Senda inn spurningu
Sólin Sólin Rís 05:22 • sest 21:31 í Reykjavík
Tunglið Tunglið Rís 23:11 • Sest 05:11 í Reykjavík
Flóð Flóð Árdegis: 06:38 • Síðdegis: 18:56 í Reykjavík
Fjaran Fjara Árdegis: 00:39 • Síðdegis: 12:46 í Reykjavík
Visit the English version

Flokkun:

Náttúruvísindi og verkfræði Lífvísindi: dýrafræði

Getur þú sagt mér allt um gíraffa?

Jón Már Halldórsson

Spurningin er heild sinni hljóðaði svona:

Getur þú sagt mér allt um gíraffa? Meðal annars hvar hann lifir, stærð, lögun, útlit og fleira? Hvað er merkilegast við gíraffa? Eru til dæmis blettirnir eins á öllum? Er gíraffi jurtaæta? Hvert er fæðuval hans? Er hann nokkuð í útrýmingarhættu? Hvernig fer mökun fram?

Rómverjar nefndu gíraffa (Giraffa camelopardalis) „blettótta kameldýrið“ enda fannst Rómverjum þeir minna mjög á kameldýr, þó hálslengri væru. Gíraffinn er mjög áberandi dýr á sínu búsvæði, enda einstaklega hávaxinn og raunar hæstur núlifandi spendýra. Hann gnæfir yfir önnur dýr á gresjum Afríku. Talsverður stærðarmunur er á kven- og karldýrum. Karldýrin eru frá 4,6-5,5 metrar á hæð og vega 800-1930 kg, en kvendýrin eru frá 4-4,8 m á hæð og vega 550-1180 kg.

Hæðin liggur fyrst og fremst í afar löngum hálsi en skrokkurinn er hlutfallslega stuttur miðað við hálslengdina. Gíraffinn er einnig ákaflega leggjalangur og virðist ganga á stultum. Líkamsstelling hans er sérstök þegar hann drekkur vatn. Þá leggur hann framfæturna til hliðar og beygir sig niður að vatninu.




Flokkunarfræðilega tilheyrir gíraffinn ættbálki klaufdýra (Artiodactyla) og ættinni Giraffidae, en aðeins ein önnur dýrategund er í þeirri ætt, ókapinn (Okapia Johnston) sem finnst í þéttum skógum í Mið-Afríku. Gíröffum hefur verið skipt niður í níu deilitegundir og lifa þær allar sunnan Sahara í Afríku. Skipting tegundarinnar í deilitegundir byggist fyrst og fremst á mynstri deplanna á feldi dýranna og formum hornanna. Sumar deilitegundir gíraffa hafa tvö stutt horn á kollinum en aðrar eru með fjögur stutt horn. Hjá nyrstu deilitegundinni er að finna útvöxt á beini milli augntóftanna sem er ámóta langur og hornin. Mynstrið á feldi gíraffa er einstaklingsbundið líkt og fingraför okkar mannfólksins, og hægt er að þekkja einstaklinga hvern frá öðrum á sérkennum í mynstri deplanna á feldinum. Fax vex niður eftir miðlægum hnakka gíraffans.

Gíraffar eru hjarðdýr á hitabeltisgresju og staktrjársléttum Afríku. Þeir eru jurtaætur, aðalfæða þeirra eru lauf af akasíutré (Acacia giraffae) sem vex víða í Afríku. Stærstu karldýrin þurfa allt að 80 kg af laufi á dag. Gíraffar eru hjarðdýr og er fjöldinn í hverri hjörð oftast 12-15 dýr, og samanstendur yfirleitt af karldýri sem er foringi hjarðarinnar, nokkrum kvendýrum, kálfum og ókynþroska karldýrum. Atferli kynjanna er ólíkt þegar þau standa á beit og hægt er að greina kynferði þeirra á því. Karldýrin teygja sig oftar eftir laufum sem vaxa hátt á trjánum, en kvendýrin eru gjarnari við að beygja sig eftir laufblöðum sem liggja neðarlega.

Gíraffar eru mjög spretthörð dýr miðað við vaxtalag, geta náð allt að 48 km/klst hraða á flótta. Kýrin ber eitt afkvæmi í einu og er meðgöngutíminn 14-15 mánuðir. Líkt og hjá öðrum dýrum sem skipa svipaðan vistfræðilegan sess í náttúrunni, eru afkvæmi gíraffans mjög bráðþroska. Afkvæmið getur fylgt móður sinni strax rúman hálftíma eftir burð.

Vegna þess hve háls gíraffa er langur, er hjartað óvenju kröftugt og getur dælt gríðalegu magni af blóði í hverju slagi. Auk þess hafa hálsslagæðarnar, sem liggja upp í heila, lokur sem koma í veg fyrir bakflæði blóðs. Gíraffar hafa líkt og flest önnur spendýr sjö hryggjarliði í hálsi, þrátt fyrir að lengdin virðist gefa til kynna mun fleiri.




Gíraffar verða kynþroska við 3-4 ára aldur. Mökunaratferli gíraffa líkist því sem þekkist meðal annarra klaufdýra og hófdýra, til dæmis hrossa. Karldýrið tekur sér stöðu aftan við kvendýrið, fer þaðan uppá það og kemur getnaðarlimnum inn í leggöng kvendýrsins í þeirri stellingu. Sérstakt er hinsvegar þegar karldýrin keppa um hylli kvendýranna. Þá berjast þau hvort við annað með því að sveifla hálsunum til hliðar og nota háls og haus sem einhvers konar kylfur og kylfuhausa.

Gíraffar eru enn mjög algengir í austanverðri Afríku og þeir eru friðaðir þar. Annars staðar er friðun ekki eins ströng og þar eru þeir vinsæl veiðibráð. Á sumum svæðum hefur stofnstærðin minnkað mjög, mest vegna ólöglegra veiða. Taka má Angóla sem dæmi, en áratuga borgarastyrjöld þar olli því að veiði á villtum dýrum varð stjórnlaus, með þeim afleiðingum að margir stofnar hurfu alveg. Ekki hef ég fundið neinar upplýsingar um heildarstofnstærð gíraffans en hún hleypur eflaust á nokkrum tugum þúsunda dýra.

Helsti óvinur gíraffans er maðurinn sem veiðir þúsundir dýra árlega. Ljón veiða einnig gíraffa og stórir blettahýenuhópar geta verið þeim hættulegir.

Fleiri svör um gíraffa á Vísindavefnum: Eru til dýr með fleiri en eitt hjarta? Hefur gíraffi 7 hjörtu til að dæla blóði upp hálsinn? og Gefa gíraffar frá sér einhver hljóð?

Myndir:

Höfundur

Jón Már Halldórsson

Jón Már Halldórsson

líffræðingur

Útgáfudagur

3.2.2003

Spyrjandi

Heiða Karen Sæbergsdóttir, f. 1992

Efnisorð

Tilvísun

Jón Már Halldórsson. „Getur þú sagt mér allt um gíraffa?“ Vísindavefurinn, 3. febrúar 2003. Sótt 24. apríl 2024. http://visindavefur.is/svar.php?id=3094.

Jón Már Halldórsson. (2003, 3. febrúar). Getur þú sagt mér allt um gíraffa? Vísindavefurinn. Sótt af http://visindavefur.is/svar.php?id=3094

Jón Már Halldórsson. „Getur þú sagt mér allt um gíraffa?“ Vísindavefurinn. 3. feb. 2003. Vefsíða. 24. apr. 2024. <http://visindavefur.is/svar.php?id=3094>.

Chicago | APA | MLA

Þessi síða notar vafrakökur Nánari upplýsingar

Ég samþykki
Spyrja

Sendu inn spurningu LeiðbeiningarTil baka

Hér getur þú sent okkur nýjar spurningar um vísindaleg efni.

Hafðu spurninguna stutta og hnitmiðaða og sendu aðeins eina í einu. Einlægar og vandaðar spurningar um mikilvæg efni eru líklegastar til að kalla fram vönduð og greið svör. Ekki er víst að tími vinnist til að svara öllum spurningum.

Persónulegar upplýsingar um spyrjendur eru eingöngu notaðar í starfsemi vefsins, til dæmis til að svör verði við hæfi spyrjenda. Spurningum er ekki sinnt ef spyrjandi villir á sér heimildir eða segir ekki nægileg deili á sér.

Spurningum sem eru ekki á verksviði vefsins er eytt.

Að öðru leyti er hægt að spyrja Vísindavefinn um allt milli himins og jarðar!

=

Senda grein til vinar

=

Getur þú sagt mér allt um gíraffa?
Spurningin er heild sinni hljóðaði svona:

Getur þú sagt mér allt um gíraffa? Meðal annars hvar hann lifir, stærð, lögun, útlit og fleira? Hvað er merkilegast við gíraffa? Eru til dæmis blettirnir eins á öllum? Er gíraffi jurtaæta? Hvert er fæðuval hans? Er hann nokkuð í útrýmingarhættu? Hvernig fer mökun fram?

Rómverjar nefndu gíraffa (Giraffa camelopardalis) „blettótta kameldýrið“ enda fannst Rómverjum þeir minna mjög á kameldýr, þó hálslengri væru. Gíraffinn er mjög áberandi dýr á sínu búsvæði, enda einstaklega hávaxinn og raunar hæstur núlifandi spendýra. Hann gnæfir yfir önnur dýr á gresjum Afríku. Talsverður stærðarmunur er á kven- og karldýrum. Karldýrin eru frá 4,6-5,5 metrar á hæð og vega 800-1930 kg, en kvendýrin eru frá 4-4,8 m á hæð og vega 550-1180 kg.

Hæðin liggur fyrst og fremst í afar löngum hálsi en skrokkurinn er hlutfallslega stuttur miðað við hálslengdina. Gíraffinn er einnig ákaflega leggjalangur og virðist ganga á stultum. Líkamsstelling hans er sérstök þegar hann drekkur vatn. Þá leggur hann framfæturna til hliðar og beygir sig niður að vatninu.




Flokkunarfræðilega tilheyrir gíraffinn ættbálki klaufdýra (Artiodactyla) og ættinni Giraffidae, en aðeins ein önnur dýrategund er í þeirri ætt, ókapinn (Okapia Johnston) sem finnst í þéttum skógum í Mið-Afríku. Gíröffum hefur verið skipt niður í níu deilitegundir og lifa þær allar sunnan Sahara í Afríku. Skipting tegundarinnar í deilitegundir byggist fyrst og fremst á mynstri deplanna á feldi dýranna og formum hornanna. Sumar deilitegundir gíraffa hafa tvö stutt horn á kollinum en aðrar eru með fjögur stutt horn. Hjá nyrstu deilitegundinni er að finna útvöxt á beini milli augntóftanna sem er ámóta langur og hornin. Mynstrið á feldi gíraffa er einstaklingsbundið líkt og fingraför okkar mannfólksins, og hægt er að þekkja einstaklinga hvern frá öðrum á sérkennum í mynstri deplanna á feldinum. Fax vex niður eftir miðlægum hnakka gíraffans.

Gíraffar eru hjarðdýr á hitabeltisgresju og staktrjársléttum Afríku. Þeir eru jurtaætur, aðalfæða þeirra eru lauf af akasíutré (Acacia giraffae) sem vex víða í Afríku. Stærstu karldýrin þurfa allt að 80 kg af laufi á dag. Gíraffar eru hjarðdýr og er fjöldinn í hverri hjörð oftast 12-15 dýr, og samanstendur yfirleitt af karldýri sem er foringi hjarðarinnar, nokkrum kvendýrum, kálfum og ókynþroska karldýrum. Atferli kynjanna er ólíkt þegar þau standa á beit og hægt er að greina kynferði þeirra á því. Karldýrin teygja sig oftar eftir laufum sem vaxa hátt á trjánum, en kvendýrin eru gjarnari við að beygja sig eftir laufblöðum sem liggja neðarlega.

Gíraffar eru mjög spretthörð dýr miðað við vaxtalag, geta náð allt að 48 km/klst hraða á flótta. Kýrin ber eitt afkvæmi í einu og er meðgöngutíminn 14-15 mánuðir. Líkt og hjá öðrum dýrum sem skipa svipaðan vistfræðilegan sess í náttúrunni, eru afkvæmi gíraffans mjög bráðþroska. Afkvæmið getur fylgt móður sinni strax rúman hálftíma eftir burð.

Vegna þess hve háls gíraffa er langur, er hjartað óvenju kröftugt og getur dælt gríðalegu magni af blóði í hverju slagi. Auk þess hafa hálsslagæðarnar, sem liggja upp í heila, lokur sem koma í veg fyrir bakflæði blóðs. Gíraffar hafa líkt og flest önnur spendýr sjö hryggjarliði í hálsi, þrátt fyrir að lengdin virðist gefa til kynna mun fleiri.




Gíraffar verða kynþroska við 3-4 ára aldur. Mökunaratferli gíraffa líkist því sem þekkist meðal annarra klaufdýra og hófdýra, til dæmis hrossa. Karldýrið tekur sér stöðu aftan við kvendýrið, fer þaðan uppá það og kemur getnaðarlimnum inn í leggöng kvendýrsins í þeirri stellingu. Sérstakt er hinsvegar þegar karldýrin keppa um hylli kvendýranna. Þá berjast þau hvort við annað með því að sveifla hálsunum til hliðar og nota háls og haus sem einhvers konar kylfur og kylfuhausa.

Gíraffar eru enn mjög algengir í austanverðri Afríku og þeir eru friðaðir þar. Annars staðar er friðun ekki eins ströng og þar eru þeir vinsæl veiðibráð. Á sumum svæðum hefur stofnstærðin minnkað mjög, mest vegna ólöglegra veiða. Taka má Angóla sem dæmi, en áratuga borgarastyrjöld þar olli því að veiði á villtum dýrum varð stjórnlaus, með þeim afleiðingum að margir stofnar hurfu alveg. Ekki hef ég fundið neinar upplýsingar um heildarstofnstærð gíraffans en hún hleypur eflaust á nokkrum tugum þúsunda dýra.

Helsti óvinur gíraffans er maðurinn sem veiðir þúsundir dýra árlega. Ljón veiða einnig gíraffa og stórir blettahýenuhópar geta verið þeim hættulegir.

Fleiri svör um gíraffa á Vísindavefnum: Eru til dýr með fleiri en eitt hjarta? Hefur gíraffi 7 hjörtu til að dæla blóði upp hálsinn? og Gefa gíraffar frá sér einhver hljóð?

Myndir:...