Svarið er í stuttu máli það að hraði drepur engan; það er svokölluð hröðun eða hraðabreyting sem getur hins vegar vissulega verið lífshættuleg. Þegar við sitjum í flugvél sem hefur náð fullum hraða og er komin í lárétt flug, þá finnum við yfirleitt ekkert fyrir hraða flugvélarinnar. Engu að síður er hann mörg hundruð kílómetrar á klukkustund. Hið sama gildir ef við sitjum í góðri járnbrautarlest. Þó að hún sé á fullri ferð getum við meira að segja gengið um gólf, leikið okkur með bolta og gert hvers konar kúnstir rétt eins og við værum í stofunni heima hjá okkur. Þetta á líka við um bíla ef vegurinn er nógu góður og misfellulaus, en það er hins vegar sjaldgæft, einkum hér á Íslandi. Ef við færum í boltaleik inni í flugvél í flugtaki eða lendingu, þá mundi hreyfing vélarinnar hins vegar segja til sín í undarlegri hegðun boltans. Ef við sæjum ekkert út úr vélinni og vissum ekkert um flugáætlunina gætum við snúið dæminu við og ályktað af hreyfingu boltans og öðrum fyrirbærum inni í vélinni að nú sé hún að takast á loft eða að undirbúa lendingu. Þegar bíll fer snöggt af stað finnum við hraðabreytinguna eða hröðunina með því að við þrýstumst niður í sætunum og á sama hátt leita lausir hlutir í bílnum fram á við þegar hemlað er snögglega. Í árekstrum verður hröðunin enn miklu meiri; hraði bílsins breytist þá mjög verulega á örskömmum tíma. Það er þessi hröðun sem veldur tjóni á mönnum og öðrum lausum hlutum í árekstrinum. Þegar við sögðum í upphafi máls að hraði drepi engan þá var það sem sé ekki meint sem hvatning til að aka hraðar því að hraðabreytingin við árekstur, til dæmis á ljósastaur eða vegg, verður auðvitað þeim mun meiri sem hraðinn var meiri fyrir áreksturinn. Í öflugum og hraðskreiðum flugvélum, svo sem herþotum, verður hröðun oft veruleg í flugtaki og lendingu, til dæmis þegar slíkar þotur lenda á stuttum brautum á flugmóðurskipum. Þessi hröðun getur valdið verulegu álagi á líkama manna og enn meiri verða þessi áhrif í geimferðum, til dæmis þegar geimför takast á loft. Þetta er ein ástæðan til þess að geimfarar þurfa að vera afar vel á sig komnir líkamlega. En sem sagt: Mikill hraði hefur í sjálfu sér engin áhrif á menn en breytingar á hraða geta verið varasamar. Og að lokum má minna á að við erum á stöðugri hringferð um sól með hraðanum 30 kílómetrar á sekúndu, sem er ógnarhraði miðað við flest sem við eigum að venjast. Engu að síður finnum við ekkert fyrir þessum hraða og leiðum örsjaldan hugann að honum! Mynd af SR-71 njósnaþotu: North Eagles Mynd af konu við hugleiðslu: Inward Bound Resources
Hver er mesti hraði sem mannvera getur náð án þess að deyja?
Svarið er í stuttu máli það að hraði drepur engan; það er svokölluð hröðun eða hraðabreyting sem getur hins vegar vissulega verið lífshættuleg. Þegar við sitjum í flugvél sem hefur náð fullum hraða og er komin í lárétt flug, þá finnum við yfirleitt ekkert fyrir hraða flugvélarinnar. Engu að síður er hann mörg hundruð kílómetrar á klukkustund. Hið sama gildir ef við sitjum í góðri járnbrautarlest. Þó að hún sé á fullri ferð getum við meira að segja gengið um gólf, leikið okkur með bolta og gert hvers konar kúnstir rétt eins og við værum í stofunni heima hjá okkur. Þetta á líka við um bíla ef vegurinn er nógu góður og misfellulaus, en það er hins vegar sjaldgæft, einkum hér á Íslandi. Ef við færum í boltaleik inni í flugvél í flugtaki eða lendingu, þá mundi hreyfing vélarinnar hins vegar segja til sín í undarlegri hegðun boltans. Ef við sæjum ekkert út úr vélinni og vissum ekkert um flugáætlunina gætum við snúið dæminu við og ályktað af hreyfingu boltans og öðrum fyrirbærum inni í vélinni að nú sé hún að takast á loft eða að undirbúa lendingu. Þegar bíll fer snöggt af stað finnum við hraðabreytinguna eða hröðunina með því að við þrýstumst niður í sætunum og á sama hátt leita lausir hlutir í bílnum fram á við þegar hemlað er snögglega. Í árekstrum verður hröðunin enn miklu meiri; hraði bílsins breytist þá mjög verulega á örskömmum tíma. Það er þessi hröðun sem veldur tjóni á mönnum og öðrum lausum hlutum í árekstrinum. Þegar við sögðum í upphafi máls að hraði drepi engan þá var það sem sé ekki meint sem hvatning til að aka hraðar því að hraðabreytingin við árekstur, til dæmis á ljósastaur eða vegg, verður auðvitað þeim mun meiri sem hraðinn var meiri fyrir áreksturinn. Í öflugum og hraðskreiðum flugvélum, svo sem herþotum, verður hröðun oft veruleg í flugtaki og lendingu, til dæmis þegar slíkar þotur lenda á stuttum brautum á flugmóðurskipum. Þessi hröðun getur valdið verulegu álagi á líkama manna og enn meiri verða þessi áhrif í geimferðum, til dæmis þegar geimför takast á loft. Þetta er ein ástæðan til þess að geimfarar þurfa að vera afar vel á sig komnir líkamlega. En sem sagt: Mikill hraði hefur í sjálfu sér engin áhrif á menn en breytingar á hraða geta verið varasamar. Og að lokum má minna á að við erum á stöðugri hringferð um sól með hraðanum 30 kílómetrar á sekúndu, sem er ógnarhraði miðað við flest sem við eigum að venjast. Engu að síður finnum við ekkert fyrir þessum hraða og leiðum örsjaldan hugann að honum! Mynd af SR-71 njósnaþotu: North Eagles Mynd af konu við hugleiðslu: Inward Bound Resources
Útgáfudagur
19.3.2003
Spyrjandi
Kristófer Kristófersson, f. 1985
Tilvísun
Þorsteinn Vilhjálmsson. „Hver er mesti hraði sem mannvera getur náð án þess að deyja? “ Vísindavefurinn, 19. mars 2003. Sótt 2. maí 2024. http://visindavefur.is/svar.php?id=3259.
Þorsteinn Vilhjálmsson. (2003, 19. mars). Hver er mesti hraði sem mannvera getur náð án þess að deyja? Vísindavefurinn. Sótt af http://visindavefur.is/svar.php?id=3259
Þorsteinn Vilhjálmsson. „Hver er mesti hraði sem mannvera getur náð án þess að deyja? “ Vísindavefurinn. 19. mar. 2003. Vefsíða. 2. maí. 2024. <http://visindavefur.is/svar.php?id=3259>.