Senda inn spurningu
Sólin Sólin Rís 05:12 • sest 21:41 í Reykjavík
Tunglið Tunglið Rís 00:00 • Sest 00:00 í Reykjavík
Flóð Flóð Árdegis: 08:09 • Síðdegis: 20:27 í Reykjavík
Fjaran Fjara Árdegis: 02:12 • Síðdegis: 14:14 í Reykjavík
Visit the English version

Flokkun:

Heilbrigðisvísindi Læknisfræði
Náttúruvísindi og verkfræði Lífvísindi: almennt

Hvers konar sveppir í híbýlum eru hættulegir fólki?

Jón Már Halldórsson

Hér er væntanlega spurt um myglusveppi. Myglusveppir og gró þeirra finnast alls staðar í náttúrunni. Myglusveppir tilheyra svokölluðum sundrendum og hafa það hlutverk að brjóta niður og flýta fyrir rotnun á lífrænum leifum. Utandyra eru þeir skaðlausir en ef þeir hreiðra um sig inni í húsum, eins og stundum gerist, getur þeir verið afar óheilsusamlegir.

Til þess að myglusveppir geti þrifist í híbýlum þurfa þeir raka, súrefni og fæðu. Myglusveppir geta myndast á aðeins 24-48 klukkustundum við rétt skilyrði, til dæmis ef leki hefur komist að híbýlum. Þeir breiðast oft hratt út. Myglusveppirnir geta nýtt sér nánast öll lífræn efni sem í boði eru sem fæðu. Algengast er að finna myglusveppi í kjöllurum, baðherbergjum, þvottahúsum, í skápum undir vöskum og öðrum stöðum þar sem hætta er á langvarandi raka.

Myglusveppir gefa frá sér gró og aðra sveppahluta sem berast út í loftið. Þessir sveppahlutar geta innihaldið skaðleg efni, svokölluð sveppaeiturefni (e. mycotoxin) en þau eru afleidd efnasambönd sem þeir seyta út til að verjast ágangi annarra myglusveppa í nágrenni sínu. Þessi eiturefni gera sambúð við myglusveppi óæskilega því þau geta safnast upp innandyra, sérstaklega ef loftskipti eru léleg, og haft skaðleg áhrif á heilsu fólks.



Rakaskemmdirnar á þessari mynd benda til þess að hætta gæti verið á myglusveppum.

Eiturefni frá myglusveppum geta borist inn í líkamann við öndun, með snertingu eða í gegnum húð. Oft gerist það á löngum tíma þannig að einkennin koma fram smám saman. Áhrif myglusveppa á heilsu fólks eru bæði mismunandi á milli sveppategunda og eins eru þau mjög einstaklingsbundin en þau eru gjarnan flokkuð í ofnæmi, ertingu eða eitranir.

Einkennin líkjast oft flensueinkennum og því getur verið erfitt að greina orsök slappleikans. Algengt er að einkennin tengist efri hluta öndunarvegar, séu höfuðverkur, erting í augum, stíflað nef og hósti. Einnig getur fylgt magaverkur og óþægindi í maga svo nokkur dæmi séu nefnd. Sumar algengar tegundir myglusveppa geta valdið ofnæmi og astma eða gert astma verri hjá þeim sem þjást af honum. Því lengur sem fólkið dvelur í húsi þar sem myglusveppir hafa hreiðrað um sig þeim mun meiri verða áhrifin en ungum börnum, gömlu fólki og þeim sem glíma við sjúkdóma er mest hætta búin.

Sem dæmi um efni sem myglusveppir gefa frá sér má nefna aflatoxín en það eitt kunnasta sveppaeiturefnið. Vitað er að sveppategundir af ættkvíslinni Aspergillus eða könnusveppir losa þetta efni út í umhverfið, til dæmis tegundirnar A. Parasiticus og A. Flavus. Þessir myglusveppir eru miklir skaðvaldar í korngeymslum víða um heim og annars staðar þar sem þurrvara er geymd.

Of mikill styrkur aflatoxíns í andrúmsloftinu getur valdið ýmsum sjúkdómum og sjúkdómseinkennum svo sem vefjadrepi á afmörkuðum svæðum líkamans, meðal annars drepi í lifur, skorpnun eða hersli í líffærum auk þess sem vísindamenn hafa rakið krabbamein í þekjufrumum til eitrunar af völdum aflatoxíns. Ekkert dýr er ónæmt gagnvart aflatoxíneitrun en þess má geta að menn hafa talsvert þol gegn þessu eiturefni.

Til þess að koma í veg fyrir myglusveppi eða losna við þá þarf fyrst og fremst að halda húsnæðinu þurru. Koma þarf í veg fyrir leka í híbýlum og gott er að lofta vel út þannig að raki safnist ekki fyrir. Æskilegt er að loftraki innanhúss sé á bilinu 30-50% en ef hann er yfir 60% þá getur það ýtt undir vöxt myglusveppa. Svo hátt rakastig ýtir einnig undir vöxt annarra lífvera svo sem rykmaura og baktería með tilheyrandi ógn við heilsu manna. Hægt er að kaupa sérstök hreinsiefni sem vinna á myglusveppum en þess má geta að venjuleg hreinsiefni duga ekki til.

Þeim sem hafa áhuga á að fræðast meira um myglusveppi í híbýlum, áhrif þeirra og hvernig bregðast skuli við, er bent á að kynna sér heimildirnar hér fyrir neðan.

Heimildir:

Hér er einnig svarað spurningunum:
  • Hvernig hefur raki og sveppamyndun í húsum áhrif á heilsu okkar? Er hægt að losna við sveppinn eða er hann kominn til að vera?
  • Úr hverju er mygla eins og greinist stundum í húsum hjá fólki?

Höfundur

Jón Már Halldórsson

Jón Már Halldórsson

líffræðingur

Útgáfudagur

26.8.2008

Spyrjandi

Ásta Einarsdóttir
Þóra Kristín
Heimir Gylfason

Efnisorð

Tilvísun

Jón Már Halldórsson. „Hvers konar sveppir í híbýlum eru hættulegir fólki?“ Vísindavefurinn, 26. ágúst 2008. Sótt 27. apríl 2024. http://visindavefur.is/svar.php?id=31506.

Jón Már Halldórsson. (2008, 26. ágúst). Hvers konar sveppir í híbýlum eru hættulegir fólki? Vísindavefurinn. Sótt af http://visindavefur.is/svar.php?id=31506

Jón Már Halldórsson. „Hvers konar sveppir í híbýlum eru hættulegir fólki?“ Vísindavefurinn. 26. ágú. 2008. Vefsíða. 27. apr. 2024. <http://visindavefur.is/svar.php?id=31506>.

Chicago | APA | MLA

Þessi síða notar vafrakökur Nánari upplýsingar

Ég samþykki
Spyrja

Sendu inn spurningu LeiðbeiningarTil baka

Hér getur þú sent okkur nýjar spurningar um vísindaleg efni.

Hafðu spurninguna stutta og hnitmiðaða og sendu aðeins eina í einu. Einlægar og vandaðar spurningar um mikilvæg efni eru líklegastar til að kalla fram vönduð og greið svör. Ekki er víst að tími vinnist til að svara öllum spurningum.

Persónulegar upplýsingar um spyrjendur eru eingöngu notaðar í starfsemi vefsins, til dæmis til að svör verði við hæfi spyrjenda. Spurningum er ekki sinnt ef spyrjandi villir á sér heimildir eða segir ekki nægileg deili á sér.

Spurningum sem eru ekki á verksviði vefsins er eytt.

Að öðru leyti er hægt að spyrja Vísindavefinn um allt milli himins og jarðar!

=

Senda grein til vinar

=

Hvers konar sveppir í híbýlum eru hættulegir fólki?
Hér er væntanlega spurt um myglusveppi. Myglusveppir og gró þeirra finnast alls staðar í náttúrunni. Myglusveppir tilheyra svokölluðum sundrendum og hafa það hlutverk að brjóta niður og flýta fyrir rotnun á lífrænum leifum. Utandyra eru þeir skaðlausir en ef þeir hreiðra um sig inni í húsum, eins og stundum gerist, getur þeir verið afar óheilsusamlegir.

Til þess að myglusveppir geti þrifist í híbýlum þurfa þeir raka, súrefni og fæðu. Myglusveppir geta myndast á aðeins 24-48 klukkustundum við rétt skilyrði, til dæmis ef leki hefur komist að híbýlum. Þeir breiðast oft hratt út. Myglusveppirnir geta nýtt sér nánast öll lífræn efni sem í boði eru sem fæðu. Algengast er að finna myglusveppi í kjöllurum, baðherbergjum, þvottahúsum, í skápum undir vöskum og öðrum stöðum þar sem hætta er á langvarandi raka.

Myglusveppir gefa frá sér gró og aðra sveppahluta sem berast út í loftið. Þessir sveppahlutar geta innihaldið skaðleg efni, svokölluð sveppaeiturefni (e. mycotoxin) en þau eru afleidd efnasambönd sem þeir seyta út til að verjast ágangi annarra myglusveppa í nágrenni sínu. Þessi eiturefni gera sambúð við myglusveppi óæskilega því þau geta safnast upp innandyra, sérstaklega ef loftskipti eru léleg, og haft skaðleg áhrif á heilsu fólks.



Rakaskemmdirnar á þessari mynd benda til þess að hætta gæti verið á myglusveppum.

Eiturefni frá myglusveppum geta borist inn í líkamann við öndun, með snertingu eða í gegnum húð. Oft gerist það á löngum tíma þannig að einkennin koma fram smám saman. Áhrif myglusveppa á heilsu fólks eru bæði mismunandi á milli sveppategunda og eins eru þau mjög einstaklingsbundin en þau eru gjarnan flokkuð í ofnæmi, ertingu eða eitranir.

Einkennin líkjast oft flensueinkennum og því getur verið erfitt að greina orsök slappleikans. Algengt er að einkennin tengist efri hluta öndunarvegar, séu höfuðverkur, erting í augum, stíflað nef og hósti. Einnig getur fylgt magaverkur og óþægindi í maga svo nokkur dæmi séu nefnd. Sumar algengar tegundir myglusveppa geta valdið ofnæmi og astma eða gert astma verri hjá þeim sem þjást af honum. Því lengur sem fólkið dvelur í húsi þar sem myglusveppir hafa hreiðrað um sig þeim mun meiri verða áhrifin en ungum börnum, gömlu fólki og þeim sem glíma við sjúkdóma er mest hætta búin.

Sem dæmi um efni sem myglusveppir gefa frá sér má nefna aflatoxín en það eitt kunnasta sveppaeiturefnið. Vitað er að sveppategundir af ættkvíslinni Aspergillus eða könnusveppir losa þetta efni út í umhverfið, til dæmis tegundirnar A. Parasiticus og A. Flavus. Þessir myglusveppir eru miklir skaðvaldar í korngeymslum víða um heim og annars staðar þar sem þurrvara er geymd.

Of mikill styrkur aflatoxíns í andrúmsloftinu getur valdið ýmsum sjúkdómum og sjúkdómseinkennum svo sem vefjadrepi á afmörkuðum svæðum líkamans, meðal annars drepi í lifur, skorpnun eða hersli í líffærum auk þess sem vísindamenn hafa rakið krabbamein í þekjufrumum til eitrunar af völdum aflatoxíns. Ekkert dýr er ónæmt gagnvart aflatoxíneitrun en þess má geta að menn hafa talsvert þol gegn þessu eiturefni.

Til þess að koma í veg fyrir myglusveppi eða losna við þá þarf fyrst og fremst að halda húsnæðinu þurru. Koma þarf í veg fyrir leka í híbýlum og gott er að lofta vel út þannig að raki safnist ekki fyrir. Æskilegt er að loftraki innanhúss sé á bilinu 30-50% en ef hann er yfir 60% þá getur það ýtt undir vöxt myglusveppa. Svo hátt rakastig ýtir einnig undir vöxt annarra lífvera svo sem rykmaura og baktería með tilheyrandi ógn við heilsu manna. Hægt er að kaupa sérstök hreinsiefni sem vinna á myglusveppum en þess má geta að venjuleg hreinsiefni duga ekki til.

Þeim sem hafa áhuga á að fræðast meira um myglusveppi í híbýlum, áhrif þeirra og hvernig bregðast skuli við, er bent á að kynna sér heimildirnar hér fyrir neðan.

Heimildir:

Hér er einnig svarað spurningunum:
  • Hvernig hefur raki og sveppamyndun í húsum áhrif á heilsu okkar? Er hægt að losna við sveppinn eða er hann kominn til að vera?
  • Úr hverju er mygla eins og greinist stundum í húsum hjá fólki?
...