Sólin Sólin Rís 02:57 • sest 24:00 í Reykjavík
Tunglið Tunglið Rís 02:56 • Sest 05:01 í Reykjavík
Flóð Flóð Árdegis: 08:16 • Síðdegis: 20:35 í Reykjavík
Fjaran Fjara Árdegis: 02:17 • Síðdegis: 14:16 í Reykjavík
Sólin Sólin Rís 02:57 • sest 24:00 í Reykjavík
Tunglið Tunglið Rís 02:56 • Sest 05:01 í Reykjavík
Flóð Flóð Árdegis: 08:16 • Síðdegis: 20:35 í Reykjavík
Fjaran Fjara Árdegis: 02:17 • Síðdegis: 14:16 í Reykjavík
LeiðbeiningarTil baka

Sendu inn spurningu

Hér getur þú sent okkur nýjar spurningar um vísindaleg efni.

Hafðu spurninguna stutta og hnitmiðaða og sendu aðeins eina í einu. Einlægar og vandaðar spurningar um mikilvæg efni eru líklegastar til að kalla fram vönduð og greið svör. Ekki er víst að tími vinnist til að svara öllum spurningum.

Persónulegar upplýsingar um spyrjendur eru eingöngu notaðar í starfsemi vefsins, til dæmis til að svör verði við hæfi spyrjenda. Spurningum er ekki sinnt ef spyrjandi villir á sér heimildir eða segir ekki nægileg deili á sér.

Spurningum sem eru ekki á verksviði vefsins er eytt.

Að öðru leyti er hægt að spyrja Vísindavefinn um allt milli himins og jarðar!

=
Forsíða Hugvísindi Málvísindi: íslensk Hvað er átt við með orðunum duggaraband og duggarabandsár?

Flokkun:

22.5.2025
Hugvísindi Málvísindi: íslensk

Hvað er átt við með orðunum duggaraband og duggarabandsár?

Guðrún Kvaran

Árnastofnun - mynd í *Árnarstofnun
Vel er þekkt að einhver segi eitthvað í þessa veru: „Ég lét mér ekki allt fyrir brjósti brenna á mínum duggarabandsárum“ eða „Ég sletti oft úr klaufunum á mínum duggarabandsárum.“ Með duggarabandi er átt við gróft ullarband sem notað var í peysur og sokka. Elst dæmi í Ritmálssafni Orðabókar Háskólans er úr handriti frá 1670 þar sem stendur:

Sesselja spir, sistir myn, hvort ey viljer senda nockud duggara band meira edr minna ad lata þær priona.

Orðið duggaraband er sett saman úr duggari og band. Duggari var notað um fiskimann á skútu, einkum erlendri, og eru elstu dæmi í Ritmálssafni frá síðasta þriðjungi 16. aldar. Í orðabók Johans Fritzner yfir forna málið (1886:271) er heimild um duggara úr Norsku fornbréfasafni. Orðið dugga var notað um seglskútu, en einnig um peysu úr grófu ullarbandi. Ásgeir Blöndal Magnússon (1989:134) telur orðið fengið að láni úr miðensku eða gamalli hollensku og vísar í enska og hollenska orðið dogger 'skúta, skútukarl’ og dogge 'fiskiskúta’ í miðlágþýsku og gamalli dönsku.

Hollensk dugga.

Samkvæmt Íslenskri orðabók (2002:237) er orðið duggarabandsár notað í merkingunni 'æsku- eða unglingsár’. Elstu dæmi eru frá miðri 19. öld en orðið er væntanlega eldra í málinu.

vjer verðum nú á þessum duggarabandsárum, að „sníða oss stakk eptir vexti“.

á okkar duggarabandsárum, þegar Austurvöllur var eitt flag.

Fyrra dæmið vísar til samtímans og til einhvers sem er nýtt og í þróun, en síðara dæmið til einhvers sem er liðið fyrir nokkru. Önnur dæmi í Ritmálssafninu vísa flest til þess sem menn höfðu gert fyrir löngu á meðan þeir enn voru ungir, til dæmis
Á duggarabandsárum mínum hringlaði eg í skrílnum, með því að kenna að dauðinn væri eilífur svefn.

Áhugavert dæmi er úr Brekkukotsannál Halldórs Laxness undir orðinu duggaraband. Þar stendur:
Hefur ,,gáfan“ forðað mér frá óþægindum sem ég held ég hefði hlotið að kalla yfir mig hvar sem ég sýndi á mér smettið undir það er sokkabandsár mín fóru að nálgast duggarabandið.

Þarna greinir Halldór á milli æsku- og unglingsára.

