Hvort á að mata krókinn eða maka krókinn?

Nafn þitt

Netfang þitt

Netfang móttakanda

Ruslpóstvörn =

Svar

Hvort á að mata krókinn eða maka krókinn?
Orðasambandið að mata krókinn ‛hagnast, einkum fjárhagslega, draga til sín, misnota aðstöðu’ þekkist frá fyrri hluta 19. aldar. Elsta dæmi í Ritmálssafni Orðabókar Háskólans er úr kvæði eftir Benedikt Gröndal eldri í ljóðabók sem gefin var út 1833:

ad hann brudli med óforstandi,

ellegar vilji mata krók.

Sambandið að maka krókinn í sömu merkingu er eitthvað yngra og eru elst dæmi um það í söfnum Orðabókarinnar frá miðri 19. öld (1853). Það virðist algengara í nútímamáli en að mata krókinn.

Halldór Halldórsson, sem lengi var prófessor við Háskóla Íslands, fjallaði um sambandið að mata krókinn í doktorsritgerð sinni frá 1954 (bls. 275). Þar getur hann sér þess til að átt sé við að beita öngul og vísar í Finn Jónsson prófessor sem skýrði orðtakið á svipaðan hátt í Skírni 1912. Sambandið maka krókinn telur hann afbökun.

Halldór dró þessa skýringu til baka í riti sínu Íslenzkt orðtakasafn (1968:334) og telur að orðasambandið eigi rætur að rekja til þess að taka mat úr pottum með krókum. Ef rétt er til getið er hugsunin að gefa króknum mat. Sömu skýringu og hjá Halldóri er að finna í Merg málsins eftir Jón Friðjónsson (2006:502). Þess má geta að í dönsku merkir sambandið made en krog að ‛beita öngul’. Það er ekki notað þar í myndhverfri merkingu eins og í íslensku en einhver gömul tengsl gætu samt verið hvað myndun orðasambandsins varðar.

Mynd:

• Cauldron - Wikipedia, the free encyclopedia. (Sótt 9.11.2013).

Halldóra Traustadóttir spurði:

Hvort er réttara að segja mata krókinn eða maka krókinn? Eiga þessi orðasambönd sama uppruna eða sprottin úr sitt hvorum aðstæðunum?

Sigurjón Vilhjálmsson bar upp spurninguna:

Góðan dag. Nú hef ég heyrt skýringar á orðtakinu að mata krókinn. Merkingin er sumsé sú að menn þræddu kjöt á matkróka úr pottunum í græðgi sinni án þess að hugsa um aðra. Passar þetta við notkun á þessu máltæki. Nú hef ég líka heyrt fólk tala um að maka krókinn, en þetta fæ ég ekki skilið, bæði hvaðan sú merking er komin, né þá að þetta passi við græðgina sem þetta er notað um. Getið þið skýrt málið? Beztu kveðjur.

...