Senda inn spurningu
Sólin Sólin Rís 05:15 • sest 21:38 í Reykjavík
Tunglið Tunglið Rís 01:18 • Sest 04:30 í Reykjavík
Flóð Flóð Árdegis: 07:36 • Síðdegis: 19:53 í Reykjavík
Fjaran Fjara Árdegis: 01:39 • Síðdegis: 13:42 í Reykjavík
Visit the English version

Flokkun:

Hugvísindi Sagnfræði: Íslandssaga

Báru lögsögumenn á Alþingi til forna einhvern hlut sem merki um stöðu sína? Líkt og biskupar báru bagal?

Unnar Árnason

Ekki er til þess vitað að lögsögumenn hafi borið einhver tákn um stöðu sína. Ekkert kemur fram um það í fornum heimildum og enginn slíkur hlutur hefur fundist, hvorki í fornleifauppgreftri né á annan máta.

Bagall Páls Jónssonar biskups. Smellið til að sjá stærri mynd. Hér á landi hafa hins vegar fundist mjög gamlir baglar, eða réttara sagt, húnar af böglum. Í steinkistu Páls Jónssonar, Skálholtsbiskups 1195-1211, fannst húnn af bagli þegar kistan var opnuð með viðhöfn þann 30. ágúst 1954. Steinkistan kom upp við gröft í kirkjugarði Skálholtskirkju. Bein biskupsins þóttu furðuheilleg og lá húnninn við viðbein hans. Páll er einna frægastur í kirkjusögunni fyrir að hafa leitt í lög helgi þeirra Jóns Ögmundssonar og Þorláks Þórhallssonar. Bagalhúnn Páls biskups er úr rostungsbeini og krókslaga eins og enn tíðkast meðal biskupa ólíkra kirkjudeilda, til dæmis rómversk-katólsku kirkjunnar, rétttrúnaðarkirkjunnar og ensku biskupakirkjunnar.

Enn eldri bagalshúnn fannst á Þingvöllum árið 1957 þegar grafið var þar fyrir jarðstreng. Hann er af annarri gerð en bagall Páls og kallast tá-bagall vegna lags síns sem minnir á bókstafinn T en í grísku kallast hann tá. Tá-bagallinn er úr bronsi, skreyttur í víkingatímastíl og Kristján Eldjárn, fornleifafræðingur og forseti, taldi hann vera frá síðari hluta 11. aldar. Nú er í framkvæmd áætlun um mikla fornleifarannsókn á Þingvöllum sem hófst 2002 og lýkur árið 2006. Lesa má um hana á vefsetri Þingvallaþjóðgarðsins en eins og þar kemur fram, hefur lítið af munum fundist frá þjóðveldistímanum.


Tá-bagallinn frá Þingvöllum. Smellið til að sjá stærri mynd.
Tá-bagallinn frá Þingvöllum. Smellið til að sjá stærri mynd.

Lögsögumenn gegndu hlutverki nokkurs konar forseta Alþingis á árunum 930-1271, það er frá stofnun þess þar til Gamli sáttmáli (1262) komst í framkvæmd með lögbókinni Járnsíðu. Fram að ritun Hafliðaskrár, árin 1117-8, þurftu lögsögumenn að varðveita lögin í minni og mæla þau af munni fram, þriðjung á hverju þingi en þingsköp árlega. Gátu þeir kallað aðra lögfróða menn sér til fulltingis. Eftir að lög voru rituð héldu lögsögumenn áfram að vera ábyrgir fyrir því að rétt væri farið með lögin og stuðst við réttar lagaskrár. Með tilkomu Járnsíðu færðist vald lögsögumanna í hendur lögmanna eins og lesa má um í svari Ármanns Jakobssonar við spurningunni Hver var æviferill Sturlu Þórðarsonar sagnameistara? Því má segja að lögsögumenn hafi verið einu veraldlegu embættismennirnir á Íslandi á þjóðveldisöld.

Heimildir og myndir:

Höfundur

Unnar Árnason

Unnar Árnason

bókmenntafræðingur

Útgáfudagur

18.11.2003

Spyrjandi

Óðinn Kjartansson

Efnisorð

Tilvísun

Unnar Árnason. „Báru lögsögumenn á Alþingi til forna einhvern hlut sem merki um stöðu sína? Líkt og biskupar báru bagal?“ Vísindavefurinn, 18. nóvember 2003. Sótt 26. apríl 2024. http://visindavefur.is/svar.php?id=3870.

