Hvað eru berggangar og hvers vegna halla þeir oft út á aðra hliðina?

Nafn þitt

Netfang þitt

Netfang móttakanda

Ruslpóstvörn =

Svar

Hvað eru berggangar og hvers vegna halla þeir oft út á aðra hliðina?
Berggangar eru sprungufyllingar, það er að segja bergkvika sem þrýst hefur út í sprungur í berginu og storknað þar. Berggangar eru því alltaf yngri en bergið í kring. Venjulega er þeim skipt í tvennt; ganga sem upphaflega voru sem næst lóðréttir og lagganga eða „sillur“ sem fylgja jarðlagamótum. Víðast hvar mynda berggangar „sveima“ eða „reinar“ sem tengjast ákveðinni eldstöð. Einn slíkur sveimur er áberandi upp af Tíðaskarði á Kjalarnesi.

Berggangar geta verið aðfærslukerfi bergkviku að eldstöð, eða þeir hafa getað myndast við lárétt „kvikuhlaup“ út frá eldstöð. Í Kröflueldum 1975-84 var fylgst með myndun slíkra ganga með jarðskjálftamælingum. Sem dæmi má nefna að í október árið 1976 sýndu mælingar að landris í Kröflu hafði náð fullri hæð, eina ferðina enn. Hinn 31. þess mánaðar hófst skjálftavirkni 10 km norðan við Kröflu sem færðist 15 km norður á bóginn næstu 12 klukkutímana jafnframt því sem land seig í Kröflu. Brennisteinsgufur stigu upp úr sprungum eftir því sem skjálftavirknin færðist norðar.

Þetta var túlkað þannig að kvika frá Kröflu streymdi norður á bóginn. Fyrstu 10 km fór hún eftir sprungu sem áður hafði myndast, en eftir það braut hún bergið í leiðinni jafnframt því sem sprungur á yfirborði gleikkuðu. Í Kröflueldum endurtók þetta sig margsinnis og kvika streymdi ýmist til norðurs eða suðurs. Stundum fylgdi eldgos en oft ekki. Þegar kvikan storknaði var orðinn til nýr berggangur.

Með segulmælingum á gömlum göngum má stundum ákvarða hvort kvikan hafi streymt lárétt eða lóðrétt, og hvort tveggja er sem sagt þekkt. Í tertíera bergstaflanum á Austfjörðum og Vestfjörðum má ætla að gangar hafi yfirleitt verið lóðréttir í upphafi, það er hornréttir á hraunlögin, en 10-20 gráðu halli frá lóðréttu stafi þá af því að allur staflinn hallar.

Í kringum megineldstöðvar finnast oft keilugangar, það er gangar sem mynda öfuga keilu með „toppinn“ í miðju eldstöðvarinnar. Jafnframt er víða að finna lagganga, sem þá liggja samsíða hraunlögunum og hafa skotist inn á milli þeirra. Iðulega er ekki augljóst hvort um hraunlög eða innskotslög er að ræða. Það má þá greina af því að báðar brúnir ganganna eru glerjaðar, það er hraðkældar, en á hraunum er það bara neðri brúnin.

Myndir:

• File:Moses Rock Dike.jpg - Wikimedia Commons. (Sótt 25.08.2014).
• Mynd af berggöngum í Berufirði: Náttúruvá á Íslandi: Eldgos og jarðskjálftar, bls. 61.

...