki nákvæmlega það sama og greind og greindur. Okkur grunar þó að spyrjendur eigi við vaxandi greind. Hér verður því í raun og veru svarað spurningunni:
Hvers vegna fer mæld greind fólks sífellt vaxandi?
Þótt ótrúlegt megi virðast hefur frammistaða fólks á greindarprófum batnað með hverri kynslóð, alls staðar í heiminum. Þetta nefnist Flynn-hrif eftir nýsjálenska stjórnmálafræðingnum James R. Flynn, sem uppgötvaði þau fyrstur manna. Aukningin hefur verið gífurleg; meðalmaður nútímans hefði fyrir 100 árum líklega mælst með yfirburðagreind. Hver er skýringin á þessu furðulega fyrirbæri?

Erfðir

Það fyrsta sem manni gæti dottið í hug er að mannkynið sé að þróast í átt að meiri greind. Þetta virðist ekki svo ólíklegt þar sem vitað er að mæld greind ræðst að miklu leyti af erfðum. Að auki er mesta aukningin í svokallaðri eðlisgreind (fluid intelligence), en það er hæfileikinn til að leysa óhlutbundin verkefni sem ekki reyna á tungumálahæfileika (ómálleg greind) og er talin að miklu leyti meðfædd, en síður í reynslugreind (crystallized intelligence) sem er að miklu leyti lærð og því meira háð formlegri menntun.

Þróunarskýring er þó afar langsótt, ef ekki ómöguleg, þar sem breytingarnar eru mjög örar; að jafnaði hækkar meðalgreindarvísitala um þrjú stig á hverjum áratug sem er mikil aukning ef haft er í huga að 95% fólks mælist með greind á milli 70 og 130 stiga. Líffræðileg þróun er alltof hæg til að geta skýrt svo öra hækkun. Þegar skýra á Flynn-hrifin horfir fólk þess vegna aðallega til áhrifa umhverfis. Þeir umhverfisþættir sem oftast hafa verið nefndir eru lengri skólaganga, öðruvísi uppeldi, flóknara samfélag og betri næring.

Lengri skólaganga

Það er vel þekkt að þeir sem ganga í skóla mælast með hærri greind en fólk sem ekki fær menntun. Því er hugsanlegt að hærra menntunarstig sé ástæða Flynn-hrifanna. Þrír þættir stríða þó gegn þessari skýringu. Fyrir það fyrsta er jafnmikil aukning í greind barna og fullorðinna, þrátt fyrir að grunnskólamenntun hafi verið almenn frá upphafi greindarmælinga. Í öðru lagi virðist aukningin vera hjá fólki af öllum menntunarstigum og í þriðja lagi er aukningin í eðlisgreind fremur en reynslugreind eins og áður var sagt. Ef lengri skólaganga væri aðalástæða Flynn-hrifanna ætti reynslugreindin að breytast mest, þar sem hún verður fyrir mestum áhrifum af fyrri þekkingu.

Öðruvísi uppeldi

Á þeim 100 árum sem liðin eru síðan franski sálfræðingurinn Alfred Binet (1857 – 1911) og félagi hans Herbert Simon (1873 – 1961) gáfu út fyrsta nothæfa greindarprófið hafa uppeldisaðferðir foreldra breyst til muna. Nú til dags er lögð mikil áhersla á að örva börn og ýta þannig undir andlegan þroska þeirra. Þrátt fyrir það virðist markviss örvun á unga aldri hafa takmörkuð áhrif á greind, að minnsta kosti til langframa. Því er ólíklegt að þetta sé fullnægjandi skýring á Flynn-hrifunum.

Flóknara samfélag

Barnauppeldi er ekki það eina sem hefur breyst á undanförnum áratugum heldur hefur allt samfélagið tekið miklum stakkaskiptum. Þau verkefni sem fólk þarf að takast á við dags daglega verða sífellt flóknari; störf verða sérhæfðari og tækninni fleygir fram. Á meðan amma og afi eiga í mestu vandræðum með að senda tölvupóst er æska landsins upptekin við að hanna heimasíður, spila tölvuleiki og jafnvel forrita sína eigin leiki. Það getur vel verið að samfélag þar sem sífellt þarf að takast á við nýja hluti ýti undir eðlisgreind, en eðlisgreind virðist einmitt vera forsenda þess að leysa nýstárleg og flókin verkefni.

Betri næring

Lengri skólaganga, annað uppeldi og flóknara samfélag eru allt dæmi um félagslega umhverfisþætti, en áhrif umhverfis á greind geta allt eins verið líffræðileg, án þess þó að erfðir komi við sögu. Dæmi um þetta er betri næring. Vitað er að vannæring hamlar vitsmunaþroska og að vannæring var mun algengari hér áður fyrr. Mataræði fólks nú til dags er aftur á móti mun betra og næringarríkara. Margir þeir sem hefðu fyrir nokkrum áratugum verið vannærðir fá nú nægt fæði og eru ef til vill greindari af þeim sökum. Í samræmi við þessa tilgátu eru Flynn-hrifin sterkust hjá fólki á lægstu stigum greindar. Með öðrum orðum hækkar mæld greind mest hjá þeim sem hefðu mælst lægstir áður fyrr en greindasta fólkið nú á dögum er ekkert miklu greindara en "gáfnaljósin" fyrr á tímum.


Betri næring nú á dögum er hugsanleg ástæða þess að meðalgreind virðist fara hækkandi.

Eru Flynn-hrifin ekki raunveruleg?

Sumir fræðimenn telja að Flynn-hrifin endurspegli enga raunverulega aukningu í greind fólks heldur séu þetta aukaáhrif þess að fólk sé mun vanara nú en áður að taka ýmiss konar próf. Mælinganiðurstöður um greind séu því að breytast en greindin ekki að sama skapi. Þetta er vissulega nokkuð sem nauðsynlegt er að útiloka áður en frekari skýringa er leitað. Það sem mælir gegn þessu er helst að Flynn-hrifin eru sterkust í þeim greindarprófum sem reyna minnst á fyrri reynslu fólks. Flynn-hrifin eru því ef til vill raunveruleg þótt ekki sé einhugur um af hverju þau stafi og skýringar kunni að vera fleiri en ein svo sem algengt er í vísindum og fræðum.

Heimildir og myndir

...