Senda inn spurningu
Sólin Sólin Rís 11:06 • sest 15:34 í Reykjavík
Tunglið Tunglið Rís 07:51 • Sest 14:06 í Reykjavík
Flóð Flóð Árdegis: 04:34 • Síðdegis: 16:43 í Reykjavík
Fjaran Fjara Árdegis: 10:47 • Síðdegis: 22:54 í Reykjavík
Visit the English version

Flokkun:

Náttúruvísindi og verkfræði Stjarnvísindi: alheimurinn

Af hverju er sólin til?

Árdís Elíasdóttir og Gunnlaugur Björnsson

Sólin er ein af milljörðum stjarna í Vetrarbrautinni okkar. Í Vetrarbrautinni er að finna risavaxin gas- og rykský. Efnið í hverju slíku skýi gæti dugað til mynda hundruð, jafnvel þúsundir stjarna á borð við sólina. Stjarna myndast þegar slíkt ský verður fyrir ytri röskun og tekur að falla saman sökum þyngdaraflsins. Samþjöppun verður í miðjunni og myndast þar þéttur kjarni. Örlítill snúningur á skýinu í upphafi magnast upp og veldur því að umhverfis kjarnann myndast flöt skífa úr gasi og þar geta reikistjörnur myndast. Við áframhaldandi samþjöppun gassins eykst hiti og þrýstingur í kjarnanum.

Fyrir stjörnu af sömu stærð og sólin heldur samþjöppunin áfram þar til hiti í kjarnanum nær um 10 milljón °C en þá hefst þar kjarnasamruni. Orkulosun við slíkan samruna er nægileg til að vinna á móti samþjöppun vegna þyngdaraflsins og við tekur óralangt tímabil meðan sólin geislar frá sér ljósi í sífellu. Þetta stöðuga skeið varir um 10 milljarða ára hjá sólinni en hún er nú um það bil 4,5 milljarða ára gömul.

Þegar eldsneyti sólarinnar er uppurið ryður hún af sér ytri lögunum. Eftir situr glóandi kjarninn og kallast hann upp frá því hvítur dvergur. Massi hans er rúmlega helmingur af upphaflegum massa sólar og hann er álíka stór og jörðin, með öðrum orðum margfalt minni og um leið þéttari en sólin er núna. Hann er að mestu úr helíni og kolefni, en helín er næstléttasta frumefnið á eftir vetni og dregur nafn sitt af heiti sólarinnar á grísku. Hitinn í hvíta dvergnum er aðeins um 15.000 °C. Smám saman kólnar hann þar til það "slokknar" á honum.

Stjörnur sem eru í upphafi nokkru stærri en sólin mynda heldur stærri hvíta dverga og geta þeir einnig innihaldið þyngri frumefni eins og súrefni, neon og jafnvel járn. Stjörnur sem eru upphaflega allmiklu massameiri en sólin enda æviskeið sitt með mun tilkomumeiri hætti sem sprengistjörnur. Úr þeim geta svo orðið til enn eðlisþyngri hnettir, það er að segja nifteindastjörnur eða jafnvel svarthol.

Frekari fróðleik um sólina, þróun sólstjarna, hvíta dverga og nifteindastjörnur má finna á Stjörnufræðivefnum.

Sjá einnig svar við spurningunni: Hvernig varð jörðin til?

Höfundar

Árdís Elíasdóttir

Marie Curie-styrkþegi við Dark Cosmology Centre í Danmörku

Gunnlaugur Björnsson

Gunnlaugur Björnsson

deildarstjóri Háloftadeildar - Raunvísindastofnun Háskólans

Útgáfudagur

21.2.2000

Spyrjandi

Jórunn Pála Jónasdóttir

Efnisorð

Tilvísun

Árdís Elíasdóttir og Gunnlaugur Björnsson. „Af hverju er sólin til?“ Vísindavefurinn, 21. febrúar 2000. Sótt 10. desember 2023. http://visindavefur.is/svar.php?id=131.

Árdís Elíasdóttir og Gunnlaugur Björnsson. (2000, 21. febrúar). Af hverju er sólin til? Vísindavefurinn. Sótt af http://visindavefur.is/svar.php?id=131

Árdís Elíasdóttir og Gunnlaugur Björnsson. „Af hverju er sólin til?“ Vísindavefurinn. 21. feb. 2000. Vefsíða. 10. des. 2023. <http://visindavefur.is/svar.php?id=131>.

Chicago | APA | MLA

Þessi síða notar vafrakökur Nánari upplýsingar

Ég samþykki
Spyrja

Sendu inn spurningu LeiðbeiningarTil baka

Hér getur þú sent okkur nýjar spurningar um vísindaleg efni.

Hafðu spurninguna stutta og hnitmiðaða og sendu aðeins eina í einu. Einlægar og vandaðar spurningar um mikilvæg efni eru líklegastar til að kalla fram vönduð og greið svör. Ekki er víst að tími vinnist til að svara öllum spurningum.

Persónulegar upplýsingar um spyrjendur eru eingöngu notaðar í starfsemi vefsins, til dæmis til að svör verði við hæfi spyrjenda. Spurningum er ekki sinnt ef spyrjandi villir á sér heimildir eða segir ekki nægileg deili á sér.

Spurningum sem eru ekki á verksviði vefsins er eytt.

Að öðru leyti er hægt að spyrja Vísindavefinn um allt milli himins og jarðar!

=

Senda grein til vinar

=

Af hverju er sólin til?
Sólin er ein af milljörðum stjarna í Vetrarbrautinni okkar. Í Vetrarbrautinni er að finna risavaxin gas- og rykský. Efnið í hverju slíku skýi gæti dugað til mynda hundruð, jafnvel þúsundir stjarna á borð við sólina. Stjarna myndast þegar slíkt ský verður fyrir ytri röskun og tekur að falla saman sökum þyngdaraflsins. Samþjöppun verður í miðjunni og myndast þar þéttur kjarni. Örlítill snúningur á skýinu í upphafi magnast upp og veldur því að umhverfis kjarnann myndast flöt skífa úr gasi og þar geta reikistjörnur myndast. Við áframhaldandi samþjöppun gassins eykst hiti og þrýstingur í kjarnanum.

Fyrir stjörnu af sömu stærð og sólin heldur samþjöppunin áfram þar til hiti í kjarnanum nær um 10 milljón °C en þá hefst þar kjarnasamruni. Orkulosun við slíkan samruna er nægileg til að vinna á móti samþjöppun vegna þyngdaraflsins og við tekur óralangt tímabil meðan sólin geislar frá sér ljósi í sífellu. Þetta stöðuga skeið varir um 10 milljarða ára hjá sólinni en hún er nú um það bil 4,5 milljarða ára gömul.

Þegar eldsneyti sólarinnar er uppurið ryður hún af sér ytri lögunum. Eftir situr glóandi kjarninn og kallast hann upp frá því hvítur dvergur. Massi hans er rúmlega helmingur af upphaflegum massa sólar og hann er álíka stór og jörðin, með öðrum orðum margfalt minni og um leið þéttari en sólin er núna. Hann er að mestu úr helíni og kolefni, en helín er næstléttasta frumefnið á eftir vetni og dregur nafn sitt af heiti sólarinnar á grísku. Hitinn í hvíta dvergnum er aðeins um 15.000 °C. Smám saman kólnar hann þar til það "slokknar" á honum.

Stjörnur sem eru í upphafi nokkru stærri en sólin mynda heldur stærri hvíta dverga og geta þeir einnig innihaldið þyngri frumefni eins og súrefni, neon og jafnvel járn. Stjörnur sem eru upphaflega allmiklu massameiri en sólin enda æviskeið sitt með mun tilkomumeiri hætti sem sprengistjörnur. Úr þeim geta svo orðið til enn eðlisþyngri hnettir, það er að segja nifteindastjörnur eða jafnvel svarthol.

Frekari fróðleik um sólina, þróun sólstjarna, hvíta dverga og nifteindastjörnur má finna á Stjörnufræðivefnum.

Sjá einnig svar við spurningunni: Hvernig varð jörðin til?...