Unnar Árnason. (2003, 18. nóvember). Báru lögsögumenn á Alþingi til forna einhvern hlut sem merki um stöðu sína? Líkt og biskupar báru bagal? Vísindavefurinn. Sótt af http://visindavefur.is/svar.php?id=3870

Unnar Árnason. „Báru lögsögumenn á Alþingi til forna einhvern hlut sem merki um stöðu sína? Líkt og biskupar báru bagal?“ Vísindavefurinn. 18. nóv. 2003. Vefsíða. 26. apr. 2024. <http://visindavefur.is/svar.php?id=3870>.

Chicago | APA | MLA

Þessi síða notar vafrakökur Nánari upplýsingar

Ég samþykki
Spyrja

Sendu inn spurningu LeiðbeiningarTil baka

Hér getur þú sent okkur nýjar spurningar um vísindaleg efni.

Hafðu spurninguna stutta og hnitmiðaða og sendu aðeins eina í einu. Einlægar og vandaðar spurningar um mikilvæg efni eru líklegastar til að kalla fram vönduð og greið svör. Ekki er víst að tími vinnist til að svara öllum spurningum.

Persónulegar upplýsingar um spyrjendur eru eingöngu notaðar í starfsemi vefsins, til dæmis til að svör verði við hæfi spyrjenda. Spurningum er ekki sinnt ef spyrjandi villir á sér heimildir eða segir ekki nægileg deili á sér.

Spurningum sem eru ekki á verksviði vefsins er eytt.

Að öðru leyti er hægt að spyrja Vísindavefinn um allt milli himins og jarðar!

=

Senda grein til vinar

=

Báru lögsögumenn á Alþingi til forna einhvern hlut sem merki um stöðu sína? Líkt og biskupar báru bagal?
Ekki er til þess vitað að lögsögumenn hafi borið einhver tákn um stöðu sína. Ekkert kemur fram um það í fornum heimildum og enginn slíkur hlutur hefur fundist, hvorki í fornleifauppgreftri né á annan máta.

Bagall Páls Jónssonar biskups. Smellið til að sjá stærri mynd. Hér á landi hafa hins vegar fundist mjög gamlir baglar, eða réttara sagt, húnar af böglum. Í steinkistu Páls Jónssonar, Skálholtsbiskups 1195-1211, fannst húnn af bagli þegar kistan var opnuð með viðhöfn þann 30. ágúst 1954. Steinkistan kom upp við gröft í kirkjugarði Skálholtskirkju. Bein biskupsins þóttu furðuheilleg og lá húnninn við viðbein hans. Páll er einna frægastur í kirkjusögunni fyrir að hafa leitt í lög helgi þeirra Jóns Ögmundssonar og Þorláks Þórhallssonar. Bagalhúnn Páls biskups er úr rostungsbeini og krókslaga eins og enn tíðkast meðal biskupa ólíkra kirkjudeilda, til dæmis rómversk-katólsku kirkjunnar, rétttrúnaðarkirkjunnar og ensku biskupakirkjunnar.

Enn eldri bagalshúnn fannst á Þingvöllum árið 1957 þegar grafið var þar fyrir jarðstreng. Hann er af annarri gerð en bagall Páls og kallast tá-bagall vegna lags síns sem minnir á bókstafinn T en í grísku kallast hann tá. Tá-bagallinn er úr bronsi, skreyttur í víkingatímastíl og Kristján Eldjárn, fornleifafræðingur og forseti, taldi hann vera frá síðari hluta 11. aldar. Nú er í framkvæmd áætlun um mikla fornleifarannsókn á Þingvöllum sem hófst 2002 og lýkur árið 2006. Lesa má um hana á vefsetri Þingvallaþjóðgarðsins en eins og þar kemur fram, hefur lítið af munum fundist frá þjóðveldistímanum.


Tá-bagallinn frá Þingvöllum. Smellið til að sjá stærri mynd.
Tá-bagallinn frá Þingvöllum. Smellið til að sjá stærri mynd.

Lögsögumenn gegndu hlutverki nokkurs konar forseta Alþingis á árunum 930-1271, það er frá stofnun þess þar til Gamli sáttmáli (1262) komst í framkvæmd með lögbókinni Járnsíðu. Fram að ritun Hafliðaskrár, árin 1117-8, þurftu lögsögumenn að varðveita lögin í minni og mæla þau af munni fram, þriðjung á hverju þingi en þingsköp árlega. Gátu þeir kallað aðra lögfróða menn sér til fulltingis. Eftir að lög voru rituð héldu lögsögumenn áfram að vera ábyrgir fyrir því að rétt væri farið með lögin og stuðst við réttar lagaskrár. Með tilkomu Járnsíðu færðist vald lögsögumanna í hendur lögmanna eins og lesa má um í svari Ármanns Jakobssonar við spurningunni Hver var æviferill Sturlu Þórðarsonar sagnameistara? Því má segja að lögsögumenn hafi verið einu veraldlegu embættismennirnir á Íslandi á þjóðveldisöld.

Heimildir og myndir:...