Senda inn spurningu
Sólin Sólin Rís 05:43 • sest 21:13 í Reykjavík
Tunglið Tunglið Rís 13:37 • Sest 06:11 í Reykjavík
Flóð Flóð Árdegis: 02:59 • Síðdegis: 15:47 í Reykjavík
Fjaran Fjara Árdegis: 09:39 • Síðdegis: 21:50 í Reykjavík
Visit the English version
Árnastofnun - mynd í *Árnarstofnun

Flokkun:

Hugvísindi Málvísindi: íslensk

Af hverju er orðið "ort" komið?

Guðrún Kvaran

Í heild sinni hljóðar spurningin svona:
Af hverju er orðið "ort" (þ.t) komið? Ef það kemur af því að "yrkja" (n.t) af hverju er þá k-ið dottið út?

Orðmyndin ort er lýsingarháttur þátíðar af sögninni að yrkja. Hún beygist í kennimyndum yrkja – orti – ort. Í gotnesku, eina austurgermanska málinu, má sjá að þátíðin var waurhta, það er í innstöðu var -ht-. Á enn eldra málstigi, indóevrópsku, verður að gera ráð fyrir -kt- í þessari stöðu. Í norrænum málum samlagaðist -ht- og varð -tt- þegar um 900. Ef -tt- fór á eftir samhljóði styttist það í -t-. Þannig varð -tt- í orðmyndinni *ortt að ort þar sem -tt- fór á eftir -r-i. Síðar fór að bera á að -k- skyti sér inn í þátíð og lýsingarhátt þátíðar og slíkar myndir sáust stundum á prenti á öldinni sem leið. Þær teljast ekki rétt stafsettar.

Höfundur

Guðrún Kvaran

Guðrún Kvaran

prófessor

Útgáfudagur

26.4.2007

Spyrjandi

Höskuldur Elefsen

Efnisorð

Tilvísun

Guðrún Kvaran. „Af hverju er orðið "ort" komið?“ Vísindavefurinn, 26. apríl 2007. Sótt 18. apríl 2024. http://visindavefur.is/svar.php?id=6610.

Guðrún Kvaran. (2007, 26. apríl). Af hverju er orðið "ort" komið? Vísindavefurinn. Sótt af http://visindavefur.is/svar.php?id=6610

Guðrún Kvaran. „Af hverju er orðið "ort" komið?“ Vísindavefurinn. 26. apr. 2007. Vefsíða. 18. apr. 2024. <http://visindavefur.is/svar.php?id=6610>.

Chicago | APA | MLA

Þessi síða notar vafrakökur Nánari upplýsingar

Ég samþykki
Spyrja

Sendu inn spurningu LeiðbeiningarTil baka

Hér getur þú sent okkur nýjar spurningar um vísindaleg efni.

Hafðu spurninguna stutta og hnitmiðaða og sendu aðeins eina í einu. Einlægar og vandaðar spurningar um mikilvæg efni eru líklegastar til að kalla fram vönduð og greið svör. Ekki er víst að tími vinnist til að svara öllum spurningum.

Persónulegar upplýsingar um spyrjendur eru eingöngu notaðar í starfsemi vefsins, til dæmis til að svör verði við hæfi spyrjenda. Spurningum er ekki sinnt ef spyrjandi villir á sér heimildir eða segir ekki nægileg deili á sér.

Spurningum sem eru ekki á verksviði vefsins er eytt.

Að öðru leyti er hægt að spyrja Vísindavefinn um allt milli himins og jarðar!

=

Senda grein til vinar

=

Af hverju er orðið "ort" komið?
Í heild sinni hljóðar spurningin svona:

Af hverju er orðið "ort" (þ.t) komið? Ef það kemur af því að "yrkja" (n.t) af hverju er þá k-ið dottið út?

Orðmyndin ort er lýsingarháttur þátíðar af sögninni að yrkja. Hún beygist í kennimyndum yrkja – orti – ort. Í gotnesku, eina austurgermanska málinu, má sjá að þátíðin var waurhta, það er í innstöðu var -ht-. Á enn eldra málstigi, indóevrópsku, verður að gera ráð fyrir -kt- í þessari stöðu. Í norrænum málum samlagaðist -ht- og varð -tt- þegar um 900. Ef -tt- fór á eftir samhljóði styttist það í -t-. Þannig varð -tt- í orðmyndinni *ortt að ort þar sem -tt- fór á eftir -r-i. Síðar fór að bera á að -k- skyti sér inn í þátíð og lýsingarhátt þátíðar og slíkar myndir sáust stundum á prenti á öldinni sem leið. Þær teljast ekki rétt stafsettar....