Senda inn spurningu
Sólin Sólin Rís 05:15 • sest 21:38 í Reykjavík
Tunglið Tunglið Rís 01:18 • Sest 04:30 í Reykjavík
Flóð Flóð Árdegis: 07:36 • Síðdegis: 19:53 í Reykjavík
Fjaran Fjara Árdegis: 01:39 • Síðdegis: 13:42 í Reykjavík
Visit the English version

Flokkun:

Heilbrigðisvísindi Læknisfræði

Hvað er Asperger-heilkenni?

Hrafnhildur Kjartansdóttir og Sigríður Teitsdóttir

Talað er um heilkenni (e. syndrome) þegar ákveðið samansafn einkenna er til staðar hjá einstaklingi. Asperger-heilkenni er gagntæk truflun á þroska (e. pervasive developmental disorders eða PDD), sem flokkast með einhverfu. Megineinkenni þessarar truflunar koma í ljós snemma í bernsku og haldast síðan óbreytt, þótt aðlögun og stig raunverulegrar fötlunar séu breytileg.

Truflunin greinist sjaldnast fyrr en við þriggja ára aldur eða síðar og virðast börnin þroskast eðlilega sem ungbörn. Þau eru gjarnan talin meðfærileg og sjálfum sér nóg. Þegar betur er að gáð er þó ýmislegt sem bendir snemma til þess að eitthvað sé að, til dæmis hjala þau lítið, rétta ekki fram hendur til að láta taka sig upp og virðist oft standa á sama þótt foreldrar þeirra séu ekki nálægir. Einkennin eru mörg hin sömu og í einhverfu en taka til færri hegðunarþátta og eru sjaldan eins sterk. Ólíkt flestum einhverfum hafa einstaklingar með Asperger-heilkenni í flestum tilfellum ekki alvarlega skertan mál- og vitsmunaþroska. Talið er að allt að 5-7 af hverjum 1000 séu með Asperger-heilkenni og að það sé 5-10 sinnum algengara hjá drengjum en stúlkum.

Asperger-heilkennið er kennt við austurríska barnalækninn Hans Asperger (1906-1980) sem fyrstur lýsti því árið 1944.

Yfirleitt er talað um sex megineinkenni Asperger-heilkennis:

1. Skortur á hæfni til gagnkvæmra félagslegra samskipta.

Þetta er höfuðeinkenni Asperger-heilkennis. Einstaklingana virðist skorta það sem kalla mætti félagslegt innsæi. Þeir eiga erfitt með að skilja samskipti sem ekki felast í orðum heldur svipbrigðum, augnaráði, bendingum og líkamsstöðu. Það vefst einnig fyrir þeim að setja sig í spor annarra og að gefa öðrum hlutdeild í eigin tilfinningum. Þeim gengur illa að eignast vini og sérstaða þeirra getur meðal annars valdið því að þeir verði frekar en aðrir fyrir stríðni, einelti og öðru neikvæðu viðmóti.

2. Sérkennileg áhugamál og áráttukennd hegðun.

Þetta er annað megineinkenni Asperger-heilkennis. Algengast er að fá yfirþyrmandi þráhyggjukenndan áhuga á þröngt afmörkuðu sviði. Áhugamálin eru oft óvenjuleg og illa til þess fallin að deila þeim með öðrum. Áhugamálið getur breyst á nokkurra mánaða eða ára fresti, en eðli þess er hið sama og það verður gjarnan yfirdrifið. Áráttuhegðunin lýsir sér oft í þörf fyrir að strjúka vissa fleti með höndum og fótum eða að notaðar eru síendurteknar hreyfingar svo sem að hreyfa stöðugt höfuð, ræskja sig eða láta braka í hnúum.

3. Tilbreytingalaus og oft klifandi talandi.

Þessi talandi snýst gjarnan um áhugasviðin. Barnið vill oft þröngva séráhugamálinu upp á aðra og að umhverfið snúist um hið sérstaka áhugamál eða ávana.

4. Sérkennilegt málfar.

Málþroski er ekki undir meðallagi en málið er sérkennilegt. Það er oft gallalaust á yfirborðinu en formlegt. Málhrynjandi er afbrigðilegur og röddin tilbreytingarlaus, hvell og þreytandi. Almennt kemur málþroskinn seint, en þegar börn byrja að tala við 2-4 ára aldur, kemur hann oft mjög hratt. Á unga aldri er bergmálstal algengt, þar sem börnin endurtaka síðustu orðin í setningum og hafa jafnvel eftir heilu setningarnar án þess að skilja merkingu þeirra. Þau eiga oft mjög erfitt með að skilja óhlutbundið og myndrænt mál og misskilja ýmis orðatiltæki og taka þau bókstaflega.

5. Líkamstjáningu er ábótavant.

Þessir einstaklingar sýna tilbreytingarlaus svipbrigði, þeir stara til dæmis, brosa stöðugt og sýna litlar handa- eða líkamshreyfingar máli sínu til stuðnings. Takmarkað látbragð er notað á tilbreytingarlausan máta.

6. Klunnalegar hreyfingar með óvenjulegu göngulagi.

Algengt er að fólk með Asperger-heilkenni sé klunnalegt í hreyfingum þótt það sé ekki föst regla. Börnum veitist erfitt að læra hermileiki og íþróttir, standa gjarnan til hliðar við barnahópinn og horfa á án þess að taka þátt í félagsskapnum. Göngulag er oft og tíðum óvenjulegt.

Orsakir Asperger-heilkennis eru óþekktar. Allar rannsóknir sem birtar hafa verið benda þó til þess að Asperger-heilkenni sem og einhverfa byggist á erfðafræðilegum grunni. Sem dæmi má nefna að báðar truflanirnar finnast gjarnan í sömu fjölskyldum.

Tiltölulega mörg börn með Asperger-heilkenni hafa mælanlegan heilaskaða eða skerta heilastarfsemi. Í könnun sem framkvæmd var í Gautaborg og birt 1993, kom í ljós að hjá 60% barna með Asperger-heilkenni fundust truflanir á heilastarfsemi eða litningagallar. Þetta má bera saman við 80% tilfella hjá börnum með barnaeinhverfu á háu stigi og fá prósent tilfella hjá „venjulegu" fólki. Stór hluti einstaklinga með Asperger-heilkenni hefur þó eðlilega greind eða greind yfir meðallagi.

Kenningar eru uppi um að orsakir Asperger-heilkennis megi rekja til skaða eða truflunar í þeim hlutum hægra heilahvels sem stjórna ýmsum samskiptaþáttum. Einhverfa er hins vegar talin orsakast af skaða í samsvarandi hlutum beggja heilahvela. Sú spurning hefur komið upp hvort ekki sé einfaldlega um að ræða frávik á sama sjúkdómi. Um taugafrumur getur verið að ræða, sem eru óvirkar eða skaddaðar. Báðir sjúkdómarnir hafa í för með sér félagslega skerðingu, en hjá einhverfum vantar venjulega einnig upp á málþroska og hjá einstaklingum með Asperger-heilkenni vantar upp á almenna hreyfifærni. Ekki virðist vera hægt að finna samhengi milli félagslegra aðstæðna og Asperger-heilkennis.

Frekari fróðleikur á Vísindavefnum:

Mynd: Hans Asperger á Wikipedia, the free encyclopedia

Þetta svar er stytt útgáfa af ítarlegri umfjöllun um Asperger-heilkenni á vefsetrinu Doktor.is og birt hér með góðfúslegu leyfi aðstandenda þess. Með því að smella hér má nálgast upprunalegu greinina þar sem meðal annars er fjallað nánar um gagntækar þroskatruflanir, greiningarviðmið, ábendingar um hvernig skipuleggja ætti umhverfi barna með heilkennið, þjónustuúrræði og fleira.

Uppunalega spurningin hjóðaði svona:
Getið þið veitt mér einhverjar upplýsingar um Asperger-heilkenni og meðferð við því, eða sagt mér hvar ég get fengið þær?

Höfundar

Hrafnhildur Kjartansdóttir

námsráðgjafi

Sigríður Teitsdóttir

sérkennari

Útgáfudagur

2.1.2008

Spyrjandi

Guðbjörg Snót Jónsdóttir

Efnisorð

Tilvísun

Hrafnhildur Kjartansdóttir og Sigríður Teitsdóttir. „Hvað er Asperger-heilkenni?“ Vísindavefurinn, 2. janúar 2008. Sótt 26. apríl 2024. http://visindavefur.is/svar.php?id=6977.

Hrafnhildur Kjartansdóttir og Sigríður Teitsdóttir. (2008, 2. janúar). Hvað er Asperger-heilkenni? Vísindavefurinn. Sótt af http://visindavefur.is/svar.php?id=6977

Hrafnhildur Kjartansdóttir og Sigríður Teitsdóttir. „Hvað er Asperger-heilkenni?“ Vísindavefurinn. 2. jan. 2008. Vefsíða. 26. apr. 2024. <http://visindavefur.is/svar.php?id=6977>.

Chicago | APA | MLA

Þessi síða notar vafrakökur Nánari upplýsingar

Ég samþykki
Spyrja

Sendu inn spurningu LeiðbeiningarTil baka

Hér getur þú sent okkur nýjar spurningar um vísindaleg efni.

Hafðu spurninguna stutta og hnitmiðaða og sendu aðeins eina í einu. Einlægar og vandaðar spurningar um mikilvæg efni eru líklegastar til að kalla fram vönduð og greið svör. Ekki er víst að tími vinnist til að svara öllum spurningum.

Persónulegar upplýsingar um spyrjendur eru eingöngu notaðar í starfsemi vefsins, til dæmis til að svör verði við hæfi spyrjenda. Spurningum er ekki sinnt ef spyrjandi villir á sér heimildir eða segir ekki nægileg deili á sér.

Spurningum sem eru ekki á verksviði vefsins er eytt.

Að öðru leyti er hægt að spyrja Vísindavefinn um allt milli himins og jarðar!

=

Senda grein til vinar

=

Hvað er Asperger-heilkenni?
Talað er um heilkenni (e. syndrome) þegar ákveðið samansafn einkenna er til staðar hjá einstaklingi. Asperger-heilkenni er gagntæk truflun á þroska (e. pervasive developmental disorders eða PDD), sem flokkast með einhverfu. Megineinkenni þessarar truflunar koma í ljós snemma í bernsku og haldast síðan óbreytt, þótt aðlögun og stig raunverulegrar fötlunar séu breytileg.

Truflunin greinist sjaldnast fyrr en við þriggja ára aldur eða síðar og virðast börnin þroskast eðlilega sem ungbörn. Þau eru gjarnan talin meðfærileg og sjálfum sér nóg. Þegar betur er að gáð er þó ýmislegt sem bendir snemma til þess að eitthvað sé að, til dæmis hjala þau lítið, rétta ekki fram hendur til að láta taka sig upp og virðist oft standa á sama þótt foreldrar þeirra séu ekki nálægir. Einkennin eru mörg hin sömu og í einhverfu en taka til færri hegðunarþátta og eru sjaldan eins sterk. Ólíkt flestum einhverfum hafa einstaklingar með Asperger-heilkenni í flestum tilfellum ekki alvarlega skertan mál- og vitsmunaþroska. Talið er að allt að 5-7 af hverjum 1000 séu með Asperger-heilkenni og að það sé 5-10 sinnum algengara hjá drengjum en stúlkum.

Asperger-heilkennið er kennt við austurríska barnalækninn Hans Asperger (1906-1980) sem fyrstur lýsti því árið 1944.

Yfirleitt er talað um sex megineinkenni Asperger-heilkennis:

1. Skortur á hæfni til gagnkvæmra félagslegra samskipta.

Þetta er höfuðeinkenni Asperger-heilkennis. Einstaklingana virðist skorta það sem kalla mætti félagslegt innsæi. Þeir eiga erfitt með að skilja samskipti sem ekki felast í orðum heldur svipbrigðum, augnaráði, bendingum og líkamsstöðu. Það vefst einnig fyrir þeim að setja sig í spor annarra og að gefa öðrum hlutdeild í eigin tilfinningum. Þeim gengur illa að eignast vini og sérstaða þeirra getur meðal annars valdið því að þeir verði frekar en aðrir fyrir stríðni, einelti og öðru neikvæðu viðmóti.

2. Sérkennileg áhugamál og áráttukennd hegðun.

Þetta er annað megineinkenni Asperger-heilkennis. Algengast er að fá yfirþyrmandi þráhyggjukenndan áhuga á þröngt afmörkuðu sviði. Áhugamálin eru oft óvenjuleg og illa til þess fallin að deila þeim með öðrum. Áhugamálið getur breyst á nokkurra mánaða eða ára fresti, en eðli þess er hið sama og það verður gjarnan yfirdrifið. Áráttuhegðunin lýsir sér oft í þörf fyrir að strjúka vissa fleti með höndum og fótum eða að notaðar eru síendurteknar hreyfingar svo sem að hreyfa stöðugt höfuð, ræskja sig eða láta braka í hnúum.

