Gerir prótín eitthvað annað en byggja upp vöðva?

Prótín eru stórar og flóknar sameindir gerðar úr byggingareiningum sem kallast amínósýrur. Allar frumur innihalda prótín í mismiklu magni en þar gegna þau bæði hlutverki byggingarefnis og vinnueininga. Nokkur hundruð amínósýrur eru þekktar en aðeins 20 eru notaðar til að smíða prótín. Amínósýrur tengjast saman með svokölluðum peptíðtengjum og mynda þannig keðjur, hvert prótín samanstendur af einni eða fleiri slíkum keðjum. Prótín falla saman og mynda einstakt þrívítt form en ólíkir eiginleikar prótína og sérhæfing þeirra ræðst af því hvaða amínósýrur koma við sögu og hvernig þær raðast saman. Upplýsingarnar um það hvernig amínósýrurnar skulu raðast eru geymdar í erfðaefni (DNA) lífvera. Oft þarf þó að breyta prótínum svo þau verði starfhæf eftir myndun þeirra.

Prótín eru stórar og flóknar sameindir gerðar úr amínósýrum.

Lífverur fá byggingarefni prótína úr fæðunni. Prótín í fæðu brotna niður í amínósýrur í meltingarveginum og gagnast þannnig lífverum ýmist sem byggingarefni til myndunar nýrra prótína eða sem orka. Prótín eru eitt helsta byggingarefni líkamans, en hár, neglur og vöðvar eru mestmegnis gerð úr prótínum. Auk þess er frumuhimnan gerð úr fitu og prótínum. Prótín taka einnig þátt í nánast öllum lífefnafræðilegum ferlum innan frumna.

Ensím eru dæmi um prótín sem eru mjög mikilvæg fyrir efnaskipti lífvera en þau gegna því hlutverki að hvata efnahvörf. Án ensíma myndu fæst efnahvörf í lífverum verða nógu hröð til að viðhalda lífi. Ensím hafa yfirleitt mjög sértæka virkni og taka eingöngu þátt í einu eða fáum efnahvörfum. Því eru til ótal mismunandi gerðir ensíma.

Prótín gegna líka hlutverki boðefna innan líkamans. Sum prótín eru hormón og senda boð frá frumu til frumna í fjarlægum vefjum. Önnur prótín eru viðtakar í frumuhimnum sem bindast við boðefnasameindir sem geta sett boðefnaferli af stað innan viðtaka frumunnar. Önnur himnubundin prótín eru flutningsprótín sem flytja sameindir sem ekki komast í gegnum frumuhimnuna með flæði inn og út úr frumunni. Einnig gegna þau hlutverki burðarefnis í blóði, til dæmis með því að flytja súrefni í blóðinu frá lungum til vefja og bera koltvíildi (koldíoxíð) frá vefjum aftur til lungna.

Lífverur fá byggingarefni prótína úr fæðunni.

Prótín geta líka verið mótefni en mótefni er þáttur í vörnum ónæmiskerfisins. Mótefni eru sérhæfð prótín sem myndast í líkamanum þegar í hann berst mótefnisvaki, til dæmis baktería eða veira. Mótefni bindast mótefnisvakanum og merkja hann þannig að ónæmiskerfi líkamans þekki vakann og geti eytt honum.

Af þessu má sjá að prótín gegna margvíslegum öðrum hlutverkum en að byggja upp vöðva.

Heimildir og myndir: