Hér getur þú sent okkur nýjar spurningar um vísindaleg efni.
Hafðu spurninguna stutta og hnitmiðaða og sendu aðeins eina í einu. Einlægar og vandaðar spurningar
um mikilvæg efni eru líklegastar til að kalla fram vönduð og greið svör. Ekki er víst að tími vinnist til að
svara öllum spurningum.
Persónulegar upplýsingar um spyrjendur eru eingöngu notaðar í starfsemi vefsins, til dæmis til að
svör verði við hæfi spyrjenda. Spurningum er ekki sinnt ef spyrjandi villir á sér heimildir eða segir ekki
nægileg deili á sér.
Spurningum sem eru ekki á verksviði vefsins er eytt.
Að öðru leyti er hægt að spyrja Vísindavefinn um allt milli himins og jarðar!
Í fyrsta kafla sögunnar Jakob ærlegur eftir enska rithöfundinn Frederick Marryat (1792-1848), segir frá drykkfelldri móður aðalsöguhetjunnar. Þegar yngri bróðir Jakobs drukknar huggar faðir Jakobs eiginkonu sína með því að færa henni stóran tebolla af gini. Eins og segir í sögunni þurfti hún að „fá nokkrum sinnum aftur í bollann, því að drykkurinn þynntist af táraflóðinu.“
Þegar Jakob er á ellefta ári eykst drykkja móður hans hans til muna og nú er svo komið að báðir foreldrarnir sitja löngum stundum við skál í káetu fjölskyldunnar. Af þeirri venju láta þau ekki fyrr en faðir Jakobs hleypur út úr káetunni, kastar sér fyrir borð og hverfur. Það sem veldur örvæntingu hans er sá fáheyrði atburður að móðir Jakobs fuðrar upp. Í stað móður sinnar finnur Jakob tjörukennda kolaösku í káetunni. Í sögunni er þessi skýring gefin á bruna móðurinnar:
Seinna komst ég að því, að móðir mín hafði dáið skelfilegum og afar sjaldgæfum dauðdaga. Þeir, sem stunda í óhófi neyslu sterkra drykkja, hljóta einstöku sinnum slíkan dauðdaga. Móðir mín fórst við sjálfsíkviknun. Þegar vínandinn streymdi um líkamann, myndaðist við það gas, sem kviknaði svo í. Logarnir, sem stóðu út úr líkama móður minnar, hafa svipt föður minn allri sjálfsstjórn. Þannig missti ég báða foreldra mína samtímis. Annað varð eldinum að bráð, hitt fór í vatnið.
Þannig lýkur fyrsta kafla barnasögunnar um Jakob ærlegan.
Á nítjándu öld létu nokkrir rithöfundar persónur sínar fuðra upp á sama hátt, til að mynda Charles Dickens í Bleak House, Herman Melville og Émile Zola.
Kenningar um sjálfsíkviknun þar sem líkaminn logar skyndilega án þess að í honum sé kveikt og hann fuðrar upp, eiga ekki við rök að styðjast. Hins vegar eru þekkt einstaka dæmi um það að líkamar hafa brunnið, til dæmis í heimahúsum, án þess að nokkuð í næsta nágrenni brenni. Skýringin á þessu virðist vera sú að til að mynda sígarettuglóð geti kveikt í fötum einhvers sem er nýlátinn eða meðvitundarlaus, því að annars myndi hann að öllum líkindum vera fljótur að slökkva eldinn. Fötin verki svo sem uppkveikja, svipað og þegar við kveikjum upp í arni eða ofni eða á grilli með pappír eða grillvökva, og jafnframt eins og kveikur í kerti en fita líkamans sé sjálft eldsneytið, líkt og í vaxkerti. Þannig getur líkaminn brunnið hægt og rólega, oftast niður að fótum, þar sem fituinnihald er tiltölulega lágt. Þess háttar bruni getur varað í marga klukkutíma. Vegna sjónvarpsþáttar hjá BBC var reynt að líkja eftir svona bruna í mannslíkamanum með því að vefja dauðum grís í teppi og kveikja í honum. Fituinnihald svína mun vera svipað og manna. Eftir fimm tíma var grísinn allur brunninn, jafnvel beinin.
Það þarf í sjálfu sér ekki að koma á óvart að bruni geti verið ýmist hægur eða hraður. Þetta fer meðal annars eftir því hversu greiðan aðgang súrefni loftsins hefur að eldsneytinu. Þegar við brennum eldiviði í arni eða kamínu má hafa áhrif á þetta með svokölluðu trekkspjaldi og öðrum slíkum búnaði. Forfeður okkar höfðu til dæmis lag á því sem kallað var að ,,fela eldinn" yfir nóttina, það er að segja að ganga þannig frá kolunum í ofninum að glóðin héldist í þeim yfir nóttina.
Frederick Marryat er ekki bara þekktur fyrir söguna af Jakobi ærlegum heldur skrifaði hann líka eina af fyrstu sögulegu skáldsögunum fyrir börn, en það er sagan The Children of the New Forest (1847) eða Börnin í Nýskógum.
Við bendum lesendum okkar einnig á að lesa almennt svar um yfirnáttúrulega hluti.
Heimild
Jón Gunnar Þorsteinsson og Þorsteinn Vilhjálmsson. „Getur orðið sjálfsíkviknun í fólki, samanber móður Jakobs ærlega?“ Vísindavefurinn, 21. janúar 2003, sótt 14. október 2024, https://visindavefur.is/svar.php?id=3034.
Jón Gunnar Þorsteinsson og Þorsteinn Vilhjálmsson. (2003, 21. janúar). Getur orðið sjálfsíkviknun í fólki, samanber móður Jakobs ærlega? Vísindavefurinn. https://visindavefur.is/svar.php?id=3034
Jón Gunnar Þorsteinsson og Þorsteinn Vilhjálmsson. „Getur orðið sjálfsíkviknun í fólki, samanber móður Jakobs ærlega?“ Vísindavefurinn. 21. jan. 2003. Vefsíða. 14. okt. 2024. <https://visindavefur.is/svar.php?id=3034>.
Sólin
Rís 08:16 • sest 18:10
Tunglið
Rís 18:07 • Sest 02:31
Flóð
Árdegis: 03:46 • Síðdegis: 16:06
Fjara
Árdegis: 09:58 • Síðdegis: 22:28
Í fyrsta kafla sögunnar Jakob ærlegur eftir enska rithöfundinn Frederick Marryat (1792-1848), segir frá drykkfelldri móður aðalsöguhetjunnar. Þegar yngri bróðir Jakobs drukknar huggar faðir Jakobs eiginkonu sína með því að færa henni stóran tebolla af gini. Eins og segir í sögunni þurfti hún að „fá nokkrum sinnum aftur í bollann, því að drykkurinn þynntist af táraflóðinu.“
Þegar Jakob er á ellefta ári eykst drykkja móður hans hans til muna og nú er svo komið að báðir foreldrarnir sitja löngum stundum við skál í káetu fjölskyldunnar. Af þeirri venju láta þau ekki fyrr en faðir Jakobs hleypur út úr káetunni, kastar sér fyrir borð og hverfur. Það sem veldur örvæntingu hans er sá fáheyrði atburður að móðir Jakobs fuðrar upp. Í stað móður sinnar finnur Jakob tjörukennda kolaösku í káetunni. Í sögunni er þessi skýring gefin á bruna móðurinnar:
