Senda inn spurningu
Sólin Sólin Rís 05:02 • sest 21:51 í Reykjavík
Tunglið Tunglið Rís 00:00 • Sest 00:00 í Reykjavík
Flóð Flóð Árdegis: 10:38 • Síðdegis: 23:15 í Reykjavík
Fjaran Fjara Árdegis: 04:35 • Síðdegis: 16:37 í Reykjavík
Visit the English version
Árnastofnun - mynd í *Árnarstofnun

Flokkun:

Hugvísindi Málvísindi: íslensk

Af hverju er það kallað "að gefa selbita" þegar gefið er högg á kinn með vísifingri sem spyrnt er frá þumli?

Guðrún Kvaran

Ólafur Davíðsson þjóðfræðingur flokkar leikinn "að gefa selbita" undir hrekkjabrögð og nánar undir fantabrögð (1887:167). Hann lýsir verknaðinum þannig:
Selbiti eða sölbiti er fólginn í því að fremsti liðurinn á laungutaung eða vísifíngri er spentur við þumalfíngursgóminn; er honum svo kipt fram af gómnum á höndina á þeim, sem á að verða fyrir skellinum, eða jafnvel framan í hann. Stundum eru bæði lángataung og vísifíngurinn sett í spennuna í einu, og verður þá selbitinn tvöfaldur í roðinu (167–168).
Orðið sölbita telur Ólafur sunnlenskt og er þar annaðhvort um framburðarmynd að ræða eða orðið er hið sama og söl 'rauðþörungur notaður til manneldis', það er boðið er upp á bita af sölvum í stað selkjötsbita.

Líklegast er að selbiti merki einfaldlega 'biti af selkjöti'. Sá sem ætlaði að hrekkja bauð upp á selbita en sá sem féll fyrir bragðinu fékk í stað selkjötsins sáran smell á höndina eða vangann. Orðasambandið að gefa einhverjum selbita er þekkt í málinu að minnsta kosti frá síðari hluta 18. aldar.

Annað orðasamband sem ekki lýtur að hrekk er: að slá selbita í vasa sinn eða í vasa sínum, gefa selbita í vasa sinn eða vasa sínum (vösum sínum). Með því er átt við að einhver hafist það að sem lítur út fyrir að koma að gagni en reynist síðan gagnslaust. Um það á Orðabók Háskólans elst dæmi frá miðri 19. öld.

Höfundur

Guðrún Kvaran

Guðrún Kvaran

prófessor

Útgáfudagur

3.12.2007

Spyrjandi

Anna Sævarsdóttir, Eva Hermannsdóttir

Efnisorð

Tilvísun

Guðrún Kvaran. „Af hverju er það kallað "að gefa selbita" þegar gefið er högg á kinn með vísifingri sem spyrnt er frá þumli?“ Vísindavefurinn, 3. desember 2007. Sótt 30. apríl 2024. http://visindavefur.is/svar.php?id=6937.

Guðrún Kvaran. (2007, 3. desember). Af hverju er það kallað "að gefa selbita" þegar gefið er högg á kinn með vísifingri sem spyrnt er frá þumli? Vísindavefurinn. Sótt af http://visindavefur.is/svar.php?id=6937

Guðrún Kvaran. „Af hverju er það kallað "að gefa selbita" þegar gefið er högg á kinn með vísifingri sem spyrnt er frá þumli?“ Vísindavefurinn. 3. des. 2007. Vefsíða. 30. apr. 2024. <http://visindavefur.is/svar.php?id=6937>.

Chicago | APA | MLA

Tengd svör

Þessi síða notar vafrakökur Nánari upplýsingar

Ég samþykki
Spyrja

Sendu inn spurningu LeiðbeiningarTil baka

Hér getur þú sent okkur nýjar spurningar um vísindaleg efni.

Hafðu spurninguna stutta og hnitmiðaða og sendu aðeins eina í einu. Einlægar og vandaðar spurningar um mikilvæg efni eru líklegastar til að kalla fram vönduð og greið svör. Ekki er víst að tími vinnist til að svara öllum spurningum.

Persónulegar upplýsingar um spyrjendur eru eingöngu notaðar í starfsemi vefsins, til dæmis til að svör verði við hæfi spyrjenda. Spurningum er ekki sinnt ef spyrjandi villir á sér heimildir eða segir ekki nægileg deili á sér.

Spurningum sem eru ekki á verksviði vefsins er eytt.

Að öðru leyti er hægt að spyrja Vísindavefinn um allt milli himins og jarðar!

=

Senda grein til vinar

=

Af hverju er það kallað "að gefa selbita" þegar gefið er högg á kinn með vísifingri sem spyrnt er frá þumli?
Ólafur Davíðsson þjóðfræðingur flokkar leikinn "að gefa selbita" undir hrekkjabrögð og nánar undir fantabrögð (1887:167). Hann lýsir verknaðinum þannig:

Selbiti eða sölbiti er fólginn í því að fremsti liðurinn á laungutaung eða vísifíngri er spentur við þumalfíngursgóminn; er honum svo kipt fram af gómnum á höndina á þeim, sem á að verða fyrir skellinum, eða jafnvel framan í hann. Stundum eru bæði lángataung og vísifíngurinn sett í spennuna í einu, og verður þá selbitinn tvöfaldur í roðinu (167–168).
Orðið sölbita telur Ólafur sunnlenskt og er þar annaðhvort um framburðarmynd að ræða eða orðið er hið sama og söl 'rauðþörungur notaður til manneldis', það er boðið er upp á bita af sölvum í stað selkjötsbita.

Líklegast er að selbiti merki einfaldlega 'biti af selkjöti'. Sá sem ætlaði að hrekkja bauð upp á selbita en sá sem féll fyrir bragðinu fékk í stað selkjötsins sáran smell á höndina eða vangann. Orðasambandið að gefa einhverjum selbita er þekkt í málinu að minnsta kosti frá síðari hluta 18. aldar.

Annað orðasamband sem ekki lýtur að hrekk er: að slá selbita í vasa sinn eða í vasa sínum, gefa selbita í vasa sinn eða vasa sínum (vösum sínum). Með því er átt við að einhver hafist það að sem lítur út fyrir að koma að gagni en reynist síðan gagnslaust. Um það á Orðabók Háskólans elst dæmi frá miðri 19. öld....