Sólin Sólin Rís 11:04 • sest 15:36 í Reykjavík
Tunglið Tunglið Rís 14:26 • Sest 25:18 í Reykjavík
Flóð Flóð Árdegis: 11:34 • Síðdegis: 24:14 í Reykjavík
Fjaran Fjara Árdegis: 05:07 • Síðdegis: 18:03 í Reykjavík
Sólin Sólin Rís 11:04 • sest 15:36 í Reykjavík
Tunglið Tunglið Rís 14:26 • Sest 25:18 í Reykjavík
Flóð Flóð Árdegis: 11:34 • Síðdegis: 24:14 í Reykjavík
Fjaran Fjara Árdegis: 05:07 • Síðdegis: 18:03 í Reykjavík
LeiðbeiningarTil baka

Sendu inn spurningu

Hér getur þú sent okkur nýjar spurningar um vísindaleg efni.

Hafðu spurninguna stutta og hnitmiðaða og sendu aðeins eina í einu. Einlægar og vandaðar spurningar um mikilvæg efni eru líklegastar til að kalla fram vönduð og greið svör. Ekki er víst að tími vinnist til að svara öllum spurningum.

Persónulegar upplýsingar um spyrjendur eru eingöngu notaðar í starfsemi vefsins, til dæmis til að svör verði við hæfi spyrjenda. Spurningum er ekki sinnt ef spyrjandi villir á sér heimildir eða segir ekki nægileg deili á sér.

Spurningum sem eru ekki á verksviði vefsins er eytt.

Að öðru leyti er hægt að spyrja Vísindavefinn um allt milli himins og jarðar!

=

Hver er uppruni orðasambandsins að finna einhvern í fjöru?

Guðrún Kvaran

Árnastofnun - mynd í *Árnarstofnun
Orðasambandið að finna einhvern í fjöru í merkingunni ‘gera upp sakirnar við e-n, lúskra á e-m’ er þekkt í málinu frá því á 19. öld.

Halldór Halldórsson bendir á í bókinni Íslensk orðtök (1954:179–180) að sá siður að rétta yfir þjófum í fjörum sé ævagamall og eigi rætur að rekja til germanskra réttarreglna. Í fornnorskum lögum eru til dæmis ákvæði um refsingar í fjöru og þau ákvæði komu inn í íslensk lög með svokallaðri Járnsíðu, lögbók sem gilti á Íslandi 1271–1281. Þau eru einnig í Jónsbók, lögbók sem tók við af Járnsíðu og talin er kennd við Jón Erlendsson lögmann. Jónsbók gilti að mestu óbreytt fram á 16. öld.



Það er ævagamall siður að rétta yfir þjófum í fjöru.

Ekki er víst að aftökur hafi farið fram í fjörum á Íslandi en menn hafa þó án efa þekkt lagaákvæðin. Þótt upprunalega skírskotunin hafi glatast eftir að ákvæðin voru numin úr gildi lifir orðtakið í málinu án þess að menn endilega geri sér grein fyrir upprunanum.

Annað orðasamband þessu skylt og vafalaust af sömu rót runnið er að finna einhvern í fjörugrjótinu. Það er notað í dálítið annarri merkingu, það er ‘stríða e-m, gera e-m gikk’ og er þekkt frá síðari hluta 19. aldar.

Mynd: Mats: Íslandsmyndasafn © Mats Wibe Lund

Höfundur

Guðrún Kvaran

prófessor

Útgáfudagur

27.9.2006

Spyrjandi

Andrés Ingason

Tilvísun

Guðrún Kvaran. „Hver er uppruni orðasambandsins að finna einhvern í fjöru?“ Vísindavefurinn, 27. september 2006, sótt 8. desember 2024, https://visindavefur.is/svar.php?id=6212.

Guðrún Kvaran. (2006, 27. september). Hver er uppruni orðasambandsins að finna einhvern í fjöru? Vísindavefurinn. https://visindavefur.is/svar.php?id=6212

Guðrún Kvaran. „Hver er uppruni orðasambandsins að finna einhvern í fjöru?“ Vísindavefurinn. 27. sep. 2006. Vefsíða. 8. des. 2024. <https://visindavefur.is/svar.php?id=6212>.

Chicago | APA | MLA

Senda grein til vinar

=

Hver er uppruni orðasambandsins að finna einhvern í fjöru?
Orðasambandið að finna einhvern í fjöru í merkingunni ‘gera upp sakirnar við e-n, lúskra á e-m’ er þekkt í málinu frá því á 19. öld.

Halldór Halldórsson bendir á í bókinni Íslensk orðtök (1954:179–180) að sá siður að rétta yfir þjófum í fjörum sé ævagamall og eigi rætur að rekja til germanskra réttarreglna. Í fornnorskum lögum eru til dæmis ákvæði um refsingar í fjöru og þau ákvæði komu inn í íslensk lög með svokallaðri Járnsíðu, lögbók sem gilti á Íslandi 1271–1281. Þau eru einnig í Jónsbók, lögbók sem tók við af Járnsíðu og talin er kennd við Jón Erlendsson lögmann. Jónsbók gilti að mestu óbreytt fram á 16. öld.



Það er ævagamall siður að rétta yfir þjófum í fjöru.

Ekki er víst að aftökur hafi farið fram í fjörum á Íslandi en menn hafa þó án efa þekkt lagaákvæðin. Þótt upprunalega skírskotunin hafi glatast eftir að ákvæðin voru numin úr gildi lifir orðtakið í málinu án þess að menn endilega geri sér grein fyrir upprunanum.

Annað orðasamband þessu skylt og vafalaust af sömu rót runnið er að finna einhvern í fjörugrjótinu. Það er notað í dálítið annarri merkingu, það er ‘stríða e-m, gera e-m gikk’ og er þekkt frá síðari hluta 19. aldar.

Mynd: Mats: Íslandsmyndasafn © Mats Wibe Lund...