Senda inn spurningu
Sólin Sólin Rís 05:19 • sest 21:35 í Reykjavík
Tunglið Tunglið Rís 25:18 • Sest 04:56 í Reykjavík
Flóð Flóð Árdegis: 07:07 • Síðdegis: 19:24 í Reykjavík
Fjaran Fjara Árdegis: 01:08 • Síðdegis: 13:14 í Reykjavík
Visit the English version

Flokkun:

Náttúruvísindi og verkfræði Veðurfræði

Af hverju er stundum svona mikill hitamunur á milli nálægra staða?

Trausti Jónsson

Upprunalega hljóðaði spurningin svona:
Hvernig stendur á því að hitafar, til dæmis á Vestfjörðum, er mjög mismunandi? Það er miklu oftar heitara á Ísafirði og Bíldudal en í Bolungarvík.

Ástæður þess að mikill hitamunur mælist á milli nærliggjandi staða á sama tíma geta verið margþættar. Oft kemur þó afstaða lands og sjávar á stöðunum við sögu og sömuleiðis fjöll í námunda við annan hvorn staðinn eða báða.

Sjórinn jafnar hitamun dags og nætur og hitabreytingar eru oftast litlar á eyjum og á strönd þar sem vindur blæs á land. Í innsveitum er dægursveifla hitans stór, sérstaklega í björtu veðri. Á sólardögum hitnar landið mjög mikið, en kólnar hratt á kvöldin og um nætur í léttskýjuðu veðri. Veðurstöðvar við strendur geta sýnt bæði mikla og litla hitasveiflu, blási vindur af sjó er hitafar stöðugt en blási af landi gætir dægursveiflu á svipaðan hátt og lengra inn í landi. Hitamunur milli nærliggjandi staða stafar oft af þessari mismunandi hegðan lands og sjávar, önnur stöðin er þá í sjávarlofti, en hin í landlofti. Það fer þá eftir árstíma og tíma sólarhrings hvor stöðin er hlýrri.

Nærvera fjalla getur haft mjög mikil staðbundin áhrif á hita. Annars vegar geta þau valdið lóðréttum hreyfingum lofts sem ella hefðu ekki átt sér stað, en hins vegar geta þau líka stíflað framrás lofts. Þá halda þau köldu lofti í skefjum sem annars hefði breiðst yfir stærra svæði.

Fjöll og afstaða lands og sjávar geta haft mikil staðbundin áhrif á hita, til dæmis í Bolungarvík.

Mestu munar um áhrif fjalla þegar loft er stöðugt sem kallað er, en það er þegar loft hlýnar með hæð. Stöðugleiki lofts ræðst meðal annars af uppruna þess. Á leið sunnan úr höfum kólnar hlýtt loft mest neðst, niður undir köldum sjónum. Hlýrra loft er því ofar, en þar sem lóðréttar hreyfingar eru litlar fréttist ekki mikið af því nema þar sem það þarf að streyma yfir fjöll. Fjöllin þvinga fram lóðréttar hreyfingar í lofti sem á leið yfir þau. Það getur gerst á ýmsa vegu, en niðurstaðan er gjarnan sú að hlémegin fjallsins hefur hlýrra loft að ofan blandast niður í loftið sem þar var fyrir. Hitamunur milli staða sitt hvoru megin fjallsins getur þá orðið mikill. Hlýja loftið getur breiðst yfir heilan landshluta, en stundum gætir þess aðeins á mjög takmörkuðum svæðum. Í slíkum tilvikum verður hitamunur mikill, jafnvel milli nærliggjandi staða.

Fjöll skilja að firði og dali og ráða því oft hvort sjávarloft eða landloft ríkir, auk þess að auka hita staðbundið með íblöndun að ofan. Á Vestfjörðum er sjávarloft oftast ríkjandi. Séu aðstæður þannig að vindur nái að hreinsa sjávarloftið út úr sumum fjörðum en ekki öðrum getur hitamunur milli fjarða orðið mjög mikill. Dæmi eru um að veðurstöð sé ýmist inn í sjávar- eða landlofti við slíkar aðstæður og hiti hrökkvi endurtekið fram og til baka um 10°C á 10-mínútum.

Á vetrum eru áhrif landsins önnur, en þá er kaldast á sléttlendi fjarri sjó en oft hlýjast þar sem vindur stendur af hafi. Þegar hlýir vindar blása sunnan úr höfum á vetrum er hlýjast hlémegin við brött fjöll, oftast nærri sjó.

Þegar leitað er skýringa á miklum samtíma hitamun tveggja staða þarf því að spyrja eftirfarandi spurninga:
  • Ræður sjávarloft ríkjum á öðrum staðnum, en ekki hinum? – Hitasveiflur eru mun minni í sjávarloftinu, en í því landræna.
  • Eru fjöll nærri annarri hvorri stöðinni eða báðum? – Fjöll geta blandað hlýju lofti að ofan niður að þeirri stöð sem stendur hlémegin við fjall.
  • Hver er vindáttin? – Hún getur beint sjávarlofti frá stað eða inn yfir hann.
  • Hvað er klukkan? – Sólin hitar á daginn, sérstaklega í landloftinu.
  • Hver er árstíminn? – Sólin hefur mun meiri áhrif á sumrin þegar hún er hátt á lofti heldur en á öðrum árstímum.
  • Hvernig er skýjafari háttað? – Hitabreytingar eru mun minni í skýjuðu en björtu veðri.
  • Vitum við eitthvað um stöðugleikann? – Sé loft stöðugt bendir það til þess að hlýtt loft sé yfir, vindur við fjöll getur blandað því niður. Sé loft óstöðugt skipta lóðréttar hreyfingar litlu máli fyrir hegðan hita.

Munur á hita á Ísafirði og í Bolungarvík er oftast ekki mikill. Sé Ísafjörður hlýrri en sem nemur 3°C, er það helst á tímanum frá kl. 11 fyrir hádegi og fram til kl. 21 á kvöldin. Áhrif sjávarins eru þá meiri í Bolungarvík en inni á Ísafirði. Algengara er að 3°C kaldara sé á Ísafirði en í Bolungarvík, en það er þá helst í hægum vindi á vetrum og að næturlagi á sumrin.

Önnur svör á Vísindavefnum:

Mynd: Mats: Íslandsmyndasafn © Mats Wibe Lund. Birt með góðfúslegu leyfi.

Höfundur

Trausti Jónsson

Trausti Jónsson

veðurfræðingur

Útgáfudagur

11.4.2006

Spyrjandi

Hávarður Hávarðsson

Efnisorð

Tilvísun

Trausti Jónsson. „Af hverju er stundum svona mikill hitamunur á milli nálægra staða?“ Vísindavefurinn, 11. apríl 2006. Sótt 25. apríl 2024. http://visindavefur.is/svar.php?id=5817.

Trausti Jónsson. (2006, 11. apríl). Af hverju er stundum svona mikill hitamunur á milli nálægra staða? Vísindavefurinn. Sótt af http://visindavefur.is/svar.php?id=5817

Trausti Jónsson. „Af hverju er stundum svona mikill hitamunur á milli nálægra staða?“ Vísindavefurinn. 11. apr. 2006. Vefsíða. 25. apr. 2024. <http://visindavefur.is/svar.php?id=5817>.

Chicago | APA | MLA

Þessi síða notar vafrakökur Nánari upplýsingar

Ég samþykki
Spyrja

Sendu inn spurningu LeiðbeiningarTil baka

Hér getur þú sent okkur nýjar spurningar um vísindaleg efni.

Hafðu spurninguna stutta og hnitmiðaða og sendu aðeins eina í einu. Einlægar og vandaðar spurningar um mikilvæg efni eru líklegastar til að kalla fram vönduð og greið svör. Ekki er víst að tími vinnist til að svara öllum spurningum.

Persónulegar upplýsingar um spyrjendur eru eingöngu notaðar í starfsemi vefsins, til dæmis til að svör verði við hæfi spyrjenda. Spurningum er ekki sinnt ef spyrjandi villir á sér heimildir eða segir ekki nægileg deili á sér.

Spurningum sem eru ekki á verksviði vefsins er eytt.

Að öðru leyti er hægt að spyrja Vísindavefinn um allt milli himins og jarðar!

=

Senda grein til vinar

=

Af hverju er stundum svona mikill hitamunur á milli nálægra staða?
Upprunalega hljóðaði spurningin svona:

Hvernig stendur á því að hitafar, til dæmis á Vestfjörðum, er mjög mismunandi? Það er miklu oftar heitara á Ísafirði og Bíldudal en í Bolungarvík.

Ástæður þess að mikill hitamunur mælist á milli nærliggjandi staða á sama tíma geta verið margþættar. Oft kemur þó afstaða lands og sjávar á stöðunum við sögu og sömuleiðis fjöll í námunda við annan hvorn staðinn eða báða.

Sjórinn jafnar hitamun dags og nætur og hitabreytingar eru oftast litlar á eyjum og á strönd þar sem vindur blæs á land. Í innsveitum er dægursveifla hitans stór, sérstaklega í björtu veðri. Á sólardögum hitnar landið mjög mikið, en kólnar hratt á kvöldin og um nætur í léttskýjuðu veðri. Veðurstöðvar við strendur geta sýnt bæði mikla og litla hitasveiflu, blási vindur af sjó er hitafar stöðugt en blási af landi gætir dægursveiflu á svipaðan hátt og lengra inn í landi. Hitamunur milli nærliggjandi staða stafar oft af þessari mismunandi hegðan lands og sjávar, önnur stöðin er þá í sjávarlofti, en hin í landlofti. Það fer þá eftir árstíma og tíma sólarhrings hvor stöðin er hlýrri.

