Senda inn spurningu
Sólin Sólin Rís 05:24 • sest 21:37 í Reykjavík
Tunglið Tunglið Rís 22:09 • Sest 13:50 í Reykjavík
Flóð Flóð Árdegis: 10:04 • Síðdegis: 22:27 í Reykjavík
Fjaran Fjara Árdegis: 03:54 • Síðdegis: 16:10 í Reykjavík
Visit the English version

Flokkun:

Náttúruvísindi og verkfræði Lífvísindi: dýrafræði

Hvað getur þú sagt mér um hagamýs?

Jón Már Halldórsson

Hagamúsin (Apodemus sylvaticus) er ein af sjö tegundum músa sem tilheyra ættkvíslinni Apodemus. Meðlimir þessarar ættkvíslar hafa aðlagast lífi á sléttum, engjum og skóglendi. Hagamúsin finnst um mest alla Evrópu, víða í Asíu og nyrst í Norður-Afríku. Heimkynni hennar ná hins vegar ekki langt norður í barrskógabeltið. Hagamúsin er útbreidd á Bretlandseyjum og Írlandi og að sjálfsögu á Íslandi en finnst ekki í Færeyjum né á Grænlandi. Á Íslandi þrífst hún alls staðar þar sem nægur gróður er.



Fullorðnar hagamýs eru oftast grá- eða gulbrúnar að ofan en hvítgráar á kvið. Ungar hagamýs eru dekkri og óvanir rugla þeim oft saman við húsamús. Lengd hagamúsarinnar, án hala, er frá 8-10,5 cm. Músakarlar eru um 29-34 grömm á þyngd en kvendýr um 24-31 g. Rannsóknir sænska vistfræðingsins Bengtsons hafa sýnt fram á að íslenskar hagamýs eru að jafnaði stærri en hagamýs í Skandinavíu og á Bretlandi.

Meðgöngutími hagamúsa er um 25 dagar og ungarnir, sem vega um 1-2 g, fæðast blindir og hárlausir. Oftast gýtur kvendýrið 4-7 ungum en í góðu árferði geta þeir verið fleiri. Eftir um 6 daga eru ungarnir komnir með grábrúnan feld og sjónina fá þeir vanalega 10 dögum síðar. Ungarnir eru vandir af spena 18-22 daga gamlir og þurfa þá að bjarga sér sjálfir. Á þessum tíma eru afföll mikil meðal músaunga.

Tímgunartími hagamúsa hér á landi er mjög misjafn og fer mjög eftir búsvæði og tíðarfari. Rannsóknir á Bretlandseyjum sýna að tímgunartími músa þar er mun lengri, enda er veðurfar þar mildara. Tímgunartími músa á Bretlandseyjum er frá apríl til október. Um æxlunartíma músa er hægt að lesa nánar í svari við spurningunni Hvenær er æxlunartímabil hjá hagamús, húsamús, brúnrottu og svartrottu?

Hagamúsin heldur til í holum og þar hefur hún hreiður til að ala upp unga sína og forðabúr. Annað hvort grefur hún sjálf holur í brekkur, bakka eða þúfur eða kemur sér fyrir undir steinum. Helsta fæða hagamúsa hérlendis eru einkum grasfræ, ber og fræ ýmissa blóma. Hagamúsin étur líka öll þau smádýr sem hún kemst í tæri við og hræ. Hún er mest á ferli á næturnar.

Helstu óvinir hagamúsarinnar eru refir og minkar. Ránfuglar eins og smyrill, fálki, brandugla og kjói veiða einnig töluvert af músum. Auk þess veiða kettir mikið af hagamúsum í grennd við heimili.

Hagamýs geta valdið talsverðum skemmdum í híbýlum manna, meðal annars skemma þær matvæli og víða í Evrópu eyðileggja þær tómata-, blómlauks- og matbaunarækt. Skemmdir sem hagamýs valda eru þó frekar litlar.

Margir náttúruskoðendur hafa velt því fyrir sér hvernig best sé að greina í sundur húsa- og hagamýs. Fyrir utan litinn - en hagamýs hafa ljósari kvið - eru hagamýs með stærri augu og frammjórra trýni. Öruggasta leiðin er þó að greina þær á framtönnunum. Húsamúsin hefur hak upp í slitflöt á framtönnum í efri skolti en hagamúsin er ekki með slíkt hak.

Mynd og heimildir

Höfundur

Jón Már Halldórsson

Jón Már Halldórsson

líffræðingur

Útgáfudagur

4.10.2002

Spyrjandi

Rafn Erlingsson, f. 1991

Efnisorð

Tilvísun

Jón Már Halldórsson. „Hvað getur þú sagt mér um hagamýs?“ Vísindavefurinn, 4. október 2002. Sótt 17. ágúst 2022. http://visindavefur.is/svar.php?id=2757.

Jón Már Halldórsson. (2002, 4. október). Hvað getur þú sagt mér um hagamýs? Vísindavefurinn. Sótt af http://visindavefur.is/svar.php?id=2757

Jón Már Halldórsson. „Hvað getur þú sagt mér um hagamýs?“ Vísindavefurinn. 4. okt. 2002. Vefsíða. 17. ágú. 2022. <http://visindavefur.is/svar.php?id=2757>.

Chicago | APA | MLA

Þessi síða notar vafrakökur Nánari upplýsingar

Ég samþykki
Spyrja

Sendu inn spurningu LeiðbeiningarTil baka

Hér getur þú sent okkur nýjar spurningar um vísindaleg efni.

Hafðu spurninguna stutta og hnitmiðaða og sendu aðeins eina í einu. Einlægar og vandaðar spurningar um mikilvæg efni eru líklegastar til að kalla fram vönduð og greið svör. Ekki er víst að tími vinnist til að svara öllum spurningum.

Persónulegar upplýsingar um spyrjendur eru eingöngu notaðar í starfsemi vefsins, til dæmis til að svör verði við hæfi spyrjenda. Spurningum er ekki sinnt ef spyrjandi villir á sér heimildir eða segir ekki nægileg deili á sér.

Spurningum sem eru ekki á verksviði vefsins er eytt.

Að öðru leyti er hægt að spyrja Vísindavefinn um allt milli himins og jarðar!

=

Senda grein til vinar

=

Hvað getur þú sagt mér um hagamýs?
Hagamúsin (Apodemus sylvaticus) er ein af sjö tegundum músa sem tilheyra ættkvíslinni Apodemus. Meðlimir þessarar ættkvíslar hafa aðlagast lífi á sléttum, engjum og skóglendi. Hagamúsin finnst um mest alla Evrópu, víða í Asíu og nyrst í Norður-Afríku. Heimkynni hennar ná hins vegar ekki langt norður í barrskógabeltið. Hagamúsin er útbreidd á Bretlandseyjum og Írlandi og að sjálfsögu á Íslandi en finnst ekki í Færeyjum né á Grænlandi. Á Íslandi þrífst hún alls staðar þar sem nægur gróður er.



Fullorðnar hagamýs eru oftast grá- eða gulbrúnar að ofan en hvítgráar á kvið. Ungar hagamýs eru dekkri og óvanir rugla þeim oft saman við húsamús. Lengd hagamúsarinnar, án hala, er frá 8-10,5 cm. Músakarlar eru um 29-34 grömm á þyngd en kvendýr um 24-31 g. Rannsóknir sænska vistfræðingsins Bengtsons hafa sýnt fram á að íslenskar hagamýs eru að jafnaði stærri en hagamýs í Skandinavíu og á Bretlandi.

Meðgöngutími hagamúsa er um 25 dagar og ungarnir, sem vega um 1-2 g, fæðast blindir og hárlausir. Oftast gýtur kvendýrið 4-7 ungum en í góðu árferði geta þeir verið fleiri. Eftir um 6 daga eru ungarnir komnir með grábrúnan feld og sjónina fá þeir vanalega 10 dögum síðar. Ungarnir eru vandir af spena 18-22 daga gamlir og þurfa þá að bjarga sér sjálfir. Á þessum tíma eru afföll mikil meðal músaunga.

Tímgunartími hagamúsa hér á landi er mjög misjafn og fer mjög eftir búsvæði og tíðarfari. Rannsóknir á Bretlandseyjum sýna að tímgunartími músa þar er mun lengri, enda er veðurfar þar mildara. Tímgunartími músa á Bretlandseyjum er frá apríl til október. Um æxlunartíma músa er hægt að lesa nánar í svari við spurningunni Hvenær er æxlunartímabil hjá hagamús, húsamús, brúnrottu og svartrottu?

Hagamúsin heldur til í holum og þar hefur hún hreiður til að ala upp unga sína og forðabúr. Annað hvort grefur hún sjálf holur í brekkur, bakka eða þúfur eða kemur sér fyrir undir steinum. Helsta fæða hagamúsa hérlendis eru einkum grasfræ, ber og fræ ýmissa blóma. Hagamúsin étur líka öll þau smádýr sem hún kemst í tæri við og hræ. Hún er mest á ferli á næturnar.

Helstu óvinir hagamúsarinnar eru refir og minkar. Ránfuglar eins og smyrill, fálki, brandugla og kjói veiða einnig töluvert af músum. Auk þess veiða kettir mikið af hagamúsum í grennd við heimili.

Hagamýs geta valdið talsverðum skemmdum í híbýlum manna, meðal annars skemma þær matvæli og víða í Evrópu eyðileggja þær tómata-, blómlauks- og matbaunarækt. Skemmdir sem hagamýs valda eru þó frekar litlar.

Margir náttúruskoðendur hafa velt því fyrir sér hvernig best sé að greina í sundur húsa- og hagamýs. Fyrir utan litinn - en hagamýs hafa ljósari kvið - eru hagamýs með stærri augu og frammjórra trýni. Öruggasta leiðin er þó að greina þær á framtönnunum. Húsamúsin hefur hak upp í slitflöt á framtönnum í efri skolti en hagamúsin er ekki með slíkt hak.

Mynd og heimildir...