Senda inn spurningu
Sólin Sólin Rís 05:40 • sest 21:16 í Reykjavík
Tunglið Tunglið Rís 15:13 • Sest 05:59 í Reykjavík
Flóð Flóð Árdegis: 03:57 • Síðdegis: 16:31 í Reykjavík
Fjaran Fjara Árdegis: 10:23 • Síðdegis: 22:34 í Reykjavík
Visit the English version
Árnastofnun - mynd í *Árnarstofnun

Flokkun:

Hugvísindi Málvísindi: íslensk

Hver er merking viðskeytisins -rænn?

Guðrún Kvaran

Upphaflega hljóðaði spurningin svona:
Hver er merking viðskeytisins -rænn? 'Sem kemur frá landi' eða almennt 'sem kemur

við'?
Viðskeytið –rænn á sér tvenns konar uppruna og oft er erfitt að greina á milli. Annars vegar á viðskeytið uppruna sinn í áttaheitunum austur, vestur, suður, norður. Um stofnlægt -r- var að ræða, það er r-ið tilheyrði stofni en ekki viðskeyti (āustrō-nia varð austr-ænn), samanber suðrænn, norrænn, vestrænn. Síðar fluttist r-ið af stofni yfir á viðskeytið og varð um leið virkt til myndunar nýrra orða eins og heildrænn, listrænn, lífrænn, myndrænn, sálrænn.


Prófessor Vandráður (fr. Professeur Tryphon Tournesol) úr Tinnabókunum var fárænn sem merkir viðutan.

Hins vegar hefur –rænn í orðum eins og fárænn (ráðalaus; viðutan) og hjárænn (sauðarlegur, heimskulegur) verið tengt sögninni 'ræna' í merkingunni 'skynsemi, meðvitund' og nafnorðinu 'rán' í merkingunni 'ávinningur, hagnaður'.

Um þetta má til dæmis lesa í Íslenskri orðsifjabók Ásgeirs Blöndals Magnússonar (1989:786–787).

Mynd: Serie Wikin.

Höfundur

Guðrún Kvaran

Guðrún Kvaran

prófessor

Útgáfudagur

17.7.2007

Spyrjandi

Benct Jonsson

Efnisorð

Tilvísun

Guðrún Kvaran. „Hver er merking viðskeytisins -rænn?“ Vísindavefurinn, 17. júlí 2007. Sótt 19. apríl 2024. http://visindavefur.is/svar.php?id=6721.

Guðrún Kvaran. (2007, 17. júlí). Hver er merking viðskeytisins -rænn? Vísindavefurinn. Sótt af http://visindavefur.is/svar.php?id=6721

Guðrún Kvaran. „Hver er merking viðskeytisins -rænn?“ Vísindavefurinn. 17. júl. 2007. Vefsíða. 19. apr. 2024. <http://visindavefur.is/svar.php?id=6721>.

Chicago | APA | MLA

Þessi síða notar vafrakökur Nánari upplýsingar

Ég samþykki
Spyrja

Sendu inn spurningu LeiðbeiningarTil baka

Hér getur þú sent okkur nýjar spurningar um vísindaleg efni.

Hafðu spurninguna stutta og hnitmiðaða og sendu aðeins eina í einu. Einlægar og vandaðar spurningar um mikilvæg efni eru líklegastar til að kalla fram vönduð og greið svör. Ekki er víst að tími vinnist til að svara öllum spurningum.

Persónulegar upplýsingar um spyrjendur eru eingöngu notaðar í starfsemi vefsins, til dæmis til að svör verði við hæfi spyrjenda. Spurningum er ekki sinnt ef spyrjandi villir á sér heimildir eða segir ekki nægileg deili á sér.

Spurningum sem eru ekki á verksviði vefsins er eytt.

Að öðru leyti er hægt að spyrja Vísindavefinn um allt milli himins og jarðar!

=

Senda grein til vinar

=

Hver er merking viðskeytisins -rænn?
Upphaflega hljóðaði spurningin svona:

Hver er merking viðskeytisins -rænn? 'Sem kemur frá landi' eða almennt 'sem kemur

við'?
Viðskeytið –rænn á sér tvenns konar uppruna og oft er erfitt að greina á milli. Annars vegar á viðskeytið uppruna sinn í áttaheitunum austur, vestur, suður, norður. Um stofnlægt -r- var að ræða, það er r-ið tilheyrði stofni en ekki viðskeyti (āustrō-nia varð austr-ænn), samanber suðrænn, norrænn, vestrænn. Síðar fluttist r-ið af stofni yfir á viðskeytið og varð um leið virkt til myndunar nýrra orða eins og heildrænn, listrænn, lífrænn, myndrænn, sálrænn.


Prófessor Vandráður (fr. Professeur Tryphon Tournesol) úr Tinnabókunum var fárænn sem merkir viðutan.

Hins vegar hefur –rænn í orðum eins og fárænn (ráðalaus; viðutan) og hjárænn (sauðarlegur, heimskulegur) verið tengt sögninni 'ræna' í merkingunni 'skynsemi, meðvitund' og nafnorðinu 'rán' í merkingunni 'ávinningur, hagnaður'.

Um þetta má til dæmis lesa í Íslenskri orðsifjabók Ásgeirs Blöndals Magnússonar (1989:786–787).

Mynd: Serie Wikin....