Sólin
Rís 05:15 • sest 21:38
Tunglið
Rís 01:18 • Sest 04:30
Flóð
Árdegis: 07:36 • Síðdegis: 19:53
Fjara
Árdegis: 01:39 • Síðdegis: 13:42
Algengur misskilningur er að allir veruleikasjónvarpsþættir komi frá Bandaríkjunum. Sú er ekki raunin en hins vegar er algengt að bandarísk afbrigði þáttanna séu sýnd hér á landi, sennilega vegna samninga íslenskra sjónvarpsstöðva við bandarískar. Til dæmis var fyrsti Survivor-þátturinn sýndur í Svíþjóð, Big Brother sló í gegn í Hollandi og Idol-hugmyndin í Bretlandi (þátturinn hét þar Pop Idol og breska poppstjarnan Will Young var fyrsti sigurvegarinn). Alls konar tegundir veruleikaþátta eru til, þar á meðal þættir þar sem hópur manna er látinn búa í sama húsi í lengri eða skemmri tíma og þættir þar sem fylgst er með lífi frægrar manneskju um hríð, til dæmis Ozzy Osbourne og fjölskyldu hans. Þessi tegund þátta stendur nálægt hefðbundnum heimildaþáttum. Stundum eru þættirnir greinilega nátengdir slíkum þáttum; skyldleiki þátta eins og Hæðarinnar og Allt í drasli við hefðbundnari þátt eins og Innlit/Útlit eru þannig augljós. Af öðru tagi eru keppnisþættirnir sem segja má að reki ætt sína til spurningaþátta sem hafa verið á dagskrá sjónvarps um langa hríð (íslenski þátturinn Gettu betur var þannig fyrst sýndur árið 1986 og hefur nú verið 23 sinnum á dagskrá). Munurinn á hefðbundnum keppnisþætti og veruleikaþætti er fyrst og fremst sá að í veruleikaþáttunum er baksviðið ekki síður mikilvægt en keppnin sjálf. Einnig má segja að í veruleikaþáttunum ríki mikið hugarflug um það í hverju má keppa. Veruleikaþáttakeppnir hafa verið haldnar um hjónabönd og stefnumót (en slíkir þættir voru raunar haldnir í sjónvarpssal löngu áður), alls konar íþróttir og öfgafulla hegðun (þar má nefna þættina The Amazing Race og Fear Factor). Þá hafa undanfarið sprottið upp þættir um atvinnuleit (The Apprentice, Hell‘s Kitchen, On the Lot og vitaskuld America‘s Next Top Model) og til þeirra má vitaskuld teljast söngkeppnir eins og Idol-keppnina, X-Factor og Bandið hans Bubba. Líkja má þessum þáttum við tilbrigði við sama stefið og varla hægt að segja að um mikla nýjung sé að ræða þó að eitt árið sé keppt í nýrri starfsgrein.
Veruleikaþættir hafa verið gagnrýndir fyrir að vera hver öðrum líkir og má það til sanns vegar færa en hið sama gildir auðvitað um hefðbundna keppnisþætti eða þætti um innanhúsarkitektúr. Þá hefur nafn þeirra verið gagnrýnt og er oft skrifað um að „veruleikinn“ í þáttunum sé mismikill. Rétt er þó að geta þess að ýmsir framleiðendur veruleikaþátta, til dæmis Mark Burnett sem framleiðir marga þeirra, til dæmis Survivor, forðast að nota þetta orð. Vitaskuld eru veruleikaþættir sviðsettir en vart verða þeir þó sakaðir um blekkingar þar sem sviðsetningin blasir við í flestum tilvikum, til dæmis sú staðreynd að fólk virðist oft vera eitt, til dæmis par á stefnumóti, en þó hlýtur myndavél að vera nærri. Rétt er líka að benda á að allar heimildamyndir eru líka sviðsettar, jafnvel fréttirnar sjálfar sem erfitt er að segja að færi mönnum meiri „raunveruleika“ en veruleikaþættir, aðeins öðruvísi úrval úr heiminum. Önnur gagnrýni á veruleikaþætti er að það sé óhollt „venjulegu fólki“ að verða frægt á svipstundu, öfugt við til dæmis þjálfaða leikara eða söngvara, en hún á vitaskuld fyrst og fremst við meðal milljónaþjóða. Frægð raunveruleikastjarna er ekkert skyndilegri eða óvæntari en til dæmis frægð Bítlanna á svipuðum tíma þó að hæfileikarnir á bak við frægðina séu vitaskuld sjaldan svo miklir. Þá hefur oft verið gagnrýnt hvernig sýnt er í þáttunum að fólk gerir sig að fífli. Fyrsta umferð Idol-þátta er þannig iðulega full af emjandi fólki með litla sjálfsgagnrýni og enn minni hæfileika. Eins hafa þættir sem fjalla um stefnumót og hjónabönd iðulega þótt full nærgöngulir. Óhætt er að kalla fyrstu áratug 21. aldar „öld veruleikaþáttanna“ því að ekkert sjónvarpsefni hefur náð jafn miklum vinsældum og má þar nefna að um 50 milljón manns munu hafa séð lokaþátt fyrstu bandarísku Survivor-syrpunnar. Íslensk grein um raunveruleikaþætti: Ármann Jakobsson, „Róbinsonsögur frá 21. öldinni: Í tilefni af komu veruleikasjónvarpsins til Íslands,“ Skírnir 180 (2006), 82-104. Myndir:
