Hér getur þú sent okkur nýjar spurningar um vísindaleg efni.
Hafðu spurninguna stutta og hnitmiðaða og sendu aðeins eina í einu. Einlægar og vandaðar spurningar
um mikilvæg efni eru líklegastar til að kalla fram vönduð og greið svör. Ekki er víst að tími vinnist til að
svara öllum spurningum.
Persónulegar upplýsingar um spyrjendur eru eingöngu notaðar í starfsemi vefsins, til dæmis til að
svör verði við hæfi spyrjenda. Spurningum er ekki sinnt ef spyrjandi villir á sér heimildir eða segir ekki
nægileg deili á sér.
Spurningum sem eru ekki á verksviði vefsins er eytt.
Að öðru leyti er hægt að spyrja Vísindavefinn um allt milli himins og jarðar!
Hvernig lýsir það sér að vera með oflæti eða maníu?
Oflæti, eða manía, er ásamt þunglyndi eitt aðaleinkenni tvískautaröskunar (bipolar disorder), geðröskunar sem lýsir sér í miklum skapsveiflum. Á þunglyndistímabilum verður fólk með tvískautaröskun vansælt, áhugalaust og orkulítið. Í oflæti er það aftur á móti ört og hátt uppi, jafnvel eirðarlaust og æst.
Við vægt oflæti (hypomania) er oft erfitt að sjá að eitthvað sé að fólki; það kemur vel fyrir, hefur óbilandi sjálfstraust, er líflegt og skemmtilegt, frjótt í hugsun og virðist hafa endalausa orku. Aftur á móti verður það pirrað við minnsta mótlæti, ókyrrt og getur ekki haldið sig við efnið. Í maníukasti missir fólk svo stjórn á hugsun sinni og hegðun. Hugur fólks fer á fullt flug; það fær ýmsar ranghugmyndir um eigin getu, jafnvel ofskynjanir. Það sefur sjaldan, talar endalaust og fær allt konar háleitar hugmyndir sem það framkvæmir síðan yfirleitt ekki. Hvatastjórnun hverfur út í bláinn svo oflætissjúklingurinn gerir gjarnan eitthvað sem hann myndi aldrei gera undir venjulegum kringumstæðum, svo sem að eyða langt um efni fram, stunda hættulegt kynlíf eða neyta vímuefna.
Hjá mörgum er hægt að halda oflæti niðri með lyfjum, til að mynda með litíumi eins og lesa má um í svarinu Hvernig verkar litín (litíum) á mannslíkamann? eftir Jón G. Stefánsson. Þó má nefna að sumir sem þjást af tvískautaröskun vilja alls ekki losna við oflætið, og finnst lyfin fletja út geð þeirra og hamla sköpunargleði. Flestir eru þó líklega fegnir að fá lækningu meina sinna.
Heimildir og mynd
Gleitman, H., Fridlund, A. J. og Reisberg, D. (1999). Psychology (5. útgáfa). New York: Norton.
Nolen-Hoeksema, S. (2004). Abnormal psychology (3. útgáfa). New York: McGraw-Hill.
Heiða María Sigurðardóttir. „Hvernig lýsir það sér að vera með oflæti eða maníu?“ Vísindavefurinn, 29. september 2005. Sótt 20. mars 2019. http://visindavefur.is/svar.php?id=5297.
Heiða María Sigurðardóttir. (2005, 29. september). Hvernig lýsir það sér að vera með oflæti eða maníu? Vísindavefurinn. Sótt af http://visindavefur.is/svar.php?id=5297
Heiða María Sigurðardóttir. „Hvernig lýsir það sér að vera með oflæti eða maníu?“ Vísindavefurinn. 29. sep. 2005. Vefsíða. 20. mar. 2019. <http://visindavefur.is/svar.php?id=5297>.
Jón Snædal hefur unnið mestan sinn starfsaldur á öldrunarlækningadeild Landspítalans. Meginviðfangsefni hans hafa verið Alzheimers-sjúkdómur og aðrir sjúkdómar sem valda heilabilun.
Við vægt oflæti (hypomania) er oft erfitt að sjá að eitthvað sé að fólki; það kemur vel fyrir, hefur óbilandi sjálfstraust, er líflegt og skemmtilegt, frjótt í hugsun og virðist hafa endalausa orku. Aftur á móti verður það pirrað við minnsta mótlæti, ókyrrt og getur ekki haldið sig við efnið. Í maníukasti missir fólk svo stjórn á hugsun sinni og hegðun. Hugur fólks fer á fullt flug; það fær ýmsar ranghugmyndir um eigin getu, jafnvel ofskynjanir. Það sefur sjaldan, talar endalaust og fær allt konar háleitar hugmyndir sem það framkvæmir síðan yfirleitt ekki. Hvatastjórnun hverfur út í bláinn svo oflætissjúklingurinn gerir gjarnan eitthvað sem hann myndi aldrei gera undir venjulegum kringumstæðum, svo sem að eyða langt um efni fram, stunda hættulegt kynlíf eða neyta vímuefna.
Hjá mörgum er hægt að halda oflæti niðri með lyfjum, til að mynda með litíumi eins og lesa má um í svarinu Hvernig verkar litín (litíum) á mannslíkamann? eftir Jón G. Stefánsson. Þó má nefna að sumir sem þjást af tvískautaröskun vilja alls ekki losna við oflætið, og finnst lyfin fletja út geð þeirra og hamla sköpunargleði. Flestir eru þó líklega fegnir að fá lækningu meina sinna.
Heimildir og mynd