3. Tilbreytingalaus og oft klifandi talandi.

Þessi talandi snýst gjarnan um áhugasviðin. Barnið vill oft þröngva séráhugamálinu upp á aðra og að umhverfið snúist um hið sérstaka áhugamál eða ávana.

4. Sérkennilegt málfar.

Málþroski er ekki undir meðallagi en málið er sérkennilegt. Það er oft gallalaust á yfirborðinu en formlegt. Málhrynjandi er afbrigðilegur og röddin tilbreytingarlaus, hvell og þreytandi. Almennt kemur málþroskinn seint, en þegar börn byrja að tala við 2-4 ára aldur, kemur hann oft mjög hratt. Á unga aldri er bergmálstal algengt, þar sem börnin endurtaka síðustu orðin í setningum og hafa jafnvel eftir heilu setningarnar án þess að skilja merkingu þeirra. Þau eiga oft mjög erfitt með að skilja óhlutbundið og myndrænt mál og misskilja ýmis orðatiltæki og taka þau bókstaflega.

5. Líkamstjáningu er ábótavant.

Þessir einstaklingar sýna tilbreytingarlaus svipbrigði, þeir stara til dæmis, brosa stöðugt og sýna litlar handa- eða líkamshreyfingar máli sínu til stuðnings. Takmarkað látbragð er notað á tilbreytingarlausan máta.

6. Klunnalegar hreyfingar með óvenjulegu göngulagi.

Algengt er að fólk með Asperger-heilkenni sé klunnalegt í hreyfingum þótt það sé ekki föst regla. Börnum veitist erfitt að læra hermileiki og íþróttir, standa gjarnan til hliðar við barnahópinn og horfa á án þess að taka þátt í félagsskapnum. Göngulag er oft og tíðum óvenjulegt.

Orsakir Asperger-heilkennis eru óþekktar. Allar rannsóknir sem birtar hafa verið benda þó til þess að Asperger-heilkenni sem og einhverfa byggist á erfðafræðilegum grunni. Sem dæmi má nefna að báðar truflanirnar finnast gjarnan í sömu fjölskyldum.

Tiltölulega mörg börn með Asperger-heilkenni hafa mælanlegan heilaskaða eða skerta heilastarfsemi. Í könnun sem framkvæmd var í Gautaborg og birt 1993, kom í ljós að hjá 60% barna með Asperger-heilkenni fundust truflanir á heilastarfsemi eða litningagallar. Þetta má bera saman við 80% tilfella hjá börnum með barnaeinhverfu á háu stigi og fá prósent tilfella hjá „venjulegu" fólki. Stór hluti einstaklinga með Asperger-heilkenni hefur þó eðlilega greind eða greind yfir meðallagi.

Kenningar eru uppi um að orsakir Asperger-heilkennis megi rekja til skaða eða truflunar í þeim hlutum hægra heilahvels sem stjórna ýmsum samskiptaþáttum. Einhverfa er hins vegar talin orsakast af skaða í samsvarandi hlutum beggja heilahvela. Sú spurning hefur komið upp hvort ekki sé einfaldlega um að ræða frávik á sama sjúkdómi. Um taugafrumur getur verið að ræða, sem eru óvirkar eða skaddaðar. Báðir sjúkdómarnir hafa í för með sér félagslega skerðingu, en hjá einhverfum vantar venjulega einnig upp á málþroska og hjá einstaklingum með Asperger-heilkenni vantar upp á almenna hreyfifærni. Ekki virðist vera hægt að finna samhengi milli félagslegra aðstæðna og Asperger-heilkennis.

Frekari fróðleikur á Vísindavefnum:

Mynd: Hans Asperger á Wikipedia, the free encyclopedia

Þetta svar er stytt útgáfa af ítarlegri umfjöllun um Asperger-heilkenni á vefsetrinu Doktor.is og birt hér með góðfúslegu leyfi aðstandenda þess. Með því að smella hér má nálgast upprunalegu greinina þar sem meðal annars er fjallað nánar um gagntækar þroskatruflanir, greiningarviðmið, ábendingar um hvernig skipuleggja ætti umhverfi barna með heilkennið, þjónustuúrræði og fleira.

Uppunalega spurningin hjóðaði svona:
Getið þið veitt mér einhverjar upplýsingar um Asperger-heilkenni og meðferð við því, eða sagt mér hvar ég get fengið þær?
...