Senda inn spurningu
Sólin Sólin Rís 05:02 • sest 21:51 í Reykjavík
Tunglið Tunglið Rís 00:00 • Sest 00:00 í Reykjavík
Flóð Flóð Árdegis: 10:38 • Síðdegis: 23:15 í Reykjavík
Fjaran Fjara Árdegis: 04:35 • Síðdegis: 16:37 í Reykjavík
Visit the English version
Árnastofnun - mynd í *Árnarstofnun

Flokkun:

Hugvísindi Málvísindi: íslensk

Hvers vegna segjum við að við séum á fimmtugsaldri þegar við verðum fertug?

Guðrún Kvaran

Í heild hljóðaði spurningin svona:
Hvers vegna segjum við að við séum á fimmtugsaldri þegar við verðum fertug, en ekki á fertugsaldri, eins og er til dæmis sagt á dönsku og ensku?

Í íslensku er það málvenja að sá sé tvítugur, þrítugur, fertugur, fimmtugur og svo framvegis sem er tuttugu, þrjátíu, fjörutíu eða fimmtíu ára. Þrítugur maður er þegar búinn að lifa í þrjátíu ár og hallar sér nú í átt að fjórða tugnum, hann er á fertugsaldri. Fertugi maðurinn nálgast hægt og bítandi að verða fimmtugur, hann er á fimmtugsaldri, kominn yfir á fimmta áratuginn.

Í dönsku, ensku og þýsku er þessu öðru vísi farið þar sem málvenjan er önnur. Þar er hugsunin að maðurinn færist frá einu ári til annars innan sama tugarins, það er verður 41, 42, 43 og svo framvegis. Í dönsku er maður sem er ,,i fyrrerne” á aldrinum milli fjörutíu og fimmtíu ára. Í ensku er sá sem er ,,in his forties” einnig á aldrinum fjörutíu til fimmtíu ára og sama er að segja um þýsku, ,,er ist in den vierzigern”. Hins vegar er of mikið sagt að erlenda orðalagið merki að maðurinn sé "á fertugsaldri"; Það er fyrst og fremst öðruvísi hugsað en íslenski talsmátinn.

Svipaða sögu er að segja um aldir. Við notum 19. öld um tímabilið 1800-1899 eða 1801-1900. Svíar, og í vaxandi máli einnig Danir, segja þar ,,i nittonhundratalet” eða ,,i nittenhundredetallet” og eiga þá við tímabilið 1900–1999. Hugmyndin á bak við þetta er væntanlega sú að ártölin á þessu bili byrja á "nitton hundra" eða "nitten hundrede" þannig að auðskilið er hvað við er átt.

Frekara lesefni á Vísindavefnum:

Höfundur

Guðrún Kvaran

Guðrún Kvaran

prófessor

Útgáfudagur

1.12.2006

Spyrjandi

Kristín Birna Bjarnadóttir
Hrafn Harðarson

Efnisorð

Tilvísun

Guðrún Kvaran. „Hvers vegna segjum við að við séum á fimmtugsaldri þegar við verðum fertug? “ Vísindavefurinn, 1. desember 2006. Sótt 30. apríl 2024. http://visindavefur.is/svar.php?id=6416.

Guðrún Kvaran. (2006, 1. desember). Hvers vegna segjum við að við séum á fimmtugsaldri þegar við verðum fertug? Vísindavefurinn. Sótt af http://visindavefur.is/svar.php?id=6416

Guðrún Kvaran. „Hvers vegna segjum við að við séum á fimmtugsaldri þegar við verðum fertug? “ Vísindavefurinn. 1. des. 2006. Vefsíða. 30. apr. 2024. <http://visindavefur.is/svar.php?id=6416>.

Chicago | APA | MLA

Þessi síða notar vafrakökur Nánari upplýsingar

Ég samþykki
Spyrja

Sendu inn spurningu LeiðbeiningarTil baka

Hér getur þú sent okkur nýjar spurningar um vísindaleg efni.

Hafðu spurninguna stutta og hnitmiðaða og sendu aðeins eina í einu. Einlægar og vandaðar spurningar um mikilvæg efni eru líklegastar til að kalla fram vönduð og greið svör. Ekki er víst að tími vinnist til að svara öllum spurningum.

Persónulegar upplýsingar um spyrjendur eru eingöngu notaðar í starfsemi vefsins, til dæmis til að svör verði við hæfi spyrjenda. Spurningum er ekki sinnt ef spyrjandi villir á sér heimildir eða segir ekki nægileg deili á sér.

Spurningum sem eru ekki á verksviði vefsins er eytt.

Að öðru leyti er hægt að spyrja Vísindavefinn um allt milli himins og jarðar!

=

Senda grein til vinar

=

Hvers vegna segjum við að við séum á fimmtugsaldri þegar við verðum fertug?
Í heild hljóðaði spurningin svona:

Hvers vegna segjum við að við séum á fimmtugsaldri þegar við verðum fertug, en ekki á fertugsaldri, eins og er til dæmis sagt á dönsku og ensku?

Í íslensku er það málvenja að sá sé tvítugur, þrítugur, fertugur, fimmtugur og svo framvegis sem er tuttugu, þrjátíu, fjörutíu eða fimmtíu ára. Þrítugur maður er þegar búinn að lifa í þrjátíu ár og hallar sér nú í átt að fjórða tugnum, hann er á fertugsaldri. Fertugi maðurinn nálgast hægt og bítandi að verða fimmtugur, hann er á fimmtugsaldri, kominn yfir á fimmta áratuginn.

Í dönsku, ensku og þýsku er þessu öðru vísi farið þar sem málvenjan er önnur. Þar er hugsunin að maðurinn færist frá einu ári til annars innan sama tugarins, það er verður 41, 42, 43 og svo framvegis. Í dönsku er maður sem er ,,i fyrrerne” á aldrinum milli fjörutíu og fimmtíu ára. Í ensku er sá sem er ,,in his forties” einnig á aldrinum fjörutíu til fimmtíu ára og sama er að segja um þýsku, ,,er ist in den vierzigern”. Hins vegar er of mikið sagt að erlenda orðalagið merki að maðurinn sé "á fertugsaldri"; Það er fyrst og fremst öðruvísi hugsað en íslenski talsmátinn.

Svipaða sögu er að segja um aldir. Við notum 19. öld um tímabilið 1800-1899 eða 1801-1900. Svíar, og í vaxandi máli einnig Danir, segja þar ,,i nittonhundratalet” eða ,,i nittenhundredetallet” og eiga þá við tímabilið 1900–1999. Hugmyndin á bak við þetta er væntanlega sú að ártölin á þessu bili byrja á "nitton hundra" eða "nitten hundrede" þannig að auðskilið er hvað við er átt.

Frekara lesefni á Vísindavefnum:...