Tycho (Tyge) Brahe fæddist þann 14. desember árið 1546 í Knudsrup á Skáni sem þá tilheyrði Danaveldi. Hann var af gamalli og valdamikilli danskri ætt. Eftir háskólanám í Kaupmannahöfn og Leipzig fór hann ótroðnar slóðir í óþökk ættingja sinna og lærði stjörnufræði í mörgum helstu fræðisetrum Mið-Evrópu. Hann kom heim til Danmerkur árið 1570 hlaðinn þekkingu og reynslu en án nefs. Nefið hafið hann missti í einvígi og gekk upp frá því með gervinef úr málmum.

Tycho Brahe.

Næstu ár dvaldist Tycho í Danmörku við stjörnumælingar og gullgerðartilraunir sem voru mjög vinsælar á þeim tíma. Í nóvember árið 1572 varð atburður sem gerði það að verkum að stjörnufræði átti hug hans allan. Hann hafði komið auga á nýja bjarta stjörnu á himninum þar sem engin stjarna hafði áður verið. Ljós stjörnunnar dofnaði smám saman og eftir 18 mánuði hvarf hún sjónum.

Brahe tókst að sanna með mælingum að stjarna þessi væri mun lengra í burtu frá jörðinni en tunglið og færðist ekki úr stað miðað við fastastjörnur. Þannig varð hann fyrstur manna til þess að afsanna hina fornu kenningu Aristotelesar um óbreytanlegt kristalhvel fastastjarnanna. Stjarnan, sem við vitum núna að var í flokki svokallaðra sprengistjarna, hefur alla tíð síðan verið kennd við Tycho.

Einn af þeim mönnum sem Brahe heillaði með afrekum sínum var Friðrik annar Danakonungur. Hann gerði Brahe að lénsherra á eyjunni Hveðn á Eyrasundi og veitti honum árlegar tekjur til uppihalds, reksturs og rannsókna.

Á Hveðn lét Brahe reisa stjörnuskoðunarstöðvarnar Úraníuborg og Stjörnuborg. Í þeim var mikill fjöldi nýrra mælitækja sem Brahe hafði hannað og voru mun nákvæmari en þau tæki sem áður höfðu þekkst. Með þessum tækjum framkvæmdi hann ýmiskonar mælingar á öllum hugsanlegum stjarnfræðilegum fyrirbærum.

Úraníuborg.

Brahe starfaði á Hveðn allt til ársins 1597 en þá neyddist hann til þess að fara úr landi vegna deilna við Kristján konung fjórða. Tók hann með sér öll smærri mælitæki og lét svo senda eftir þeim stærri. Að nokkrum árum liðnum lét Kristján IV rífa Úraníu- og Stjörnuborg. Hann seldi mest af efninu en notaði afganginn í bústað handa frillu sinni Karenu Andersdóttur.

Brahe lést 24. október 1601 úr veikindum sem sennilega stöfuðu af kvikasilfurseitrun og sprunginni þvagblöðru, 54 ára að aldri.

Heimildir og myndir:

• Einar H. Guðmundsson. Tyco Brahe og Íslendingar. Morgunblaðið. Menningarblað 14. desember 1996.
• Tycho Brahe á vef Garðaskóla.
• NASA'S Imagine the Universe.
• Wikipedia.org.

Þetta svar er eftir nemendur í Háskóla unga fólksins, námskeiðum á vegum HÍ fyrir 12-16 ára ungmenni í júnímánuði 2005.