Senda inn spurningu
Sólin Sólin Rís 05:40 • sest 21:16 í Reykjavík
Tunglið Tunglið Rís 15:13 • Sest 05:59 í Reykjavík
Flóð Flóð Árdegis: 03:57 • Síðdegis: 16:31 í Reykjavík
Fjaran Fjara Árdegis: 10:23 • Síðdegis: 22:34 í Reykjavík
Visit the English version

Flokkun:

Hugvísindi Sagnfræði: Íslandssaga

Hvenær og hvers vegna hófst byggð í Grímsey?

Gunnar Karlsson (1939-2019)

Í Landnámabók kemur Grímsey ekki við sögu. Bókin var líklega skráð um tveimur til þremur öldum eftir lok þess tíma sem er kallaður landnámsöld og er vafalaust að talsverðu leyti reist á arfsögnum, en ekki er hægt að treysta því að hún fari alls staðar með rétt mál um landnám. En sennilegast verður að teljast að fólk hafi ekki sest að í Grímsey í upphafi byggðar á Íslandi. Eyjan hefur líklega þótt of afskekkt, meðan nóg landrými var í boði á meginlandinu. Frá 19. öld eru til þjóðsögur um landnámsmanninn Grím sem byggði í Grímsey, en þær eru sjálfsagt sprottnar af nafni eyjarinnar.

Í Íslendingasögum kemur Grímsey við nokkra atburði sem eiga að gerast á áratugunum um aldamótin 1000 og er það jafnan tengt nytjum af eyjunni, svo sem rekum og útræði þaðan. Í einni sögu, Valla-Ljóts sögu, segir að róið hafi 30 skip frá eyjunni. Aldrei er minnst á fasta byggð þar í þessum sögum, en í Ljósvetninga sögu er þó nefndur „Grímseyingr einn, ungr ok fráligr“, sem sóttist eftir heimasætu á Tjörnesi. Í Heimskringlu er saga af því að Ólafur Haraldsson Noregskonungur sendi hirðmann sinn, Þórarin Nefjólfsson, til að biðja Norðlendinga að gefa sér Grímsey. En Einar Eyjólfsson Þveræingur kom í veg fyrir það með ræðu sem hefur lengi verið í minnum höfð. Í þessari sögu, sem á að hafa gerst upp úr 1020, er sýnilega gert ráð fyrir að eyjan sé óbyggð en nytjuð af Norðlendingum.


Grímsey.

Tveimur öldum síðar virðist komin föst byggð í Grímsey. Árið 1222 hrökklaðist Guðmundur biskup Arason þangað með lið sitt eftir að menn hans höfðu drepið Tuma, son Sighvats Sturlusonar, héraðshöfðingja í Eyjafirði. Sighvatur og Sturla sonur hans sóttu biskup í eyna og sigruðu menn hans í bardaga. Í tengslum við þá atburði er talað um kirkju og kirkjugarð í Grímsey. Í sögu Arons Hjörleifssonar, eins af fylgdarmönnum biskups, segir frá manni sem Gnúpur hét, „er þá bjó í Grímseyju ok var inn mesti maðr at mannvirðingu af bóndum.“ Tveimur áratugum síðar börðust „Ketill Gnúpsson ok þeir Grímseyingar“ með Kolbeini unga Arnórssyni í Flóabardaga og „höfðu enn mikit skip“.

Á 19. öld var skráð sögn um hvernig byggð hófst í Grímsey. Þar segir að lengi hafi engum verið leyft að setjast þar að vegna þess að eyjan hafi þótt svo gagnsöm til eggjatekju og annarra hlunninda. Svo hafi hópur Þingeyinga sest þar að í leyfisleysi og byggt sér bæi. Þegar vermenn komu þangað úr Eyjafirði vörnuðu eyjarskeggjar þeim landgöngu og felldu þá alla í bardaga.

Ómögulegt er að dæma um sannleiksgildi þessarar sögu. En ásókn fólks að hefja fasta búsetu í Grímsey hefur vafalaust aukist eftir því sem fólki fjölgaði í landinu og minna varð um jarðnæði. Af þessu fara engar áreiðanlegar sögur, og því getur hver og einn ályktað það sem honum þykir sennilegast.

Frekara lesefni á Vísindavefnum:

Heimildir

  • Grímsey og Grímseyingar. Íbúar og saga. Ritstjóri: Helgi Daníelsson. Akranesi, Akrafjallsútgáfan, 2003.
  • Íslenzk fornrit I. Íslendingabók. Landnámabók. Jakob Benediktsson gaf út. Reykjavík, Fornritafélag, 1968.
  • Íslenzk fornrit X. Eyfirðinga sögur. Jónas Kristjánsson gaf út. Reykjavík, Fornritafélag, 1956.
  • Íslenzk fornrit X. Ljósvetninga saga. Björn Sigfússon gaf út. Reykjavík, Fornritafélag, 1940.
  • Pétur Sigurgeirsson: Grímsey. Byggð við Norðurheimskautsbaug. Reykjavík, Leiftur, 1971.
  • Sturlunga saga. Jón Jóhannesson, Magnús Finnbogason og Kristján Eldjárn sáu um útgáfuna. I–II. Reykjavík, Sturlunguútgáfan, 1946.

Mynd:

Höfundur

Gunnar Karlsson (1939-2019)

Gunnar Karlsson (1939-2019)

prófessor emeritus í sagnfræði við HÍ

Útgáfudagur

7.7.2004

Spyrjandi

Ingólfur Hafsteinsson

Efnisorð

Tilvísun

Gunnar Karlsson (1939-2019). „Hvenær og hvers vegna hófst byggð í Grímsey?“ Vísindavefurinn, 7. júlí 2004. Sótt 19. apríl 2024. http://visindavefur.is/svar.php?id=4394.

Gunnar Karlsson (1939-2019). (2004, 7. júlí). Hvenær og hvers vegna hófst byggð í Grímsey? Vísindavefurinn. Sótt af http://visindavefur.is/svar.php?id=4394

Gunnar Karlsson (1939-2019). „Hvenær og hvers vegna hófst byggð í Grímsey?“ Vísindavefurinn. 7. júl. 2004. Vefsíða. 19. apr. 2024. <http://visindavefur.is/svar.php?id=4394>.

Chicago | APA | MLA

Þessi síða notar vafrakökur Nánari upplýsingar

Ég samþykki
Spyrja

Sendu inn spurningu LeiðbeiningarTil baka

Hér getur þú sent okkur nýjar spurningar um vísindaleg efni.

Hafðu spurninguna stutta og hnitmiðaða og sendu aðeins eina í einu. Einlægar og vandaðar spurningar um mikilvæg efni eru líklegastar til að kalla fram vönduð og greið svör. Ekki er víst að tími vinnist til að svara öllum spurningum.

Persónulegar upplýsingar um spyrjendur eru eingöngu notaðar í starfsemi vefsins, til dæmis til að svör verði við hæfi spyrjenda. Spurningum er ekki sinnt ef spyrjandi villir á sér heimildir eða segir ekki nægileg deili á sér.

Spurningum sem eru ekki á verksviði vefsins er eytt.

Að öðru leyti er hægt að spyrja Vísindavefinn um allt milli himins og jarðar!

=

Senda grein til vinar

=

Hvenær og hvers vegna hófst byggð í Grímsey?
Í Landnámabók kemur Grímsey ekki við sögu. Bókin var líklega skráð um tveimur til þremur öldum eftir lok þess tíma sem er kallaður landnámsöld og er vafalaust að talsverðu leyti reist á arfsögnum, en ekki er hægt að treysta því að hún fari alls staðar með rétt mál um landnám. En sennilegast verður að teljast að fólk hafi ekki sest að í Grímsey í upphafi byggðar á Íslandi. Eyjan hefur líklega þótt of afskekkt, meðan nóg landrými var í boði á meginlandinu. Frá 19. öld eru til þjóðsögur um landnámsmanninn Grím sem byggði í Grímsey, en þær eru sjálfsagt sprottnar af nafni eyjarinnar.

Í Íslendingasögum kemur Grímsey við nokkra atburði sem eiga að gerast á áratugunum um aldamótin 1000 og er það jafnan tengt nytjum af eyjunni, svo sem rekum og útræði þaðan. Í einni sögu, Valla-Ljóts sögu, segir að róið hafi 30 skip frá eyjunni. Aldrei er minnst á fasta byggð þar í þessum sögum, en í Ljósvetninga sögu er þó nefndur „Grímseyingr einn, ungr ok fráligr“, sem sóttist eftir heimasætu á Tjörnesi. Í Heimskringlu er saga af því að Ólafur Haraldsson Noregskonungur sendi hirðmann sinn, Þórarin Nefjólfsson, til að biðja Norðlendinga að gefa sér Grímsey. En Einar Eyjólfsson Þveræingur kom í veg fyrir það með ræðu sem hefur lengi verið í minnum höfð. Í þessari sögu, sem á að hafa gerst upp úr 1020, er sýnilega gert ráð fyrir að eyjan sé óbyggð en nytjuð af Norðlendingum.


Grímsey.

Tveimur öldum síðar virðist komin föst byggð í Grímsey. Árið 1222 hrökklaðist Guðmundur biskup Arason þangað með lið sitt eftir að menn hans höfðu drepið Tuma, son Sighvats Sturlusonar, héraðshöfðingja í Eyjafirði. Sighvatur og Sturla sonur hans sóttu biskup í eyna og sigruðu menn hans í bardaga. Í tengslum við þá atburði er talað um kirkju og kirkjugarð í Grímsey. Í sögu Arons Hjörleifssonar, eins af fylgdarmönnum biskups, segir frá manni sem Gnúpur hét, „er þá bjó í Grímseyju ok var inn mesti maðr at mannvirðingu af bóndum.“ Tveimur áratugum síðar börðust „Ketill Gnúpsson ok þeir Grímseyingar“ með Kolbeini unga Arnórssyni í Flóabardaga og „höfðu enn mikit skip“.

Á 19. öld var skráð sögn um hvernig byggð hófst í Grímsey. Þar segir að lengi hafi engum verið leyft að setjast þar að vegna þess að eyjan hafi þótt svo gagnsöm til eggjatekju og annarra hlunninda. Svo hafi hópur Þingeyinga sest þar að í leyfisleysi og byggt sér bæi. Þegar vermenn komu þangað úr Eyjafirði vörnuðu eyjarskeggjar þeim landgöngu og felldu þá alla í bardaga.

Ómögulegt er að dæma um sannleiksgildi þessarar sögu. En ásókn fólks að hefja fasta búsetu í Grímsey hefur vafalaust aukist eftir því sem fólki fjölgaði í landinu og minna varð um jarðnæði. Af þessu fara engar áreiðanlegar sögur, og því getur hver og einn ályktað það sem honum þykir sennilegast.

Frekara lesefni á Vísindavefnum:

Heimildir

  • Grímsey og Grímseyingar. Íbúar og saga. Ritstjóri: Helgi Daníelsson. Akranesi, Akrafjallsútgáfan, 2003.
  • Íslenzk fornrit I. Íslendingabók. Landnámabók. Jakob Benediktsson gaf út. Reykjavík, Fornritafélag, 1968.
  • Íslenzk fornrit X. Eyfirðinga sögur. Jónas Kristjánsson gaf út. Reykjavík, Fornritafélag, 1956.
  • Íslenzk fornrit X. Ljósvetninga saga. Björn Sigfússon gaf út. Reykjavík, Fornritafélag, 1940.
  • Pétur Sigurgeirsson: Grímsey. Byggð við Norðurheimskautsbaug. Reykjavík, Leiftur, 1971.
  • Sturlunga saga. Jón Jóhannesson, Magnús Finnbogason og Kristján Eldjárn sáu um útgáfuna. I–II. Reykjavík, Sturlunguútgáfan, 1946.

Mynd:...