Senda inn spurningu
Sólin Sólin Rís 05:43 • sest 21:13 í Reykjavík
Tunglið Tunglið Rís 13:37 • Sest 06:11 í Reykjavík
Flóð Flóð Árdegis: 02:59 • Síðdegis: 15:47 í Reykjavík
Fjaran Fjara Árdegis: 09:39 • Síðdegis: 21:50 í Reykjavík
Visit the English version
Árnastofnun - mynd í *Árnarstofnun

Flokkun:

Vísindavefur Vísindi almennt

Hvað er draugaverkur? Er þetta fyrirbæri til eða er þetta bara kerlingasögur?

Þorsteinn Vilhjálmsson og Guðrún Kvaran

Þessi spurning hefur reynst okkur allerfið. Við byrjuðum á því að fletta upp í öllum tiltækum orðabókum og í ritmálssafni og talmálssafni Orðabókar Háskólans en fundum orðið hvergi. Af því drógum við þá ályktun að orðið væri að minnsta kosti fágætt og hugsanlega nýtt í málinu. Síðan birtum við drög að þessu svari og þá bentu vökulir ungir menn okkur á að orðið væri notað í líffræði.

Og mikið rétt; í Líforðasafni hjá Íslenskri málstöð má lesa að íslensk samheiti þessa orðs eru 'vofuverkur,' 'gerningaverkur' og ensku samheitin eru 'phantom pain', 'phantom limb', 'phantom sensation.' Í safninu er mælt með orðinu 'vofuverkur.'

Með orðinu er átt við það þegar fólk missir til dæmis útlim eins og hönd en finnur samt endrum og sinnum til í honum, til að mynda kláða eða annan verk. Þetta er heldur "draugalegt" þar sem ekki er hægt að klóra sér eða neitt þess háttar. Hins vegar á það sér eðlilega skýringu. Áður héldu menn að verkurinn stafaði af því að taugar sem liggja þar sem útlimurinn var áður væru enn virkar og sendi boð upp til heilans sem vinnur síðan úr þessum fölsku upplýsingum. Nú hallast flestir aftur á móti að því að skýringuna megi finna í gerð sjálfs heilans. Meira um þetta má lesa í svari Heiðu Maríu Sigurðardóttur við spurningunni Getur fólk sem missir útlim enn fundið fyrir honum þótt hann vanti?

Áður en við fundum orðið í líforðasafninu höfðum við séð það í nýlegri ljóðabók, Öll fallegu orðin, eftir Lindu Vilhjálmsdóttur (Reykjavík: Mál og menning, 2000). Í bókinni talar ljóðmælandinn til ástmanns síns sem er látinn. Líta má á bókina í heild sem eitt samfellt ljóð til hans. Þó skiptist hún í kafla sem jafnframt má líta á sem sérstök ljóð en bera hins vegar engin heiti. Á blaðsíðu 9 er fallegt ljóð sem varpar nýstárlegu ljósi á orðið draugaverk; alltént segist ljóðmælandinn hafa skilið það að lokum:
verkurinn

sem ég skildi ekki

vildi kannski ekki skilja

efaðist um

spurði ekki um

og hæddist að jafnvel

verkurinn

sem skildi okkur að

á endanum

svo sár

að ég get ekki skilið hann nú

vil aldrei skilja hann til fulls

í alvöru aldrei

ég finn nóg til í götóttri áru

og skil loksins meinið

skil orðið draugaverk

Höfundar

Þorsteinn Vilhjálmsson

Þorsteinn Vilhjálmsson

prófessor emeritus, ritstjóri Vísindavefsins 2000-2010 og ritstjóri Evrópuvefsins 2011

Guðrún Kvaran

Guðrún Kvaran

prófessor

Útgáfudagur

9.8.2000

Spyrjandi

Steinar Yan Wang, f. 1982

Efnisorð

Tilvísun

Þorsteinn Vilhjálmsson og Guðrún Kvaran. „Hvað er draugaverkur? Er þetta fyrirbæri til eða er þetta bara kerlingasögur?“ Vísindavefurinn, 9. ágúst 2000. Sótt 18. apríl 2024. http://visindavefur.is/svar.php?id=751.

Þorsteinn Vilhjálmsson og Guðrún Kvaran. (2000, 9. ágúst). Hvað er draugaverkur? Er þetta fyrirbæri til eða er þetta bara kerlingasögur? Vísindavefurinn. Sótt af http://visindavefur.is/svar.php?id=751

Þorsteinn Vilhjálmsson og Guðrún Kvaran. „Hvað er draugaverkur? Er þetta fyrirbæri til eða er þetta bara kerlingasögur?“ Vísindavefurinn. 9. ágú. 2000. Vefsíða. 18. apr. 2024. <http://visindavefur.is/svar.php?id=751>.

Chicago | APA | MLA

Þessi síða notar vafrakökur Nánari upplýsingar

Ég samþykki
Spyrja

Sendu inn spurningu LeiðbeiningarTil baka

Hér getur þú sent okkur nýjar spurningar um vísindaleg efni.

Hafðu spurninguna stutta og hnitmiðaða og sendu aðeins eina í einu. Einlægar og vandaðar spurningar um mikilvæg efni eru líklegastar til að kalla fram vönduð og greið svör. Ekki er víst að tími vinnist til að svara öllum spurningum.

Persónulegar upplýsingar um spyrjendur eru eingöngu notaðar í starfsemi vefsins, til dæmis til að svör verði við hæfi spyrjenda. Spurningum er ekki sinnt ef spyrjandi villir á sér heimildir eða segir ekki nægileg deili á sér.

Spurningum sem eru ekki á verksviði vefsins er eytt.

Að öðru leyti er hægt að spyrja Vísindavefinn um allt milli himins og jarðar!

=

Senda grein til vinar

=

Hvað er draugaverkur? Er þetta fyrirbæri til eða er þetta bara kerlingasögur?
Þessi spurning hefur reynst okkur allerfið. Við byrjuðum á því að fletta upp í öllum tiltækum orðabókum og í ritmálssafni og talmálssafni Orðabókar Háskólans en fundum orðið hvergi. Af því drógum við þá ályktun að orðið væri að minnsta kosti fágætt og hugsanlega nýtt í málinu. Síðan birtum við drög að þessu svari og þá bentu vökulir ungir menn okkur á að orðið væri notað í líffræði.

Og mikið rétt; í Líforðasafni hjá Íslenskri málstöð má lesa að íslensk samheiti þessa orðs eru 'vofuverkur,' 'gerningaverkur' og ensku samheitin eru 'phantom pain', 'phantom limb', 'phantom sensation.' Í safninu er mælt með orðinu 'vofuverkur.'

Með orðinu er átt við það þegar fólk missir til dæmis útlim eins og hönd en finnur samt endrum og sinnum til í honum, til að mynda kláða eða annan verk. Þetta er heldur "draugalegt" þar sem ekki er hægt að klóra sér eða neitt þess háttar. Hins vegar á það sér eðlilega skýringu. Áður héldu menn að verkurinn stafaði af því að taugar sem liggja þar sem útlimurinn var áður væru enn virkar og sendi boð upp til heilans sem vinnur síðan úr þessum fölsku upplýsingum. Nú hallast flestir aftur á móti að því að skýringuna megi finna í gerð sjálfs heilans. Meira um þetta má lesa í svari Heiðu Maríu Sigurðardóttur við spurningunni Getur fólk sem missir útlim enn fundið fyrir honum þótt hann vanti?

Áður en við fundum orðið í líforðasafninu höfðum við séð það í nýlegri ljóðabók, Öll fallegu orðin, eftir Lindu Vilhjálmsdóttur (Reykjavík: Mál og menning, 2000). Í bókinni talar ljóðmælandinn til ástmanns síns sem er látinn. Líta má á bókina í heild sem eitt samfellt ljóð til hans. Þó skiptist hún í kafla sem jafnframt má líta á sem sérstök ljóð en bera hins vegar engin heiti. Á blaðsíðu 9 er fallegt ljóð sem varpar nýstárlegu ljósi á orðið draugaverk; alltént segist ljóðmælandinn hafa skilið það að lokum:
verkurinn

sem ég skildi ekki

vildi kannski ekki skilja

efaðist um

spurði ekki um

og hæddist að jafnvel

verkurinn

sem skildi okkur að

á endanum

svo sár

að ég get ekki skilið hann nú

vil aldrei skilja hann til fulls

í alvöru aldrei

ég finn nóg til í götóttri áru

og skil loksins meinið

skil orðið draugaverk

...