Heimildir::
  • Ritmálsskrá Orðabókar Háskólans.
  • Ásgeir Blöndal Magnússon. 1989. Íslensk orðsifjabók. Reykjavík, Orðabók Háskólans.
  • Íslensk orðabók. 2002. Þriðja útgáfa, aukin og endurbætt. Ritstjóri Mörður Árnason. Reykjavík, Edda.
  • Johan Fritzner. 1886. Ordbog over Det gamle norske Sprog. I. A-Hj. Kristiania, Den norske Forlagsforening.

Myndir:

Þetta svar er fengið af vef Stofnunar Árna Magnússonar í íslenskum fræðum og birt með góðfúslegu leyfi.

Höfundur

Guðrún Kvaran

Guðrún Kvaran

prófessor

Útgáfudagur

22.5.2025

Spyrjandi

Erna Ólöf

Efnisorð

Tilvísun

Guðrún Kvaran. „Hvað er átt við með orðunum duggaraband og duggarabandsár?“ Vísindavefurinn, 22. maí 2025, sótt 14. júní 2025, https://visindavefur.is/svar.php?id=78563.

Guðrún Kvaran. (2025, 22. maí). Hvað er átt við með orðunum duggaraband og duggarabandsár? Vísindavefurinn. https://visindavefur.is/svar.php?id=78563

Guðrún Kvaran. „Hvað er átt við með orðunum duggaraband og duggarabandsár?“ Vísindavefurinn. 22. maí. 2025. Vefsíða. 14. jún. 2025. <https://visindavefur.is/svar.php?id=78563>.

Chicago | APA | MLA

Þessi síða notar vafrakökur Nánari upplýsingar

Ég samþykki

Senda grein til vinar

=

Hvað er átt við með orðunum duggaraband og duggarabandsár?
Vel er þekkt að einhver segi eitthvað í þessa veru: „Ég lét mér ekki allt fyrir brjósti brenna á mínum duggarabandsárum“ eða „Ég sletti oft úr klaufunum á mínum duggarabandsárum.“ Með duggarabandi er átt við gróft ullarband sem notað var í peysur og sokka. Elst dæmi í Ritmálssafni Orðabókar Háskólans er úr handriti frá 1670 þar sem stendur:

Sesselja spir, sistir myn, hvort ey viljer senda nockud duggara band meira edr minna ad lata þær priona.

Orðið duggaraband er sett saman úr duggari og band. Duggari var notað um fiskimann á skútu, einkum erlendri, og eru elstu dæmi í Ritmálssafni frá síðasta þriðjungi 16. aldar. Í orðabók Johans Fritzner yfir forna málið (1886:271) er heimild um duggara úr Norsku fornbréfasafni. Orðið dugga var notað um seglskútu, en einnig um peysu úr grófu ullarbandi. Ásgeir Blöndal Magnússon (1989:134) telur orðið fengið að láni úr miðensku eða gamalli hollensku og vísar í enska og hollenska orðið dogger 'skúta, skútukarl’ og dogge 'fiskiskúta’ í miðlágþýsku og gamalli dönsku.

Hollensk dugga.

Samkvæmt Íslenskri orðabók (2002:237) er orðið duggarabandsár notað í merkingunni 'æsku- eða unglingsár’. Elstu dæmi eru frá miðri 19. öld en orðið er væntanlega eldra í málinu.

vjer verðum nú á þessum duggarabandsárum, að „sníða oss stakk eptir vexti“.

á okkar duggarabandsárum, þegar Austurvöllur var eitt flag.

Fyrra dæmið vísar til samtímans og til einhvers sem er nýtt og í þróun, en síðara dæmið til einhvers sem er liðið fyrir nokkru. Önnur dæmi í Ritmálssafninu vísa flest til þess sem menn höfðu gert fyrir löngu á meðan þeir enn voru ungir, til dæmis
Á duggarabandsárum mínum hringlaði eg í skrílnum, með því að kenna að dauðinn væri eilífur svefn.

Áhugavert dæmi er úr Brekkukotsannál Halldórs Laxness undir orðinu duggaraband. Þar stendur:
Hefur ,,gáfan“ forðað mér frá óþægindum sem ég held ég hefði hlotið að kalla yfir mig hvar sem ég sýndi á mér smettið undir það er sokkabandsár mín fóru að nálgast duggarabandið.

Þarna greinir Halldór á milli æsku- og unglingsára.

Heimildir::
  • Ritmálsskrá Orðabókar Háskólans.
  • Ásgeir Blöndal Magnússon. 1989. Íslensk orðsifjabók. Reykjavík, Orðabók Háskólans.
  • Íslensk orðabók. 2002. Þriðja útgáfa, aukin og endurbætt. Ritstjóri Mörður Árnason. Reykjavík, Edda.
  • Johan Fritzner. 1886. Ordbog over Det gamle norske Sprog. I. A-Hj. Kristiania, Den norske Forlagsforening.

Myndir:

Þetta svar er fengið af vef Stofnunar Árna Magnússonar í íslenskum fræðum og birt með góðfúslegu leyfi....