Sólin Sólin Rís 09:27 • sest 16:54 í Reykjavík
Tunglið Tunglið Rís 15:22 • Sest 12:39 í Reykjavík
Flóð Flóð Árdegis: 06:21 • Síðdegis: 18:42 í Reykjavík
Fjaran Fjara Árdegis: 00:13 • Síðdegis: 12:39 í Reykjavík
Sólin Sólin Rís 09:27 • sest 16:54 í Reykjavík
Tunglið Tunglið Rís 15:22 • Sest 12:39 í Reykjavík
Flóð Flóð Árdegis: 06:21 • Síðdegis: 18:42 í Reykjavík
Fjaran Fjara Árdegis: 00:13 • Síðdegis: 12:39 í Reykjavík
LeiðbeiningarTil baka

Sendu inn spurningu

Hér getur þú sent okkur nýjar spurningar um vísindaleg efni.

Hafðu spurninguna stutta og hnitmiðaða og sendu aðeins eina í einu. Einlægar og vandaðar spurningar um mikilvæg efni eru líklegastar til að kalla fram vönduð og greið svör. Ekki er víst að tími vinnist til að svara öllum spurningum.

Persónulegar upplýsingar um spyrjendur eru eingöngu notaðar í starfsemi vefsins, til dæmis til að svör verði við hæfi spyrjenda. Spurningum er ekki sinnt ef spyrjandi villir á sér heimildir eða segir ekki nægileg deili á sér.

Spurningum sem eru ekki á verksviði vefsins er eytt.

Að öðru leyti er hægt að spyrja Vísindavefinn um allt milli himins og jarðar!

=
Forsíða Hugvísindi Málvísindi: íslensk Hvað er til í því að nafnorðið peysa sé franskt að uppruna?

Flokkun:

27.9.2001
Hugvísindi Málvísindi: íslensk

Hvað er til í því að nafnorðið peysa sé franskt að uppruna?

Guðrún Kvaran

Árnastofnun - mynd í *Árnarstofnun
Sagan um franskan uppruna orðsins peysa er skemmtileg. Sagt er að franskir sjómenn hafi bent og kallað, þegar þeir sáu íslenska bændur: „paysan, paysan“, sem þýðir „bóndi, bóndi“. Íslendingar hafi misskilið orðið, haldið að verið væri að benda á prjónapeysurnar þeirra og farið að kalla flíkurnar peysur.

Þótt sagan sé góð er uppruni orðsins tæpast talinn franskur. Orðið er til í íslensku að minnsta kosti frá því á 16. öld í merkingunni „prjónuð bolflík við peysuföt“ og einnig í merkingunni „skinnkyrtill“ en hún er nú ekki lengur notuð. Í Íslenskri orðsifjabók Ásgeirs Blöndals Magnússonar (1989:705) segir að óvíst sé hvort stofnhljóðið sé -ei- eða -ey- og að engin samsvörun sé til í grannmálunum. Hann telur því líklegast að orðið sé tökuorð og stytting úr miðlágþýsku eða miðhollensku og bendir á hollenska orðið wambuis og styttinguna buis sem merki „bolflík“ en það er einmitt síðari liðurinn sem gæti tengst peysunni.

Hollenska orðið á rætur að rekja til miðaldalatínu wambasium „kviðflík höfð undir brynju“ en það er aftur sótt til miðaldagrísku bámbax „bómull“. Íslendingar höfðu talsverð viðskipti við Hollendinga og þýska Hansakaupmenn svo ekki er ólíklegt að orðið hafi borist þá leiðina.



Mynd: HB

Höfundur

Guðrún Kvaran

Guðrún Kvaran

prófessor

Útgáfudagur

27.9.2001

Spyrjandi

Kjartan Hjálmarsson

Efnisorð

Tilvísun

Guðrún Kvaran. „Hvað er til í því að nafnorðið peysa sé franskt að uppruna?“ Vísindavefurinn, 27. september 2001, sótt 6. nóvember 2025, https://visindavefur.is/svar.php?id=1882.

Guðrún Kvaran. (2001, 27. september). Hvað er til í því að nafnorðið peysa sé franskt að uppruna? Vísindavefurinn. https://visindavefur.is/svar.php?id=1882

Guðrún Kvaran. „Hvað er til í því að nafnorðið peysa sé franskt að uppruna?“ Vísindavefurinn. 27. sep. 2001. Vefsíða. 6. nóv. 2025. <https://visindavefur.is/svar.php?id=1882>.

Chicago | APA | MLA

Þessi síða notar vafrakökur Nánari upplýsingar

Ég samþykki

Senda grein til vinar

=

Hvað er til í því að nafnorðið peysa sé franskt að uppruna?
Sagan um franskan uppruna orðsins peysa er skemmtileg. Sagt er að franskir sjómenn hafi bent og kallað, þegar þeir sáu íslenska bændur: „paysan, paysan“, sem þýðir „bóndi, bóndi“. Íslendingar hafi misskilið orðið, haldið að verið væri að benda á prjónapeysurnar þeirra og farið að kalla flíkurnar peysur.

Þótt sagan sé góð er uppruni orðsins tæpast talinn franskur. Orðið er til í íslensku að minnsta kosti frá því á 16. öld í merkingunni „prjónuð bolflík við peysuföt“ og einnig í merkingunni „skinnkyrtill“ en hún er nú ekki lengur notuð. Í Íslenskri orðsifjabók Ásgeirs Blöndals Magnússonar (1989:705) segir að óvíst sé hvort stofnhljóðið sé -ei- eða -ey- og að engin samsvörun sé til í grannmálunum. Hann telur því líklegast að orðið sé tökuorð og stytting úr miðlágþýsku eða miðhollensku og bendir á hollenska orðið wambuis og styttinguna buis sem merki „bolflík“ en það er einmitt síðari liðurinn sem gæti tengst peysunni.

Hollenska orðið á rætur að rekja til miðaldalatínu wambasium „kviðflík höfð undir brynju“ en það er aftur sótt til miðaldagrísku bámbax „bómull“. Íslendingar höfðu talsverð viðskipti við Hollendinga og þýska Hansakaupmenn svo ekki er ólíklegt að orðið hafi borist þá leiðina.



Mynd: HB...