Nærvera fjalla getur haft mjög mikil staðbundin áhrif á hita. Annars vegar geta þau valdið lóðréttum hreyfingum lofts sem ella hefðu ekki átt sér stað, en hins vegar geta þau líka stíflað framrás lofts. Þá halda þau köldu lofti í skefjum sem annars hefði breiðst yfir stærra svæði.

Fjöll og afstaða lands og sjávar geta haft mikil staðbundin áhrif á hita, til dæmis í Bolungarvík.

Mestu munar um áhrif fjalla þegar loft er stöðugt sem kallað er, en það er þegar loft hlýnar með hæð. Stöðugleiki lofts ræðst meðal annars af uppruna þess. Á leið sunnan úr höfum kólnar hlýtt loft mest neðst, niður undir köldum sjónum. Hlýrra loft er því ofar, en þar sem lóðréttar hreyfingar eru litlar fréttist ekki mikið af því nema þar sem það þarf að streyma yfir fjöll. Fjöllin þvinga fram lóðréttar hreyfingar í lofti sem á leið yfir þau. Það getur gerst á ýmsa vegu, en niðurstaðan er gjarnan sú að hlémegin fjallsins hefur hlýrra loft að ofan blandast niður í loftið sem þar var fyrir. Hitamunur milli staða sitt hvoru megin fjallsins getur þá orðið mikill. Hlýja loftið getur breiðst yfir heilan landshluta, en stundum gætir þess aðeins á mjög takmörkuðum svæðum. Í slíkum tilvikum verður hitamunur mikill, jafnvel milli nærliggjandi staða.

Fjöll skilja að firði og dali og ráða því oft hvort sjávarloft eða landloft ríkir, auk þess að auka hita staðbundið með íblöndun að ofan. Á Vestfjörðum er sjávarloft oftast ríkjandi. Séu aðstæður þannig að vindur nái að hreinsa sjávarloftið út úr sumum fjörðum en ekki öðrum getur hitamunur milli fjarða orðið mjög mikill. Dæmi eru um að veðurstöð sé ýmist inn í sjávar- eða landlofti við slíkar aðstæður og hiti hrökkvi endurtekið fram og til baka um 10°C á 10-mínútum.

Á vetrum eru áhrif landsins önnur, en þá er kaldast á sléttlendi fjarri sjó en oft hlýjast þar sem vindur stendur af hafi. Þegar hlýir vindar blása sunnan úr höfum á vetrum er hlýjast hlémegin við brött fjöll, oftast nærri sjó.

Þegar leitað er skýringa á miklum samtíma hitamun tveggja staða þarf því að spyrja eftirfarandi spurninga:
  • Ræður sjávarloft ríkjum á öðrum staðnum, en ekki hinum? – Hitasveiflur eru mun minni í sjávarloftinu, en í því landræna.
  • Eru fjöll nærri annarri hvorri stöðinni eða báðum? – Fjöll geta blandað hlýju lofti að ofan niður að þeirri stöð sem stendur hlémegin við fjall.
  • Hver er vindáttin? – Hún getur beint sjávarlofti frá stað eða inn yfir hann.
  • Hvað er klukkan? – Sólin hitar á daginn, sérstaklega í landloftinu.
  • Hver er árstíminn? – Sólin hefur mun meiri áhrif á sumrin þegar hún er hátt á lofti heldur en á öðrum árstímum.
  • Hvernig er skýjafari háttað? – Hitabreytingar eru mun minni í skýjuðu en björtu veðri.
  • Vitum við eitthvað um stöðugleikann? – Sé loft stöðugt bendir það til þess að hlýtt loft sé yfir, vindur við fjöll getur blandað því niður. Sé loft óstöðugt skipta lóðréttar hreyfingar litlu máli fyrir hegðan hita.

Munur á hita á Ísafirði og í Bolungarvík er oftast ekki mikill. Sé Ísafjörður hlýrri en sem nemur 3°C, er það helst á tímanum frá kl. 11 fyrir hádegi og fram til kl. 21 á kvöldin. Áhrif sjávarins eru þá meiri í Bolungarvík en inni á Ísafirði. Algengara er að 3°C kaldara sé á Ísafirði en í Bolungarvík, en það er þá helst í hægum vindi á vetrum og að næturlagi á sumrin.

Önnur svör á Vísindavefnum:

Mynd: Mats: Íslandsmyndasafn © Mats Wibe Lund. Birt með góðfúslegu leyfi....