Sólin
Rís 05:15 • sest 21:38
Tunglið
Rís 01:18 • Sest 04:30
Flóð
Árdegis: 07:36 • Síðdegis: 19:53
Fjara
Árdegis: 01:39 • Síðdegis: 13:42
Hvernig virka myndlampar í sjónvörpum og hvernig nýtir maður sér segulsvið og/eða rafsvið við stýringu rafeindageisla í þeim?Í myndlampa er skjár og rafeindabyssa ásamt stýribúnaði. Skjárinn er húðaður að innan með fosfórljómandi (langljómandi, phosphorescent) efni sem hefur þann eiginleika að gefa frá sér ljós þegar rafeindir rekast á það. Í fyrstu var notaður fosfór í þessa húð en síðan fundust önnur hentug efni með sömu eiginleika, einkum úr flokki svokallaðra hliðarmálma (transition metals) og lantaníða (rare earths). Rafeindabyssan skýtur rafeindum í mjórri bunu á skjáinn. Þar sem rafeindageislinn lendir á skjánum sést ljós punktur hinum megin á skjánum og þannig er byggð upp mynd.
Smellið til að skoða stærri útgáfu.
Skjárinn er þakinn litlum dílum eða myndeiningum (e. pixels) sem eru það margir og smáir að augað skynjar þá ekki heldur sér samfellda mynd (dæmigerður skjár hefur nokkur hundruð þúsund myndeiningar). Rafeindageislanum er miðað á einn díl í einu og ferðast geislinn á gífurlegum hraða í sífellu á milli allra díla. Hver díll er skannaður um það bil 30 sinnum á sekúndu. Með því að stjórna styrk rafeindageislans fæst breytilegt ljósmagn í hverjum díl og þannig er hægt að birta svart-hvíta mynd. Mismunandi fosfórljómandi efni geisla frá sér ljósi með mismunandi bylgjulengd og þar með mismunandi lit. Með því að velja heppilegan fosfór má því fá fram ákveðinn lit. Í litasjónvörpum eru þrír punktar í hverjum díl, hver þeirra geislar einum grunnlitanna (rauður, grænn, blár) og er sér rafeindabyssa fyrir hvern lit. Til að beina rafeindageislanum á réttan stað á skjánum eru tvær leiðir færar. Þar sem rafeindir hafa hleðslu er hægt að nota rafsvið til að stýra þeim í gefna átt. Til þess eru notaðar fjórar plötur umhverfis geislann, tvær fyrir lóðrétta hreyfingu og tvær fyrir lárétta, og spennumunur milli þeirra verður til þess að rafeindirnar fá hröðun þvert á upphafsstefnuna. Hlaðin ögn á ferð víxlverkar einnig við segulsvið. Krafturinn á ögnina er hornréttur bæði á stefnu hraða hennar og stefnu segulsviðsins. Því er einnig hægt að nota breytilegt segulsvið, fengið með spólum, til að breyta stefnu rafeindageislans. Tölvuskjáir eru misnæmir en á sumum þeirra bjagast myndin þegar farsíma er haldið nálægt þeim. Þetta má skilja út frá því að rafsegulbylgjur frá símanum afmynda sviðin sem stýra rafeindageislanum inni í skjánum. Svipuð útkoma fæst þegar segull er settur við skjáinn en þó er ekki ráðlegt að prófa það því slíkt fer illa með skjáinn. Frekara lesefni af Vîsindavefnum:
- Hvað eru sjónvarpsbylgjur og hvernig er hægt að senda mynd eða hljóð gegnum loftið? eftir Þorstein Vilhjálmsson
- Af hverju voru fyrstu tölvuskjáirnir með grænum lit en ekki hvítir? eftir ÞV, HG og AÓ
- Er mögulegt að láta hluti fljúga og ferðast með því einu að nota segul og rafmagn? eftir Árdísi Elíasdóttur og Þorstein Vilhjálmsson
- Hversu nálægt háspennulínum er talið óhætt að búa? eftir Þorgeir Sigurðsson