Sólin Sólin Rís 09:53 • sest 16:30 í Reykjavík
Tunglið Tunglið Rís 02:00 • Sest 15:44 í Reykjavík
Flóð Flóð Árdegis: 02:06 • Síðdegis: 14:29 í Reykjavík
Fjaran Fjara Árdegis: 08:15 • Síðdegis: 20:57 í Reykjavík
Sólin Sólin Rís 09:53 • sest 16:30 í Reykjavík
Tunglið Tunglið Rís 02:00 • Sest 15:44 í Reykjavík
Flóð Flóð Árdegis: 02:06 • Síðdegis: 14:29 í Reykjavík
Fjaran Fjara Árdegis: 08:15 • Síðdegis: 20:57 í Reykjavík
LeiðbeiningarTil baka

Sendu inn spurningu

Hér getur þú sent okkur nýjar spurningar um vísindaleg efni.

Hafðu spurninguna stutta og hnitmiðaða og sendu aðeins eina í einu. Einlægar og vandaðar spurningar um mikilvæg efni eru líklegastar til að kalla fram vönduð og greið svör. Ekki er víst að tími vinnist til að svara öllum spurningum.

Persónulegar upplýsingar um spyrjendur eru eingöngu notaðar í starfsemi vefsins, til dæmis til að svör verði við hæfi spyrjenda. Spurningum er ekki sinnt ef spyrjandi villir á sér heimildir eða segir ekki nægileg deili á sér.

Spurningum sem eru ekki á verksviði vefsins er eytt.

Að öðru leyti er hægt að spyrja Vísindavefinn um allt milli himins og jarðar!

=
Forsíða Hugvísindi Trúarbrögð Hvaða rómversku guðir samsvöruðu ekki forngrísku guðunum?

Flokkun:

24.2.2003
Hugvísindi Trúarbrögð

Hvaða rómversku guðir samsvöruðu ekki forngrísku guðunum?

Unnar Árnason

Hér er svarað eftirtöldum spurningum:

  • Hverjir voru sérrómversku guðirnir, þeir sem ekki samsvöruðu grísku guðunum? (Helga Guðrún Óskarsdóttir)
  • Hverjir voru sérrómversku guðirnir og hvað var merkilegt við þá? Hverjar voru Vestumeyjarnar? (Dagný Ívarsdóttir)

Rómversk goðafræði er að langmestu leyti ættuð frá Forngrikkjum. Hefðbundið er að telja að Rómaborg hafi verið stofnsett árið 753 f. Kr., en helstu heimildir um trú og goðafræði Rómverja eru frá 1. öld f. Kr. Frá þeim tíma eru meðal annars skáldverk Virgils og Óvíds sem sækja efni sitt í goðafræði. Á þessum langa tíma, 7-8 öldum, urðu forngrísk áhrif svo sterk í Róm að nánast er hægt að leggja að jöfnu gríska og rómverska goðafræði og slíkt er gjarnan gert í umfjöllun um goðafræði.

Varast ber þó að einfalda samhengið þarna á milli um of. Rómverjar voru duglegir að flytja inn guði frá löndum sem þeir höfðu einhver samskipti við. Margir rómverskir guðir voru þó komnir til sögunnar áður en þeir tóku á sig eigindir hinna grísku guða.

Líkindi grískra og rómverskra guða gætu líka verið komin til vegna sameiginlegs uppruna. Þannig eru nöfn Seifs og Júpiters runnin af sömu indó-evrópsku rótinni „diu“, sem þýðir bjartur. Júpiter er dæmi um guð sem til hefur verið áður en forngrísk áhrif komu til, hann var himnaguð líkt og Seifur. Einnig má nefna Júnó, Mars og Seres, tvíeykið og tvíburana Kastor og Pollux, og etrúsku guðina Vúlkan og Satúrnus. Öll komu þau til sögunnar án grískrar aðstoðar að því er virðist, og gengdu ólíku hlutverki upphaflega en síðar varð.

Hér fyrir neðan er tafla sem sýnir samsvörunina milli helstu forngrísku og rómversku guðanna. Athyglisvert er að nafn Appollós/Appollons er hið eina sem helst hið sama. Vani er að telja tólf guði til helstu guðanna, misjafnt er hverjir það eru. Höfum við því fleiri núna svo allir fái að vera með. Röðin er ekki úthugsuð en þó byrjað á valdamestu guðunum:

Grískt nafn
Rómverskt nafn
Stutt lýsing
Seifur JúpiterHimnaguð, þrumuguð, guð rigningar og skýja
Hera JúnóVerndari hjónabandsins
Póseidon NeptúnusSjávarguð
Hades PlútóUndirheimaguð og guð verðmætra málma
Pallas Aþena MínervaGyðja borgarinnar, menntagyðja og gyðja vísinda, stríðsgyðja
Föbus Appollon AppollóSólarguð, guð sannleika, tónlistar og lækningar
Artemis DíanaVeiðigyðja, náttúrugyðja
Afródíta VenusGyðja ástar og fegurðar
Hermes MerkúrGuð verslunar og viðskipta, sendiboði guðanna (Seifs)
Ares MarsStríðsguð
Hefestus VúlkanGuð smíða og elds, vinnumaður guðanna
Hestía VestaMeygyðja arinelds og heimilis, gyðja heilags elds borgríkja
Eros Kúpídó, AmorÁstarguð
Persefóna ProserpínaVorgyðja (gyðja árstíðanna), undirheimagyðja
Demetra SeresKorngyðja, jarðargyðja, gyðja uppskerunnar
Díónýsus BakkusVínguð, guð gleðinnar

Nokkrir guðir, eða goðmögn, áttu einungis heima í rómverskri goðafræði og trúarbrögðum. Gyðjan Vesta var sérstök gyðja arinelds og heimilis sem alla tíð gegndi mikilvægu hlutverki í rómversku samfélagi. Vegna grískra áhrifa hlaut hún víðari skírskotun og var sérstaklega dýrkuð í Rómaborg en þar sinntu prestshlutverki hinar skírlífu Vestumeyjar. Mars tengdist upphaflega landbúnaði og þéttbýli (hvort þar er um mótsögn eða þróun að ræða, skal ekki sagt til um), og var talinn forfaðir Rómverja, þar eð Rómulus og Remus voru synir hans.

Af þeim guðum sem ekki eiga sér hliðstæðu í grískri goðafræði, er helst að nefna Janus, hinn tvíhöfða guð dyra og hliða. Forfeðradýrkun tíðkaðist í Rómaveldi tengd goðmögnum sem nefndust Lares og í hverju húsi var altari þeim til heiðurs, lararium. Verndarandar forðabúra, svonefndir Penates gegndu einnig mikilvægu hlutverki. Dýrkun frjósemisguðsins Príapusar sótti á fyrir upphaf okkar tímatals og má sjá áhrif hennar meðal annars í bókinni Gullasnanum eftir Apúleius. Etrúsk áhrif, fyrr í sögu Róm, ýttu undir mikilvægi helgisiða, sem alla tíð skiptu Rómverja miklu máli.

Áður en kristni varð ríkistrú, hafði persneski guðinn Míþra átt miklu fylgi að fagna víða í Rómaveldi, en hans bíður umfjöllun í öðru svari.

Heimildir og myndir:

Höfundur

Unnar Árnason

Unnar Árnason

bókmenntafræðingur

Útgáfudagur

24.2.2003

Spyrjandi

Helga Guðrún Óskarsdóttir, f. 1987
Dagný Ívarsdóttir, f. 1986

Efnisorð

Tilvísun

Unnar Árnason. „Hvaða rómversku guðir samsvöruðu ekki forngrísku guðunum?“ Vísindavefurinn, 24. febrúar 2003, sótt 14. nóvember 2025, https://visindavefur.is/svar.php?id=3166.

Unnar Árnason. (2003, 24. febrúar). Hvaða rómversku guðir samsvöruðu ekki forngrísku guðunum? Vísindavefurinn. https://visindavefur.is/svar.php?id=3166

Unnar Árnason. „Hvaða rómversku guðir samsvöruðu ekki forngrísku guðunum?“ Vísindavefurinn. 24. feb. 2003. Vefsíða. 14. nóv. 2025. <https://visindavefur.is/svar.php?id=3166>.

Chicago | APA | MLA

Þessi síða notar vafrakökur Nánari upplýsingar

Ég samþykki

Senda grein til vinar

=

Hvaða rómversku guðir samsvöruðu ekki forngrísku guðunum?
Hér er svarað eftirtöldum spurningum:

  • Hverjir voru sérrómversku guðirnir, þeir sem ekki samsvöruðu grísku guðunum? (Helga Guðrún Óskarsdóttir)
  • Hverjir voru sérrómversku guðirnir og hvað var merkilegt við þá? Hverjar voru Vestumeyjarnar? (Dagný Ívarsdóttir)

Rómversk goðafræði er að langmestu leyti ættuð frá Forngrikkjum. Hefðbundið er að telja að Rómaborg hafi verið stofnsett árið 753 f. Kr., en helstu heimildir um trú og goðafræði Rómverja eru frá 1. öld f. Kr. Frá þeim tíma eru meðal annars skáldverk Virgils og Óvíds sem sækja efni sitt í goðafræði. Á þessum langa tíma, 7-8 öldum, urðu forngrísk áhrif svo sterk í Róm að nánast er hægt að leggja að jöfnu gríska og rómverska goðafræði og slíkt er gjarnan gert í umfjöllun um goðafræði.

Varast ber þó að einfalda samhengið þarna á milli um of. Rómverjar voru duglegir að flytja inn guði frá löndum sem þeir höfðu einhver samskipti við. Margir rómverskir guðir voru þó komnir til sögunnar áður en þeir tóku á sig eigindir hinna grísku guða.

Líkindi grískra og rómverskra guða gætu líka verið komin til vegna sameiginlegs uppruna. Þannig eru nöfn Seifs og Júpiters runnin af sömu indó-evrópsku rótinni „diu“, sem þýðir bjartur. Júpiter er dæmi um guð sem til hefur verið áður en forngrísk áhrif komu til, hann var himnaguð líkt og Seifur. Einnig má nefna Júnó, Mars og Seres, tvíeykið og tvíburana Kastor og Pollux, og etrúsku guðina Vúlkan og Satúrnus. Öll komu þau til sögunnar án grískrar aðstoðar að því er virðist, og gengdu ólíku hlutverki upphaflega en síðar varð.

Hér fyrir neðan er tafla sem sýnir samsvörunina milli helstu forngrísku og rómversku guðanna. Athyglisvert er að nafn Appollós/Appollons er hið eina sem helst hið sama. Vani er að telja tólf guði til helstu guðanna, misjafnt er hverjir það eru. Höfum við því fleiri núna svo allir fái að vera með. Röðin er ekki úthugsuð en þó byrjað á valdamestu guðunum:

Grískt nafn
Rómverskt nafn
Stutt lýsing
Seifur JúpiterHimnaguð, þrumuguð, guð rigningar og skýja
Hera JúnóVerndari hjónabandsins
Póseidon NeptúnusSjávarguð
Hades PlútóUndirheimaguð og guð verðmætra málma
Pallas Aþena MínervaGyðja borgarinnar, menntagyðja og gyðja vísinda, stríðsgyðja
Föbus Appollon AppollóSólarguð, guð sannleika, tónlistar og lækningar
Artemis DíanaVeiðigyðja, náttúrugyðja
Afródíta VenusGyðja ástar og fegurðar
Hermes MerkúrGuð verslunar og viðskipta, sendiboði guðanna (Seifs)
Ares MarsStríðsguð
Hefestus VúlkanGuð smíða og elds, vinnumaður guðanna
Hestía VestaMeygyðja arinelds og heimilis, gyðja heilags elds borgríkja
Eros Kúpídó, AmorÁstarguð
Persefóna ProserpínaVorgyðja (gyðja árstíðanna), undirheimagyðja
Demetra SeresKorngyðja, jarðargyðja, gyðja uppskerunnar
Díónýsus BakkusVínguð, guð gleðinnar

Nokkrir guðir, eða goðmögn, áttu einungis heima í rómverskri goðafræði og trúarbrögðum. Gyðjan Vesta var sérstök gyðja arinelds og heimilis sem alla tíð gegndi mikilvægu hlutverki í rómversku samfélagi. Vegna grískra áhrifa hlaut hún víðari skírskotun og var sérstaklega dýrkuð í Rómaborg en þar sinntu prestshlutverki hinar skírlífu Vestumeyjar. Mars tengdist upphaflega landbúnaði og þéttbýli (hvort þar er um mótsögn eða þróun að ræða, skal ekki sagt til um), og var talinn forfaðir Rómverja, þar eð Rómulus og Remus voru synir hans.

Af þeim guðum sem ekki eiga sér hliðstæðu í grískri goðafræði, er helst að nefna Janus, hinn tvíhöfða guð dyra og hliða. Forfeðradýrkun tíðkaðist í Rómaveldi tengd goðmögnum sem nefndust Lares og í hverju húsi var altari þeim til heiðurs, lararium. Verndarandar forðabúra, svonefndir Penates gegndu einnig mikilvægu hlutverki. Dýrkun frjósemisguðsins Príapusar sótti á fyrir upphaf okkar tímatals og má sjá áhrif hennar meðal annars í bókinni Gullasnanum eftir Apúleius. Etrúsk áhrif, fyrr í sögu Róm, ýttu undir mikilvægi helgisiða, sem alla tíð skiptu Rómverja miklu máli.

Áður en kristni varð ríkistrú, hafði persneski guðinn Míþra átt miklu fylgi að fagna víða í Rómaveldi, en hans bíður umfjöllun í öðru svari.

Heimildir og myndir:

...