Hvenær fannst Úranus?

Nafn þitt

Netfang þitt

Netfang móttakanda

Ruslpóstvörn =

Svar

Hvenær fannst Úranus?
Úranus var fyrsta reikistjarnan sem var uppgötvuð sérstaklega, því að þær sem menn vissu um fyrir sjást allar með berum augum. Þarna var að verki enski organistinn og stjörnuáhugamaðurinn William Herschel (1738-1822) þegar hann beindi heimasmíðuðum spegilsjónauka til himins. Hann var sjálfmenntaður áhugastjörnufræðingur og vissi því ekki af getgátum sem voru uppi um "týndar reikistjörnur". Þegar hann sá Úranus var hann ekki að leita að reikistjörnu. Áhugi hans beindist að stjörnunum sjálfum en ekki sólkerfinu, og þegar hann sá reikistjörnuna í fyrsta sinn var hann að kynna sér fastastjörnur himinsins á kerfisbundinn hátt, eina í einu.

Hinn 13. mars árið 1781 var hann kominn yfir í Tvíburamerkið og rakst þar á fyrirbæri sem menn höfðu áður talið stjörnu. Úranus hafði nefnilega sést mörgum sinnum áður en menn alltaf talið hana stjörnu. Árið 1690 skráði meira að segja konunglegi enski stjörnufræðingurinn John Flamsteed (1646-1719) hana sem 34 Tauri (Tauri = Nautið). Herschel var hins vegar með svo góðan sjónauka og var sjálfur svo góður athugandi að hann gat strax greint fyrirbærið frá öðrum stjörnum. Þetta fyrirbæri var "annað hvort þokukennd stjarna eða jafnvel halastjarna" ritaði hann í dagbók sína.

Herschel vissi að ef fyrirbærið væri í sólkerfinu myndi það hreyfast merkjanlega miðað við stirndan bakgrunninn. Hann hélt því áfram að rannsaka þetta og fjórum dögum síðar tók hann eftir að viðfangsefni hans hafði hreyfst. Fyrirbærið var ekki þekkt pláneta og Herschel gerði því ráð fyrir að það væri halastjarna.

Vinur hans sem þekkti nokkra vísindamenn, lét konunglega stjörnufræðinginn Nevil Maskelyne (1732-1811) og Thomas Hornsby (1733-1810), stjörnufræðiprófessor Oxfordháskóla, vita. Þeir ákváðu að gera sjálfir athuganir á svæðinu þar sem Herschel sagðist hafa séð "halastjörnuna" en hvorugur sá neitt athyglisvert. Það leið því nokkur tími áður en þeir gátu greint "halastjörnu" Herschels. Þegar brautin hafði loks verið reiknuð út kom í ljós að fyrirbærið var reikistjarna og því sú fyrsta sem menn höfðu uppgötvað sérstaklega.

Herschel vildi að reikistjarnan yrði nefnd Georgium Sidus eða "Stjarna Georgs" til heiðurs velunnara sínum Georgi III Bretlandskonungi. Aðrir nefndu þó þessa nýuppgötvuðu plánetu einfaldlega "Herschel". Það var hins vegar þýski stjörnufræðingurinn Johann Elert Bode (1747-1826) sem stakk fyrstur upp á nafninu "Úranus" í samræmi við öll hin nöfnin á reikistjörnunum sem heita eftir rómverskum guðum. Nafnið hlaut þó ekki almenna viðurkenningu fyrr en árið 1850, um 70 árum eftir uppgötvun hennar.

Heimildir og mynd:

• Stjörnufræðivefurinn: Úranus
• Hoskins, Michael: Cambridge Illustrated History of Astronomy. London, Cambridge University Press, 1997.
• Pasachoff, Jay: Astronomy: From the Earth to the Universe. Massachusetts: Saunders College Publishing, 1998. Fimmta útgáfa.
• Mynd: William Herschel - Wikipedia, the free encyclopedia. (Sótt 14. 8. 2014).

...