Senda inn spurningu
Sólin Sólin Rís 05:36 • sest 21:19 í Reykjavík
Tunglið Tunglið Rís 16:44 • Sest 05:50 í Reykjavík
Flóð Flóð Árdegis: 04:37 • Síðdegis: 17:05 í Reykjavík
Fjaran Fjara Árdegis: 10:57 • Síðdegis: 23:09 í Reykjavík
Visit the English version

Flokkun:

Heilbrigðisvísindi Læknisfræði

Hvað getið þið sagt mér um morfín?

Þuríður Þorbjarnardóttir

Morfín er helsta virka efnið í ópíumi en ópíum er unnið úr aldini ópíumvalmúans (Papaver somniferum). Þegar ópíum er ræktað er skorið á aldinið og út vætlar safi sem látinn er þorna í sólinni. Þegar efnið þornar verður það að gulbrúnu dufti sem síðan er skafið af aldininu.


Ópíum er unnið úr þurrkuðum safa ópíumvalmúans.

Í ópíumi eru mörg efnasambönd og meðal þeirra eru svokölluð ópíöt (e. opiates) sem hafa mikla lyfjaverkun. Til þeirra teljast morfín, kódeín og petidín. Öll þessi efnasambönd hafa sterk verkjastillandi áhrif og eru mest notuð í læknisfræðilegum tilgangi. Efni skyld morfíni eru mynduð í heila okkar. Þau kallast endorfín (e. endorphines) en það er stytting á „endogenous morphines“ sem þýðir innræn morfín. Lesa má meira um endorfín í svari sama höfundar við spurningunni Hefur endorfín sömu áhrif og vímuefni á líkamann?

Eins og öll önnur ópíöt hefur morfín bein áhrif á miðtaugakerfið og eru þau helstu að lina sársauka eins og áður sagði. Aukaverkanir eru sljóvgun, sælutilfinning, svefnhöfgi og óskýr sjón. Það deyfir einnig hungurtilfinningu, stillir hóstaviðbragðið og veldur hægðatregðu. Þegar morfín er ekki notað í læknisfræðilegum tilgangi sem verkjastillandi lyf er það mjög ávanabindandi og þol gagnvart efninu og fíkn í það myndast fljótt, bæði líkamleg og andleg.

Morfín er til í ýmsum formum. Það er gefið í æð, undir húð eða í mænu. Ef það er gefið inn um munn er það á formi safts eða í töflum, þótt slík notkun sé sjaldgæf þar sem kódeín er virkara á því formi. Þess vegna er kódeín í hóstasöftum en ekki morfín. Notkun morfíns er lögleg til að lina mikinn, gnístandi sársauka, til dæmis eftir skurðaðgerð eða bruna, og til að lina þrálátan sársauka sem getur fylgt ýmsum sjúkdómum til dæmis krabbameinum á lokastigum. Einnig er notkun þess leyfð sem hjálparefni við svæfingar, í mænudeyfingum og í líknarmeðferð.


Morfín er notað sem verkjastillandi lyf við miklum sársauka.

Morfín var fyrst einangrað úr ópíumi í byrjun 19. aldar af þýska lyfjafræðingnum Friedrich Wilhelm Adam Serturner. Hann nefndi efnið morfín eftir Morfeusi, guði drauma í grískri goðafræði. Morfínnotkun náði ekki útbreiðslu fyrr en eftir miðja 19. öld þegar sprautunálin kom fram. Í fyrstu var efnið notað í verkjastillandi tilgangi og, eins kaldhæðnislegt og það nú er, sem „lækning“ við alkóhól- og ópíumfíkn. Það var mikið notað í þrælastríðinu í Bandaríkjunum sem leiddi til þess að 400.000 einstaklingar fengu „hermannaveiki“ sem var í raun morfínfíkn.

Heróín var myndað úr morfíni í fyrsta sinn árið 1874. Tilgangurinn var að mynda afleiðu af morfíni sem væri jafn góður verkjastillir, ef ekki betri, en ekki eins ávanabindandi. Efnið reyndist hins vegar slá morfínið út hvað báða eiginleika varðar. Vegna þessara ávanabindandi eiginleika hefur heróín ekki mikið verið notað í læknisfræðilegum tilgangi. Það er þó til dæmis notað í Bretlandi sem lyf við mjög sterkum verkjum líkt og morfín, og gengur þá undir heitinu diamorphine.

Heimildir og myndir:

Höfundur

Þuríður Þorbjarnardóttir

Þuríður Þorbjarnardóttir

líffræðingur

Útgáfudagur

18.2.2005

Spyrjandi

Sandra Ingólfsdóttir, f. 1988

Efnisorð

Tilvísun

Þuríður Þorbjarnardóttir. „Hvað getið þið sagt mér um morfín?“ Vísindavefurinn, 18. febrúar 2005. Sótt 20. apríl 2024. http://visindavefur.is/svar.php?id=4760.

Þuríður Þorbjarnardóttir. (2005, 18. febrúar). Hvað getið þið sagt mér um morfín? Vísindavefurinn. Sótt af http://visindavefur.is/svar.php?id=4760

Þuríður Þorbjarnardóttir. „Hvað getið þið sagt mér um morfín?“ Vísindavefurinn. 18. feb. 2005. Vefsíða. 20. apr. 2024. <http://visindavefur.is/svar.php?id=4760>.

Chicago | APA | MLA

Þessi síða notar vafrakökur Nánari upplýsingar

Ég samþykki
Spyrja

Sendu inn spurningu LeiðbeiningarTil baka

Hér getur þú sent okkur nýjar spurningar um vísindaleg efni.

Hafðu spurninguna stutta og hnitmiðaða og sendu aðeins eina í einu. Einlægar og vandaðar spurningar um mikilvæg efni eru líklegastar til að kalla fram vönduð og greið svör. Ekki er víst að tími vinnist til að svara öllum spurningum.

Persónulegar upplýsingar um spyrjendur eru eingöngu notaðar í starfsemi vefsins, til dæmis til að svör verði við hæfi spyrjenda. Spurningum er ekki sinnt ef spyrjandi villir á sér heimildir eða segir ekki nægileg deili á sér.

Spurningum sem eru ekki á verksviði vefsins er eytt.

Að öðru leyti er hægt að spyrja Vísindavefinn um allt milli himins og jarðar!

=

Senda grein til vinar

=

Hvað getið þið sagt mér um morfín?
Morfín er helsta virka efnið í ópíumi en ópíum er unnið úr aldini ópíumvalmúans (Papaver somniferum). Þegar ópíum er ræktað er skorið á aldinið og út vætlar safi sem látinn er þorna í sólinni. Þegar efnið þornar verður það að gulbrúnu dufti sem síðan er skafið af aldininu.


Ópíum er unnið úr þurrkuðum safa ópíumvalmúans.

Í ópíumi eru mörg efnasambönd og meðal þeirra eru svokölluð ópíöt (e. opiates) sem hafa mikla lyfjaverkun. Til þeirra teljast morfín, kódeín og petidín. Öll þessi efnasambönd hafa sterk verkjastillandi áhrif og eru mest notuð í læknisfræðilegum tilgangi. Efni skyld morfíni eru mynduð í heila okkar. Þau kallast endorfín (e. endorphines) en það er stytting á „endogenous morphines“ sem þýðir innræn morfín. Lesa má meira um endorfín í svari sama höfundar við spurningunni Hefur endorfín sömu áhrif og vímuefni á líkamann?

Eins og öll önnur ópíöt hefur morfín bein áhrif á miðtaugakerfið og eru þau helstu að lina sársauka eins og áður sagði. Aukaverkanir eru sljóvgun, sælutilfinning, svefnhöfgi og óskýr sjón. Það deyfir einnig hungurtilfinningu, stillir hóstaviðbragðið og veldur hægðatregðu. Þegar morfín er ekki notað í læknisfræðilegum tilgangi sem verkjastillandi lyf er það mjög ávanabindandi og þol gagnvart efninu og fíkn í það myndast fljótt, bæði líkamleg og andleg.

Morfín er til í ýmsum formum. Það er gefið í æð, undir húð eða í mænu. Ef það er gefið inn um munn er það á formi safts eða í töflum, þótt slík notkun sé sjaldgæf þar sem kódeín er virkara á því formi. Þess vegna er kódeín í hóstasöftum en ekki morfín. Notkun morfíns er lögleg til að lina mikinn, gnístandi sársauka, til dæmis eftir skurðaðgerð eða bruna, og til að lina þrálátan sársauka sem getur fylgt ýmsum sjúkdómum til dæmis krabbameinum á lokastigum. Einnig er notkun þess leyfð sem hjálparefni við svæfingar, í mænudeyfingum og í líknarmeðferð.


Morfín er notað sem verkjastillandi lyf við miklum sársauka.

Morfín var fyrst einangrað úr ópíumi í byrjun 19. aldar af þýska lyfjafræðingnum Friedrich Wilhelm Adam Serturner. Hann nefndi efnið morfín eftir Morfeusi, guði drauma í grískri goðafræði. Morfínnotkun náði ekki útbreiðslu fyrr en eftir miðja 19. öld þegar sprautunálin kom fram. Í fyrstu var efnið notað í verkjastillandi tilgangi og, eins kaldhæðnislegt og það nú er, sem „lækning“ við alkóhól- og ópíumfíkn. Það var mikið notað í þrælastríðinu í Bandaríkjunum sem leiddi til þess að 400.000 einstaklingar fengu „hermannaveiki“ sem var í raun morfínfíkn.

Heróín var myndað úr morfíni í fyrsta sinn árið 1874. Tilgangurinn var að mynda afleiðu af morfíni sem væri jafn góður verkjastillir, ef ekki betri, en ekki eins ávanabindandi. Efnið reyndist hins vegar slá morfínið út hvað báða eiginleika varðar. Vegna þessara ávanabindandi eiginleika hefur heróín ekki mikið verið notað í læknisfræðilegum tilgangi. Það er þó til dæmis notað í Bretlandi sem lyf við mjög sterkum verkjum líkt og morfín, og gengur þá undir heitinu diamorphine.

Heimildir og myndir:...