Sólin Sólin Rís 10:37 • sest 15:54 í Reykjavík
Tunglið Tunglið Rís 14:53 • Sest 25:21 í Reykjavík
Flóð Flóð Árdegis: 12:01 • Síðdegis: 24:42 í Reykjavík
Fjaran Fjara Árdegis: 05:33 • Síðdegis: 18:31 í Reykjavík
Sólin Sólin Rís 10:37 • sest 15:54 í Reykjavík
Tunglið Tunglið Rís 14:53 • Sest 25:21 í Reykjavík
Flóð Flóð Árdegis: 12:01 • Síðdegis: 24:42 í Reykjavík
Fjaran Fjara Árdegis: 05:33 • Síðdegis: 18:31 í Reykjavík
LeiðbeiningarTil baka

Sendu inn spurningu

Hér getur þú sent okkur nýjar spurningar um vísindaleg efni.

Hafðu spurninguna stutta og hnitmiðaða og sendu aðeins eina í einu. Einlægar og vandaðar spurningar um mikilvæg efni eru líklegastar til að kalla fram vönduð og greið svör. Ekki er víst að tími vinnist til að svara öllum spurningum.

Persónulegar upplýsingar um spyrjendur eru eingöngu notaðar í starfsemi vefsins, til dæmis til að svör verði við hæfi spyrjenda. Spurningum er ekki sinnt ef spyrjandi villir á sér heimildir eða segir ekki nægileg deili á sér.

Spurningum sem eru ekki á verksviði vefsins er eytt.

Að öðru leyti er hægt að spyrja Vísindavefinn um allt milli himins og jarðar!

=
Forsíða Náttúruvísindi og verkfræði Lífvísindi: almennt Hvers vegna, eftir milljóna ára þróun, þurfa flestar lífverur að sofa?

Flokkun:

8.7.2003
Náttúruvísindi og verkfræði Lífvísindi: almennt

Hvers vegna, eftir milljóna ára þróun, þurfa flestar lífverur að sofa?

Jón Már Halldórsson

Rannsóknir á líffræði svefns eru enn á nokkurs konar bernskuskeiði. Þó vita visindamenn sitthvað um hvað gerist í líkama dýra í svefnástandi. Í þúsundir ára töldu menn sig vita svarið um leyndardóm svefnsins. Hann væri einfaldlega hvíld. Sumir lífeðlisfræðingar telja ennþá að það sé hið rétta svar en flestir efast um að málið sé svo einfalt.

Í svefni hægist á allri virkni líkamans, líkamshitinn fellur um nokkur brot úr gráðu, hraði efnaskipta minnkar og virkni taugakerfisins breytist, til dæmis bregst heilinn ekki við vægum skynhrifum eins og lágum hljóðum og snertingu sem hann myndi gera í vökuástandi.

Rannsóknir á lífeðlisfræðilegum þáttum í sambandi við svefninn benda til þess að hann sé á einhvern hátt hreinsandi, meðan á honum stendur losum við okkur við margs konar úrgangsefni sem myndast við efnaskipti líkamans í vökuástandi (svo sem mjólkursýru). Ennfremur hefur komið í ljós að magn vaxtarhormónsins sómatótrópíns stóreykst í blóði okkar í svefni en það stjórnar viðgerðum á vefjum okkar. Svefninn kemur einnig á ákveðnu jafnvægi í efnabúskap líkamans. Mun fleiri lífeðlisfræðilegir þættir hafa verið nefndir, sérstaklega áhrif á miðtaugakerfið.

Við þekkjum það öll, þegar við höfum ekki fengið nægan svefn, að upplifa pirring, ýmsar skynvillur og jafnvel að tapa áttum við ofsaþreytu. Þetta eru ekkert annað en lífeðlisfræðilegar breytingar í líkama okkar þegar svefninn kallar á okkur. Staðfest hefur verið í rannsóknum að líklega sofa öll spendýr og fuglar. Mælingar á heilastarfsemi annarra dýra benda til þess að þau gangi einnig í gegnum einhvers konar svefnástand. Rannsóknir á skriðdýrum sýna líkar breytingar á heilastarfsemi og fylgja þeim einnig breytingar á atferli. Eins hafa komið fram sterkar vísbendingar um svefn hjá liðfætlum (Arthropoda) og lindýrum (Mollusca).

Þess vegna má halda því fram, út frá dreifingarmynstri svefns í dýraríkinu, að þetta líffræðilega fyrirbæri hafi komið snemma fram í þróunarsögu dýra og gegni lykilhlutverki í lífeðlisfræðilegu heilbrigði þeirra, sérstaklega af rannsóknum á spendýrum að dæma.

