Sólin Sólin Rís 09:22 • sest 17:00 í Reykjavík
Tunglið Tunglið Rís 00:00 • Sest 00:00 í Reykjavík
Flóð Flóð Árdegis: 07:36 • Síðdegis: 19:51 í Reykjavík
Fjaran Fjara Árdegis: 01:25 • Síðdegis: 13:54 í Reykjavík
Sólin Sólin Rís 09:22 • sest 17:00 í Reykjavík
Tunglið Tunglið Rís 00:00 • Sest 00:00 í Reykjavík
Flóð Flóð Árdegis: 07:36 • Síðdegis: 19:51 í Reykjavík
Fjaran Fjara Árdegis: 01:25 • Síðdegis: 13:54 í Reykjavík
LeiðbeiningarTil baka

Sendu inn spurningu

Hér getur þú sent okkur nýjar spurningar um vísindaleg efni.

Hafðu spurninguna stutta og hnitmiðaða og sendu aðeins eina í einu. Einlægar og vandaðar spurningar um mikilvæg efni eru líklegastar til að kalla fram vönduð og greið svör. Ekki er víst að tími vinnist til að svara öllum spurningum.

Persónulegar upplýsingar um spyrjendur eru eingöngu notaðar í starfsemi vefsins, til dæmis til að svör verði við hæfi spyrjenda. Spurningum er ekki sinnt ef spyrjandi villir á sér heimildir eða segir ekki nægileg deili á sér.

Spurningum sem eru ekki á verksviði vefsins er eytt.

Að öðru leyti er hægt að spyrja Vísindavefinn um allt milli himins og jarðar!

=

Hvað gerir hóstarkirtillinn?

Þuríður Þorbjarnardóttir

Hér er svarað spurningunum:
  • Hvaða hlutverki gegnir hóstarkirtillinn?
  • Hvar er hóstarkirtillinn staðsettur?

Hóstarkirtill eða týmus (e. thymus) eins og hann er einnig kallaður, tilheyrir ónæmiskerfi líkamans. Hóstarkirtill er í raun ekki réttnefni þar sem hann er ekki kirtill heldur bleikgráleitt, tvíblaða líffæri úr eitil- og þekjuvef og verður því heitið týmus notað í þessum texta.

Týmusinn er að hluta til staðsettur í brjóstholinu og að hluta neðst í hálsinum í dæld sem kallast hóst (þar af leiðandi nafnið hóstarkirtill). Hann nær frá fjórða millirifjabrjóski og teygir sig upp að neðri mörkum skjaldkirtils. Neðri hluti hans hvílir á gollurshúsi hjartans og er afmarkaður frá ósæðarboga og öðrum stórum æðum með fellilagi.



Týmus í ungbarni. Líffærið er stærst á unglingsárunum en rýrnar mikið með aldrinum.


Týmusinn er líffæri sem gegnir tímabundnu hlutverki. Ef hann er fjarlægður úr fullorðnum spendýrum hefur það lítil sem engin áhrif. Ef hann er aftur á móti fjarlægður við fæðingu verða afleiðingarnar afdrifaríkar því án týmuss hrynur ónæmiskerfi nýbura og hann deyr.

Týmusinn nær hámarksstærð á unglingsárunum, en þá hættir hann að vaxa, hrörnar síðan smám saman og er að mestu horfinn á efri árum. Við fæðingu vegur hann um 15 grömm en er orðinn um 35 grömm við kynþroska. Hann hefur hrörnað í 25 grömm við 25 ára aldur, er orðinn léttari en 15 grömm við sextugt og aðeins um 6 grömm við sjötugt.

Týmus þroskast úr innlagi fósturs. Á meðan á þroskun hans stendur flytjast margar frumur til hans, þó aðallega eitilfrumur. Týmus skiptist í tvö afmörkuð hólf - börk að utan og merg að innan. Bæði hólfin innihalda mikið af eitilfrumum sem kallast týmusfrumur (e. thymocytes) á meðan þær eru staðsettar þar. Flestar frumur barkarins eru óþroskaðar og geta ekki sinnt ónæmisstörfum. Í mergnum er aftur á móti meira af þroskuðum, ónæmishæfum frumum.

Í týmusnum þroskast óþroskaðar T-frumur í ónæmishæfar T-frumur og er það megin hlutverk hans. Þetta ferli hefst á myndun forvera T-frumna (e. pre-T cells) í blóðmerg beina og flutningi þeirra þaðan með blóði til týmuss þar sem þær eru teknar inn í börkinn. Þar fara fram miklar breytingar á sameindum frumnanna sem gerir þeim kleift að greina og þekkja tiltekna vaka (e.antigens). Sumar frumurnar greina efni sem tilheyra líkamanum sjálfum, svokallaða sjálfsvaka, en þær eru flokkaðar frá (neikvætt val). Þær frumur sem ekki standast flokkun deyja en þær sem valdar eru lifa og berast í merg týmussins. Þær enda síðan að lokum í blóðinu þar sem þær mynda svokallað frumubundið ónæmi líkamans.

