Sólin
Rís 05:19 • sest 21:35
Tunglið
Rís 25:18 • Sest 04:56
Flóð
Árdegis: 07:07 • Síðdegis: 19:24
Fjara
Árdegis: 01:08 • Síðdegis: 13:14
Í nokkrum frásögum af sírenum, sem eru náskyldar hafmeyjum og að ýmsu leyti fyrirrennarar þeirra, er sagt frá tilurð þeirra. Sírenurnar voru í fyrstu raddfagrar söngmeyjar í fuglslíki að neðan. Fuglshaminn höfðu þær hlotið sem refsingu. Í sögunni af Jasoni og gullreyfinu segir að sírenurnar hafi reynt að seiða Jason til sín en þegar hann lét frekar heillast af Orfeifi, köstuðu þær sér í bræði í hafið og fengu þá sporð í stað fuglhamsins. Önnur saga segir að sírenurnar hafi orðið til af blóðdropum fljótaguðs sem Herakles glímdi við. Frekari fróðleik um uppruna sírena er hægt að sækja sér í svari Símonar Jóns Jóhannssonar við spurningunni Hvað getið þið sagt mér um hafmeyjar?
Uppruni sírenanna og sögur af þeim benda ekki til annars en að þær hafi verið skapaðar á yfirnáttúrlegan hátt og það er ekkert sem gefur til kynna að þær þurfi á kynæxlun að halda til að viðhalda stofninum. Í þessu felst reyndar svarið við spurningunni: Hafmeyjar eru tilbúnar persónur en ekki raunverulegar. Þær eiga sér þess vegna ekki stofn (population) í líffræðilegri merkingu þess hugtaks. Hugtakið stofn notum við um lífverur en ekki um bókmenntapersónur, nema þá á yfirfærðan hátt. Það er ekkert að því að skrifa sögu um tilbúnar lífverur sem lifa á tilteknu svæði og æxlast innbyrðist, svona rétt eins og aðrir stofnar í náttúrunni. En þá erum við að blanda saman tveimur hugtakaheimum, annars vegar hinum ímyndaða og hins vegar hinum raunverulega. Svarið við spurningunni er þess vegna þetta: Eftir því sem við best vitum þurfa hafmeyjar ekki að búa til aðrar hafmeyjar, hvorki með kynæxlun eða á annan hátt. Þær þurfa þess ekki vegna þess að þær eru tilbúnar persónur. Að þessu leyti eru hafmeyjarnar ólíkar öðrum tilbúnum kynþætti kvenna úr bókmenntasögunni, en það eru svonefndar amasónur. Amasónurnar voru kvenþjóð, þekktar í fornöld fyrir hreysti í orustum og fyrir það að þeim var sérstaklega í nöp við karlmenn. Gríski sagnaritarinn Heródótos nefndi þær androktones sem merkir 'þær sem drepa menn'. Karlmenn fengu ekki að búa meðal amasónanna en einu sinni á ári fóru þær til nágrannaþjóðflokks og höfðu mök við karlmennina þar til að viðhalda stofninum. Þau sveinbörn sem fæddust síðan voru annað hvort drepin eða komið í hendur feðra sinna. Meybörnin voru hins vegar alin upp hjá mæðrum sínum. Eitt umfjöllunarefni sagna af amasónunum er þess vegna einmitt hvernig samfélag sem samanstendur eingöngu af konum fer að því að viðhalda sér. En þá vaknar auðvitað spurningin af hverju virðist ekkert vera fjallað um það í sögum um hafmeyjar? Við því er sennilega ekkert eitt rétt svar. Ein hugsanleg skýring er sú að hafmeyjarnar eru á mörkum mennskunnar. Þær eru hvorki dýr né menn. Efri hluti þeirra er í kvenmannslíki en sá neðri í fisklíki. Ekki er víst að menn hafi hugsað sér að þær hefðu mennsk æxlunarfæri. Kannski voru þær með gotrauf eins og aðrir fiskar? Og kannski hefðu sögurnar um hafmeyjar verið öðruvísi ef þeir hefðu verið í fisklíki að ofan en mennskar að neðan? Heimildir og mynd:
