Senda inn spurningu
Sólin Sólin Rís 05:19 • sest 21:35 í Reykjavík
Tunglið Tunglið Rís 25:18 • Sest 04:56 í Reykjavík
Flóð Flóð Árdegis: 07:07 • Síðdegis: 19:24 í Reykjavík
Fjaran Fjara Árdegis: 01:08 • Síðdegis: 13:14 í Reykjavík
Visit the English version

Flokkun:

Hugvísindi Heimspeki

Ef ekkert líf er á Júpíter, hvaða tilgangi getur hann þá þjónað?

Haukur Már Helgason og Þorsteinn Vilhjálmsson

Orðið tilgangur felur í sér vísun til geranda sem hefur vilja; við tölum um að eitthvað hafi tilgang fyrir einhvern. Raunvísindamenn nú á dögum gera ekki ráð fyrir slíkum geranda og því er þeim ekki tamt að taka svona til orða. Menn gera til dæmis ekki ráð fyrir því að fyrirbæri geimsins hafi einhvern sérstakan tilgang frá sjónarhóli mannkynsins, enda getur vel verið að þróað líf sé að finna annars staðar í geimnum. -- Tilvist Júpíters hefur hins vegar margvísleg áhrif á umhverfið og sólkerfið og margt yrði öðruvísi ef honum væri kippt burt með einhverjum hætti.

Greina má skýringar á tilurð hluta í tvennt: orsakaskýringar og tilgangsskýringar. Menn geta framkvæmt með tilgang í huga -- stefnt að marki -- þetta gera þeir með tilstilli viljans. Þegar Pétur er spurður: 'Af hverju gekkstu í Rauða krossinn?' er viðbúið að hann vísi til tilgangs eða markmiðs: 'Ég vildi hjálpa fólki.' Vísindamenn gera í dag almennt ekki ráð fyrir að slíkur vilji búi að baki náttúrufyrirbærum. Því leita raunvísindin ekki tilgangsskýringa heldur orsakaskýringa.

Kannski Júpíter sé á einhvern máta gagnlegur fyrir okkur mennina -- og þá má segja að frá okkar sjónarhóli þjóni hann tilgangi -- en svo þarf ekki að vera og stjarnvísindin útheimta engan slíkan tilgang til að réttlæta eða skýra tilurð hans.

Í svari Árdísar Elíasdóttur og Gunnlaugs Björnssonar við spurningunni Af hverju er sólin til? er gefin möguleg orsakaskýring, en ekki grennslast fyrir um tilgang. Og í svari Tryggva Þorgeirssonar við spurningunni Hvernig varð jörðin til? má finna einhverjar skýringar á tilurð reikistjarnanna -- þar með er talinn Júpíter.

Að vísu vill svo til að Júpíter er sú reikistjarna í sólkerfi okkar sem hefur langmestan massa. Með því að hún er jafnframt ein af ytri reikistjörnunum er mikið af hverfiþunganum í sólkerfinu fólginn í hreyfingu Júpíters. Þannig má segja eftir á að hann gegni í vissum skilningi mikilvægu hlutverki og án hans væri sólkerfið allt öðru vísi en það er, að minnsta kosti ef hverfiþungi þess væri óbreyttur. Ef við gefum okkur slík hliðarskilyrði jafnframt því sem við reynum að hugsa okkur sólkerfið án Júpíters, er eins víst að útkoman yrði sú að líf gæti ekki þrifist á jörðinni.

Þetta er þó kannski bæði aukaatriði og ef til vill hártogun því að við gætum þá í staðinn spurt um einhverja aðra og lítilvægari reikistjörnu eins og Merkúríus eða Plútó, nú eða þá smærri hluti. Hver er tilgangur sandkornanna undir fótum okkar? Raunvísindin leiða slíkar spurningar hjá sér eins og fyrr er sagt, en þau neita því hins vegar ekki að sandkornin hafi áhrif á umhverfi sitt þó að þau áhrif séu lítil frá hverju korni um sig.

Höfundar

Haukur Már Helgason

heimspekingur og fyrrverandi starfsmaður Vísindavefsins

Þorsteinn Vilhjálmsson

Þorsteinn Vilhjálmsson

prófessor emeritus, ritstjóri Vísindavefsins 2000-2010 og ritstjóri Evrópuvefsins 2011

Útgáfudagur

13.7.2000

Spyrjandi

Ómar Ómarsson

Efnisorð

Tilvísun

Haukur Már Helgason og Þorsteinn Vilhjálmsson. „Ef ekkert líf er á Júpíter, hvaða tilgangi getur hann þá þjónað?“ Vísindavefurinn, 13. júlí 2000. Sótt 25. apríl 2024. http://visindavefur.is/svar.php?id=637.

Haukur Már Helgason og Þorsteinn Vilhjálmsson. (2000, 13. júlí). Ef ekkert líf er á Júpíter, hvaða tilgangi getur hann þá þjónað? Vísindavefurinn. Sótt af http://visindavefur.is/svar.php?id=637

Haukur Már Helgason og Þorsteinn Vilhjálmsson. „Ef ekkert líf er á Júpíter, hvaða tilgangi getur hann þá þjónað?“ Vísindavefurinn. 13. júl. 2000. Vefsíða. 25. apr. 2024. <http://visindavefur.is/svar.php?id=637>.

Chicago | APA | MLA

Þessi síða notar vafrakökur Nánari upplýsingar

Ég samþykki
Spyrja

Sendu inn spurningu LeiðbeiningarTil baka

Hér getur þú sent okkur nýjar spurningar um vísindaleg efni.

Hafðu spurninguna stutta og hnitmiðaða og sendu aðeins eina í einu. Einlægar og vandaðar spurningar um mikilvæg efni eru líklegastar til að kalla fram vönduð og greið svör. Ekki er víst að tími vinnist til að svara öllum spurningum.

Persónulegar upplýsingar um spyrjendur eru eingöngu notaðar í starfsemi vefsins, til dæmis til að svör verði við hæfi spyrjenda. Spurningum er ekki sinnt ef spyrjandi villir á sér heimildir eða segir ekki nægileg deili á sér.

Spurningum sem eru ekki á verksviði vefsins er eytt.

Að öðru leyti er hægt að spyrja Vísindavefinn um allt milli himins og jarðar!

=

Senda grein til vinar

=

Ef ekkert líf er á Júpíter, hvaða tilgangi getur hann þá þjónað?
Orðið tilgangur felur í sér vísun til geranda sem hefur vilja; við tölum um að eitthvað hafi tilgang fyrir einhvern. Raunvísindamenn nú á dögum gera ekki ráð fyrir slíkum geranda og því er þeim ekki tamt að taka svona til orða. Menn gera til dæmis ekki ráð fyrir því að fyrirbæri geimsins hafi einhvern sérstakan tilgang frá sjónarhóli mannkynsins, enda getur vel verið að þróað líf sé að finna annars staðar í geimnum. -- Tilvist Júpíters hefur hins vegar margvísleg áhrif á umhverfið og sólkerfið og margt yrði öðruvísi ef honum væri kippt burt með einhverjum hætti.

Greina má skýringar á tilurð hluta í tvennt: orsakaskýringar og tilgangsskýringar. Menn geta framkvæmt með tilgang í huga -- stefnt að marki -- þetta gera þeir með tilstilli viljans. Þegar Pétur er spurður: 'Af hverju gekkstu í Rauða krossinn?' er viðbúið að hann vísi til tilgangs eða markmiðs: 'Ég vildi hjálpa fólki.' Vísindamenn gera í dag almennt ekki ráð fyrir að slíkur vilji búi að baki náttúrufyrirbærum. Því leita raunvísindin ekki tilgangsskýringa heldur orsakaskýringa.

Kannski Júpíter sé á einhvern máta gagnlegur fyrir okkur mennina -- og þá má segja að frá okkar sjónarhóli þjóni hann tilgangi -- en svo þarf ekki að vera og stjarnvísindin útheimta engan slíkan tilgang til að réttlæta eða skýra tilurð hans.

Í svari Árdísar Elíasdóttur og Gunnlaugs Björnssonar við spurningunni Af hverju er sólin til? er gefin möguleg orsakaskýring, en ekki grennslast fyrir um tilgang. Og í svari Tryggva Þorgeirssonar við spurningunni Hvernig varð jörðin til? má finna einhverjar skýringar á tilurð reikistjarnanna -- þar með er talinn Júpíter.

Að vísu vill svo til að Júpíter er sú reikistjarna í sólkerfi okkar sem hefur langmestan massa. Með því að hún er jafnframt ein af ytri reikistjörnunum er mikið af hverfiþunganum í sólkerfinu fólginn í hreyfingu Júpíters. Þannig má segja eftir á að hann gegni í vissum skilningi mikilvægu hlutverki og án hans væri sólkerfið allt öðru vísi en það er, að minnsta kosti ef hverfiþungi þess væri óbreyttur. Ef við gefum okkur slík hliðarskilyrði jafnframt því sem við reynum að hugsa okkur sólkerfið án Júpíters, er eins víst að útkoman yrði sú að líf gæti ekki þrifist á jörðinni.

Þetta er þó kannski bæði aukaatriði og ef til vill hártogun því að við gætum þá í staðinn spurt um einhverja aðra og lítilvægari reikistjörnu eins og Merkúríus eða Plútó, nú eða þá smærri hluti. Hver er tilgangur sandkornanna undir fótum okkar? Raunvísindin leiða slíkar spurningar hjá sér eins og fyrr er sagt, en þau neita því hins vegar ekki að sandkornin hafi áhrif á umhverfi sitt þó að þau áhrif séu lítil frá hverju korni um sig....