Lesendum er sérstaklega bent á að kynna sér svar sama höfundar við spurningunni Hvernig vinnur ónæmiskerfið? þar sem nánar er fjallað um hvernig T-frumur vinna.

Heimildir og mynd:

Höfundur

Útgáfudagur

6.11.2006

Spyrjandi

Jón Guðmundsson
Jórunn Friðriksdóttir
Hólmfríður Sigþórsdóttir

Tilvísun

Þuríður Þorbjarnardóttir. „Hvað gerir hóstarkirtillinn?“ Vísindavefurinn, 6. nóvember 2006, sótt 4. nóvember 2024, https://visindavefur.is/svar.php?id=6361.

Þuríður Þorbjarnardóttir. (2006, 6. nóvember). Hvað gerir hóstarkirtillinn? Vísindavefurinn. https://visindavefur.is/svar.php?id=6361

Þuríður Þorbjarnardóttir. „Hvað gerir hóstarkirtillinn?“ Vísindavefurinn. 6. nóv. 2006. Vefsíða. 4. nóv. 2024. <https://visindavefur.is/svar.php?id=6361>.

Chicago | APA | MLA

Senda grein til vinar

=

Hvað gerir hóstarkirtillinn?
Hér er svarað spurningunum:

  • Hvaða hlutverki gegnir hóstarkirtillinn?
  • Hvar er hóstarkirtillinn staðsettur?

Hóstarkirtill eða týmus (e. thymus) eins og hann er einnig kallaður, tilheyrir ónæmiskerfi líkamans. Hóstarkirtill er í raun ekki réttnefni þar sem hann er ekki kirtill heldur bleikgráleitt, tvíblaða líffæri úr eitil- og þekjuvef og verður því heitið týmus notað í þessum texta.

Týmusinn er að hluta til staðsettur í brjóstholinu og að hluta neðst í hálsinum í dæld sem kallast hóst (þar af leiðandi nafnið hóstarkirtill). Hann nær frá fjórða millirifjabrjóski og teygir sig upp að neðri mörkum skjaldkirtils. Neðri hluti hans hvílir á gollurshúsi hjartans og er afmarkaður frá ósæðarboga og öðrum stórum æðum með fellilagi.



Týmus í ungbarni. Líffærið er stærst á unglingsárunum en rýrnar mikið með aldrinum.


Týmusinn er líffæri sem gegnir tímabundnu hlutverki. Ef hann er fjarlægður úr fullorðnum spendýrum hefur það lítil sem engin áhrif. Ef hann er aftur á móti fjarlægður við fæðingu verða afleiðingarnar afdrifaríkar því án týmuss hrynur ónæmiskerfi nýbura og hann deyr.

Týmusinn nær hámarksstærð á unglingsárunum, en þá hættir hann að vaxa, hrörnar síðan smám saman og er að mestu horfinn á efri árum. Við fæðingu vegur hann um 15 grömm en er orðinn um 35 grömm við kynþroska. Hann hefur hrörnað í 25 grömm við 25 ára aldur, er orðinn léttari en 15 grömm við sextugt og aðeins um 6 grömm við sjötugt.

Týmus þroskast úr innlagi fósturs. Á meðan á þroskun hans stendur flytjast margar frumur til hans, þó aðallega eitilfrumur. Týmus skiptist í tvö afmörkuð hólf - börk að utan og merg að innan. Bæði hólfin innihalda mikið af eitilfrumum sem kallast týmusfrumur (e. thymocytes) á meðan þær eru staðsettar þar. Flestar frumur barkarins eru óþroskaðar og geta ekki sinnt ónæmisstörfum. Í mergnum er aftur á móti meira af þroskuðum, ónæmishæfum frumum.

Í týmusnum þroskast óþroskaðar T-frumur í ónæmishæfar T-frumur og er það megin hlutverk hans. Þetta ferli hefst á myndun forvera T-frumna (e. pre-T cells) í blóðmerg beina og flutningi þeirra þaðan með blóði til týmuss þar sem þær eru teknar inn í börkinn. Þar fara fram miklar breytingar á sameindum frumnanna sem gerir þeim kleift að greina og þekkja tiltekna vaka (e.antigens). Sumar frumurnar greina efni sem tilheyra líkamanum sjálfum, svokallaða sjálfsvaka, en þær eru flokkaðar frá (neikvætt val). Þær frumur sem ekki standast flokkun deyja en þær sem valdar eru lifa og berast í merg týmussins. Þær enda síðan að lokum í blóðinu þar sem þær mynda svokallað frumubundið ónæmi líkamans.

Lesendum er sérstaklega bent á að kynna sér svar sama höfundar við spurningunni Hvernig vinnur ónæmiskerfið? þar sem nánar er fjallað um hvernig T-frumur vinna.

Heimildir og mynd: