Senda inn spurningu
Sólin Sólin Rís 05:40 • sest 21:16 í Reykjavík
Tunglið Tunglið Rís 15:13 • Sest 05:59 í Reykjavík
Flóð Flóð Árdegis: 03:57 • Síðdegis: 16:31 í Reykjavík
Fjaran Fjara Árdegis: 10:23 • Síðdegis: 22:34 í Reykjavík
Visit the English version

Flokkun:

Þverfræðilegt efni Umhverfismál

Hefur útblástur álvera skaðleg áhrif á ósonlag jarðar?

Sigrún Karlsdóttir

Spurningin í heild sinni hjóðar svona:
Hefur útblástur álvera skaðleg áhrif á ósonlag jarðar og ef svo er eyðist ósonið ekki hraðar ef útblásturinn er nærri norðurheimskautinu?

Um 90% af ósoni í andrúmsloftinu er í heiðhvolfinu og mest af því er að finna í um 20 km hæð yfir jörðu, það er hið svokallaða ósonlag. Þegar þynning verður á ósonlaginu er það vegna efnahvarfa sem eiga sér stað í heiðhvolfinu (sjá lýsingu á þessu í svari Ágústs Kvarans við spurningunni Hvernig myndast ósonlagið og er talið að það muni einhvern tímann eyðast?).

Hreinsunarbúnaður álvera dregur nokkuð úr útblæstri þeirra, en í útblæstrinum er að finna flúor (F), ryk, brennisteinsdíoxíð (SO2), flúorkolefnissambönd (til dæmis CF4 og C2F6) og koltvísýring (CO2).

Flúor hefur hverfandi áhrif á niðurbrot ósonlagsins vegna þess að það gengur í efnasamband við vatnsgufu (H2O) eða metan (CH4) og myndar mjög stöðugt efnasamband HF.

Brennisteinsdíoxíð frá útblæstri álvera brotnar niður í veðrahvolfinu og hefur því ekki áhrif á niðurbrotsferli ósons í heiðhvolfinu. En brennisteinsdíoxíð getur borist í heiðhvolfið, til dæmis við kröftugt og langvarandi eldgos, og haft tímabundin áhrif á ósonlagið.

Flúorkolefnasamböndin hafa ekki áhrif á ósonlagið, en það stafar af því að þau innihalda ekki klór-frumeindir, sem er ein öflugasta frumeindin í niðurbroti ósons.



Koltvísýringur getur hins vegar haft áhrif á ósonlagið. Koltvísýringur er gróðurhúsagastegund, en slíkar gastegundir valda hlýnun í veðrahvolfinu en kólnun í heiðhvolfinu. Það síðarnefnda hefur áhrif á myndun glitskýja (stundum nefnd heimskautaský eða pólský), en þau myndast einungis við mjög lágt hitastig. Eins og lýst er í svari Ágústs Kvarans við spurningunni Af hverju verður þynning á ósonlaginu yfir suðurpólnum þar sem eru fáar verksmiðjur, en ekki yfir Bandaríkjunum? geta glitský verkað hvetjandi á efnaferli sem leiða til eyðingar ósonlagsins. Kólnun heiðhvolfsins getur því aukið myndun glitskýja sem aftur hafa áhrif á niðurbrotsferli ósons.

Útblástur frá álverum hefur því ekki bein efnafræðileg áhrif á ósonlagið, en getur hins vegar haft óbein áhrif vegna útblásturs á gróðurhúsagastegundinni CO2. Staðsetning álvera hefur engin áhrif í þessu sambandi.

Heimildir:
  • R.K. Ásmundsson, H.Ö. Ólafsson, A. Ólafsson, A. Ruseckas og G.H. Guðmundsson, 1994. „Leit að CF4 í útblæstri álvers“, Eðlisfræði á Íslandi, VII ráðstefnurit Eðlisfræðifélag Íslands, Þórður Arason ritstj.
  • Zellner, R. (ritstj.), 1999. Global Aspects of Atmospheric Chemistry (kafli 4). Steinkopff, Darmstadt: New York Springer.
  • www.alcan.is - Losun lofttegunda.

Mynd: The University of Michigan - What is ozone all about?

Höfundur

Sigrún Karlsdóttir

veðurfræðingur á Veðurstofu Íslands

Útgáfudagur

18.3.2003

Spyrjandi

Eyþór Ásbjörn Kjartansson

Efnisorð

Tilvísun

Sigrún Karlsdóttir. „Hefur útblástur álvera skaðleg áhrif á ósonlag jarðar?“ Vísindavefurinn, 18. mars 2003. Sótt 19. apríl 2024. http://visindavefur.is/svar.php?id=3252.

Sigrún Karlsdóttir. (2003, 18. mars). Hefur útblástur álvera skaðleg áhrif á ósonlag jarðar? Vísindavefurinn. Sótt af http://visindavefur.is/svar.php?id=3252

Sigrún Karlsdóttir. „Hefur útblástur álvera skaðleg áhrif á ósonlag jarðar?“ Vísindavefurinn. 18. mar. 2003. Vefsíða. 19. apr. 2024. <http://visindavefur.is/svar.php?id=3252>.

Chicago | APA | MLA

Þessi síða notar vafrakökur Nánari upplýsingar

Ég samþykki
Spyrja

Sendu inn spurningu LeiðbeiningarTil baka

Hér getur þú sent okkur nýjar spurningar um vísindaleg efni.

Hafðu spurninguna stutta og hnitmiðaða og sendu aðeins eina í einu. Einlægar og vandaðar spurningar um mikilvæg efni eru líklegastar til að kalla fram vönduð og greið svör. Ekki er víst að tími vinnist til að svara öllum spurningum.

Persónulegar upplýsingar um spyrjendur eru eingöngu notaðar í starfsemi vefsins, til dæmis til að svör verði við hæfi spyrjenda. Spurningum er ekki sinnt ef spyrjandi villir á sér heimildir eða segir ekki nægileg deili á sér.

Spurningum sem eru ekki á verksviði vefsins er eytt.

Að öðru leyti er hægt að spyrja Vísindavefinn um allt milli himins og jarðar!

=

Senda grein til vinar

=

Hefur útblástur álvera skaðleg áhrif á ósonlag jarðar?
Spurningin í heild sinni hjóðar svona:

Hefur útblástur álvera skaðleg áhrif á ósonlag jarðar og ef svo er eyðist ósonið ekki hraðar ef útblásturinn er nærri norðurheimskautinu?

Um 90% af ósoni í andrúmsloftinu er í heiðhvolfinu og mest af því er að finna í um 20 km hæð yfir jörðu, það er hið svokallaða ósonlag. Þegar þynning verður á ósonlaginu er það vegna efnahvarfa sem eiga sér stað í heiðhvolfinu (sjá lýsingu á þessu í svari Ágústs Kvarans við spurningunni Hvernig myndast ósonlagið og er talið að það muni einhvern tímann eyðast?).

Hreinsunarbúnaður álvera dregur nokkuð úr útblæstri þeirra, en í útblæstrinum er að finna flúor (F), ryk, brennisteinsdíoxíð (SO2), flúorkolefnissambönd (til dæmis CF4 og C2F6) og koltvísýring (CO2).

Flúor hefur hverfandi áhrif á niðurbrot ósonlagsins vegna þess að það gengur í efnasamband við vatnsgufu (H2O) eða metan (CH4) og myndar mjög stöðugt efnasamband HF.

Brennisteinsdíoxíð frá útblæstri álvera brotnar niður í veðrahvolfinu og hefur því ekki áhrif á niðurbrotsferli ósons í heiðhvolfinu. En brennisteinsdíoxíð getur borist í heiðhvolfið, til dæmis við kröftugt og langvarandi eldgos, og haft tímabundin áhrif á ósonlagið.

Flúorkolefnasamböndin hafa ekki áhrif á ósonlagið, en það stafar af því að þau innihalda ekki klór-frumeindir, sem er ein öflugasta frumeindin í niðurbroti ósons.



Koltvísýringur getur hins vegar haft áhrif á ósonlagið. Koltvísýringur er gróðurhúsagastegund, en slíkar gastegundir valda hlýnun í veðrahvolfinu en kólnun í heiðhvolfinu. Það síðarnefnda hefur áhrif á myndun glitskýja (stundum nefnd heimskautaský eða pólský), en þau myndast einungis við mjög lágt hitastig. Eins og lýst er í svari Ágústs Kvarans við spurningunni Af hverju verður þynning á ósonlaginu yfir suðurpólnum þar sem eru fáar verksmiðjur, en ekki yfir Bandaríkjunum? geta glitský verkað hvetjandi á efnaferli sem leiða til eyðingar ósonlagsins. Kólnun heiðhvolfsins getur því aukið myndun glitskýja sem aftur hafa áhrif á niðurbrotsferli ósons.

Útblástur frá álverum hefur því ekki bein efnafræðileg áhrif á ósonlagið, en getur hins vegar haft óbein áhrif vegna útblásturs á gróðurhúsagastegundinni CO2. Staðsetning álvera hefur engin áhrif í þessu sambandi.

Heimildir:
  • R.K. Ásmundsson, H.Ö. Ólafsson, A. Ólafsson, A. Ruseckas og G.H. Guðmundsson, 1994. „Leit að CF4 í útblæstri álvers“, Eðlisfræði á Íslandi, VII ráðstefnurit Eðlisfræðifélag Íslands, Þórður Arason ritstj.
  • Zellner, R. (ritstj.), 1999. Global Aspects of Atmospheric Chemistry (kafli 4). Steinkopff, Darmstadt: New York Springer.
  • www.alcan.is - Losun lofttegunda.

Mynd: The University of Michigan - What is ozone all about?...