Senda inn spurningu
Sólin Sólin Rís 05:40 • sest 21:16 í Reykjavík
Tunglið Tunglið Rís 15:13 • Sest 05:59 í Reykjavík
Flóð Flóð Árdegis: 03:57 • Síðdegis: 16:31 í Reykjavík
Fjaran Fjara Árdegis: 10:23 • Síðdegis: 22:34 í Reykjavík
Visit the English version
Árnastofnun - mynd í *Árnarstofnun

Flokkun:

Hugvísindi Málvísindi: íslensk

Eru kýrhausar eitthvað sérstaklega skrýtnir, samanber máltækið "margt er skrýtið í kýrhausnum?"

Guðrún Kvaran

Fátt er vitað um uppruna þessa máltækis. Það er ekki að finna í algengum málsháttasöfnum og það er ekki heldur í Íslensk-danskri orðabók Sigfúsar Blöndal frá 1920–1924 sem bendir til að starfsmenn verksins hafi ekki þekkt það. Annars hefðu þeir haft það með. Elsta dæmi Orðabókar Háskólans er úr skáldsögu Halldórs Laxness Sjálfstæðu fólki sem fyrst var gefin út á árunum 1934–1935. Þar lætur hann Ólaf í Ystadal segja spekingslega: ,,Jæa, margt er skrýtið í kýrhausnum“ (6. útg. 1993:78). Ekki er með þessu sagt að Halldór hafi búið sambandið til en án efa hefur sagan ýtt undir notkun þess.


Lítið er vitað um upprauna þessa máltækis en elsta dæmi Orðabókar Háskólans um það er úr Sjálfstæðu fólki eftir Halldór Laxness.

Orðið kýrhaus er fyrir utan algengustu merkinguna ‘haus á kú’ notað um fólk. Í Ritmálssafni Orðabókarinnar eru aðeins tvö dæmi. Annað er úr bók eftir Stefán Júlíusson þar sem orðið er greinilega skammaryrði: ,,Hann var helvítis asnakjálki, þorskhaus, steinbítur og kýrhaus“ en hitt er úr viðtali í Morgunblaðinu 5. apríl 1964 þar sem viðmælandi svarar spyrjanda: ,,Nei, ég hafði alltaf lítið til sálarinnar, ég var óskapar kýrhaus.“ Ekki er alveg ljóst hvað átt er við, hvort viðmælandinn er að gera lítið úr þekkingu sinni eða hugrekki. Oft heyrist að kýr séu heimskar skepnur en ekki tel ég að bændur muni taka undir það.

Frekara lesefni á Vísindavefnum:

Mynd:

Spurningin í heild sinni hljóðaði svona:
Eru kýrhausar eitthvað sérstaklega skrýtnir, samanber orðatiltækið "það er margt skrýtið í kýrhausnum"? Hvaðan kemur þetta orðatiltæki?

Höfundur

Guðrún Kvaran

Guðrún Kvaran

prófessor

Útgáfudagur

9.2.2009

Spyrjandi

Helga Ragnarsdóttir

Efnisorð

Tilvísun

Guðrún Kvaran. „Eru kýrhausar eitthvað sérstaklega skrýtnir, samanber máltækið "margt er skrýtið í kýrhausnum?".“ Vísindavefurinn, 9. febrúar 2009. Sótt 19. apríl 2024. http://visindavefur.is/svar.php?id=50733.

Guðrún Kvaran. (2009, 9. febrúar). Eru kýrhausar eitthvað sérstaklega skrýtnir, samanber máltækið "margt er skrýtið í kýrhausnum?". Vísindavefurinn. Sótt af http://visindavefur.is/svar.php?id=50733

Guðrún Kvaran. „Eru kýrhausar eitthvað sérstaklega skrýtnir, samanber máltækið "margt er skrýtið í kýrhausnum?".“ Vísindavefurinn. 9. feb. 2009. Vefsíða. 19. apr. 2024. <http://visindavefur.is/svar.php?id=50733>.

Chicago | APA | MLA

Þessi síða notar vafrakökur Nánari upplýsingar

Ég samþykki
Spyrja

Sendu inn spurningu LeiðbeiningarTil baka

Hér getur þú sent okkur nýjar spurningar um vísindaleg efni.

Hafðu spurninguna stutta og hnitmiðaða og sendu aðeins eina í einu. Einlægar og vandaðar spurningar um mikilvæg efni eru líklegastar til að kalla fram vönduð og greið svör. Ekki er víst að tími vinnist til að svara öllum spurningum.

Persónulegar upplýsingar um spyrjendur eru eingöngu notaðar í starfsemi vefsins, til dæmis til að svör verði við hæfi spyrjenda. Spurningum er ekki sinnt ef spyrjandi villir á sér heimildir eða segir ekki nægileg deili á sér.

Spurningum sem eru ekki á verksviði vefsins er eytt.

Að öðru leyti er hægt að spyrja Vísindavefinn um allt milli himins og jarðar!

=

Senda grein til vinar

=

Eru kýrhausar eitthvað sérstaklega skrýtnir, samanber máltækið "margt er skrýtið í kýrhausnum?"
Fátt er vitað um uppruna þessa máltækis. Það er ekki að finna í algengum málsháttasöfnum og það er ekki heldur í Íslensk-danskri orðabók Sigfúsar Blöndal frá 1920–1924 sem bendir til að starfsmenn verksins hafi ekki þekkt það. Annars hefðu þeir haft það með. Elsta dæmi Orðabókar Háskólans er úr skáldsögu Halldórs Laxness Sjálfstæðu fólki sem fyrst var gefin út á árunum 1934–1935. Þar lætur hann Ólaf í Ystadal segja spekingslega: ,,Jæa, margt er skrýtið í kýrhausnum“ (6. útg. 1993:78). Ekki er með þessu sagt að Halldór hafi búið sambandið til en án efa hefur sagan ýtt undir notkun þess.


Lítið er vitað um upprauna þessa máltækis en elsta dæmi Orðabókar Háskólans um það er úr Sjálfstæðu fólki eftir Halldór Laxness.

Orðið kýrhaus er fyrir utan algengustu merkinguna ‘haus á kú’ notað um fólk. Í Ritmálssafni Orðabókarinnar eru aðeins tvö dæmi. Annað er úr bók eftir Stefán Júlíusson þar sem orðið er greinilega skammaryrði: ,,Hann var helvítis asnakjálki, þorskhaus, steinbítur og kýrhaus“ en hitt er úr viðtali í Morgunblaðinu 5. apríl 1964 þar sem viðmælandi svarar spyrjanda: ,,Nei, ég hafði alltaf lítið til sálarinnar, ég var óskapar kýrhaus.“ Ekki er alveg ljóst hvað átt er við, hvort viðmælandinn er að gera lítið úr þekkingu sinni eða hugrekki. Oft heyrist að kýr séu heimskar skepnur en ekki tel ég að bændur muni taka undir það.

Frekara lesefni á Vísindavefnum:

Mynd:

Spurningin í heild sinni hljóðaði svona:
Eru kýrhausar eitthvað sérstaklega skrýtnir, samanber orðatiltækið "það er margt skrýtið í kýrhausnum"? Hvaðan kemur þetta orðatiltæki?
...