Óhætt er að fullyrða að mörghundruð milljón ára þróun lífs hafi ekki leitt af sér „æðra“ dýr sem ekki þarf á svefni að halda. Hinsvegar eru vísindamenn að átta sig æ betur á hversu lífsnauðsynlegur svefn er öllum dýrum.



Á Vísindavefnum er að finna fjölmörg svör um svefn bæði dýra og manna. Hægt er að nálgast þau með því að smella á efnisorð neðst á síðunni.



Heimildir og mynd:

Höfundur

Jón Már Halldórsson

Jón Már Halldórsson

líffræðingur

Útgáfudagur

8.7.2003

Spyrjandi

Trausti Dagsson

Efnisorð

Tilvísun

Jón Már Halldórsson. „Hvers vegna, eftir milljóna ára þróun, þurfa flestar lífverur að sofa?“ Vísindavefurinn, 8. júlí 2003, sótt 28. nóvember 2025, https://visindavefur.is/svar.php?id=3565.

Jón Már Halldórsson. (2003, 8. júlí). Hvers vegna, eftir milljóna ára þróun, þurfa flestar lífverur að sofa? Vísindavefurinn. https://visindavefur.is/svar.php?id=3565

Jón Már Halldórsson. „Hvers vegna, eftir milljóna ára þróun, þurfa flestar lífverur að sofa?“ Vísindavefurinn. 8. júl. 2003. Vefsíða. 28. nóv. 2025. <https://visindavefur.is/svar.php?id=3565>.

Chicago | APA | MLA

Þessi síða notar vafrakökur Nánari upplýsingar

Ég samþykki

Senda grein til vinar

=

Hvers vegna, eftir milljóna ára þróun, þurfa flestar lífverur að sofa?
Rannsóknir á líffræði svefns eru enn á nokkurs konar bernskuskeiði. Þó vita visindamenn sitthvað um hvað gerist í líkama dýra í svefnástandi. Í þúsundir ára töldu menn sig vita svarið um leyndardóm svefnsins. Hann væri einfaldlega hvíld. Sumir lífeðlisfræðingar telja ennþá að það sé hið rétta svar en flestir efast um að málið sé svo einfalt.

Í svefni hægist á allri virkni líkamans, líkamshitinn fellur um nokkur brot úr gráðu, hraði efnaskipta minnkar og virkni taugakerfisins breytist, til dæmis bregst heilinn ekki við vægum skynhrifum eins og lágum hljóðum og snertingu sem hann myndi gera í vökuástandi.

Rannsóknir á lífeðlisfræðilegum þáttum í sambandi við svefninn benda til þess að hann sé á einhvern hátt hreinsandi, meðan á honum stendur losum við okkur við margs konar úrgangsefni sem myndast við efnaskipti líkamans í vökuástandi (svo sem mjólkursýru). Ennfremur hefur komið í ljós að magn vaxtarhormónsins sómatótrópíns stóreykst í blóði okkar í svefni en það stjórnar viðgerðum á vefjum okkar. Svefninn kemur einnig á ákveðnu jafnvægi í efnabúskap líkamans. Mun fleiri lífeðlisfræðilegir þættir hafa verið nefndir, sérstaklega áhrif á miðtaugakerfið.

Við þekkjum það öll, þegar við höfum ekki fengið nægan svefn, að upplifa pirring, ýmsar skynvillur og jafnvel að tapa áttum við ofsaþreytu. Þetta eru ekkert annað en lífeðlisfræðilegar breytingar í líkama okkar þegar svefninn kallar á okkur. Staðfest hefur verið í rannsóknum að líklega sofa öll spendýr og fuglar. Mælingar á heilastarfsemi annarra dýra benda til þess að þau gangi einnig í gegnum einhvers konar svefnástand. Rannsóknir á skriðdýrum sýna líkar breytingar á heilastarfsemi og fylgja þeim einnig breytingar á atferli. Eins hafa komið fram sterkar vísbendingar um svefn hjá liðfætlum (Arthropoda) og lindýrum (Mollusca).

Þess vegna má halda því fram, út frá dreifingarmynstri svefns í dýraríkinu, að þetta líffræðilega fyrirbæri hafi komið snemma fram í þróunarsögu dýra og gegni lykilhlutverki í lífeðlisfræðilegu heilbrigði þeirra, sérstaklega af rannsóknum á spendýrum að dæma.

Óhætt er að fullyrða að mörghundruð milljón ára þróun lífs hafi ekki leitt af sér „æðra“ dýr sem ekki þarf á svefni að halda. Hinsvegar eru vísindamenn að átta sig æ betur á hversu lífsnauðsynlegur svefn er öllum dýrum.



Á Vísindavefnum er að finna fjölmörg svör um svefn bæði dýra og manna. Hægt er að nálgast þau með því að smella á efnisorð neðst á síðunni.



Heimildir og mynd:...