Senda inn spurningu
Sólin Sólin Rís 05:51 • sest 21:06 í Reykjavík
Tunglið Tunglið Rís 09:47 • Sest 06:52 í Reykjavík
Flóð Flóð Árdegis: 00:02 • Síðdegis: 12:48 í Reykjavík
Fjaran Fjara Árdegis: 06:36 • Síðdegis: 18:53 í Reykjavík
Visit the English version

Flokkun:

Náttúruvísindi og verkfræði Jarðvísindi

Hvað er jarðhnik?

Sigurður Steinþórsson

Orðið jarðhnik kom fram upp úr 1970 og var á sínum tíma tilraun til þýðingar á enska orðinu „tectonics“, en meðal annarra tillagna voru „jarð-ið“ og „jarðmjak.“ Ekkert þessara orða hefur náð verulegri fótfestu, jarðhnik þó helst, en oftast er talað um „tektóník“ eða einfaldlega „jarðskorpuhreyfingar.“ Gallinn við öll íslensku orðin er sá að þau lýsa ferli en enska orðið ástandi (ferlið væri til dæmis „tectonic movements“).

Burtséð frá orðmyndunarfræði, þá merkir jarðhnik (e. tectonics) jarðskorpuhreyfingar og afleiðingar þeirra, einkum stóru línurnar í þessum ferlum. Hugtakið er nátengt „strúktúrjarðfræði“ (e. structural geology) sem yfirleitt vísar til staðbundnari athugana og fyrirbæra.

Dæmi um „jarðhnikshugsun“ er til dæmis flekakenningin í heild sinni: jarðskorpan skiptist í fleka sem rekur um jarðarkringluna. Þar sem þá rekur sundur myndast úthafshryggir, þar sem þá rekur saman myndast niðurstreymisbelti og yfir þeim fellingafjöll eða eyjabogar.

Dæmi um „strúktúrjarðfræðilega hugsun“ er það að rispur (e. slickensides) á misgengisfleti benda til þess að tiltekin hreyfing (til dæmis lárétt) hafi átt sér stað, kornastærðadreifing í jarðlagi sannar að það „snýr öfugt“ og lega kristalla í tilteknu bergi sýnir í hvernig spennusviði það myndbreyttist.

Þannig mætti segja að „tektóník“ nálgist viðfangsefnið — jarðskorpuhreyfingar að fornu og nýju — frá sjónarhóli jarðeðlisfræði en „strúktúrjarðfræði“ frá sjónarhóli jarðfræði.

Höfundur

Sigurður Steinþórsson

Sigurður Steinþórsson

prófessor emeritus

Útgáfudagur

6.10.2003

Spyrjandi

Ingibjörg Björnsdóttir

Efnisorð

Tilvísun

Sigurður Steinþórsson. „Hvað er jarðhnik?“ Vísindavefurinn, 6. október 2003. Sótt 16. apríl 2024. http://visindavefur.is/svar.php?id=3779.

Sigurður Steinþórsson. (2003, 6. október). Hvað er jarðhnik? Vísindavefurinn. Sótt af http://visindavefur.is/svar.php?id=3779

Sigurður Steinþórsson. „Hvað er jarðhnik?“ Vísindavefurinn. 6. okt. 2003. Vefsíða. 16. apr. 2024. <http://visindavefur.is/svar.php?id=3779>.

Chicago | APA | MLA

Þessi síða notar vafrakökur Nánari upplýsingar

Ég samþykki
Spyrja

Sendu inn spurningu LeiðbeiningarTil baka

Hér getur þú sent okkur nýjar spurningar um vísindaleg efni.

Hafðu spurninguna stutta og hnitmiðaða og sendu aðeins eina í einu. Einlægar og vandaðar spurningar um mikilvæg efni eru líklegastar til að kalla fram vönduð og greið svör. Ekki er víst að tími vinnist til að svara öllum spurningum.

Persónulegar upplýsingar um spyrjendur eru eingöngu notaðar í starfsemi vefsins, til dæmis til að svör verði við hæfi spyrjenda. Spurningum er ekki sinnt ef spyrjandi villir á sér heimildir eða segir ekki nægileg deili á sér.

Spurningum sem eru ekki á verksviði vefsins er eytt.

Að öðru leyti er hægt að spyrja Vísindavefinn um allt milli himins og jarðar!

=

Senda grein til vinar

=

Hvað er jarðhnik?
Orðið jarðhnik kom fram upp úr 1970 og var á sínum tíma tilraun til þýðingar á enska orðinu „tectonics“, en meðal annarra tillagna voru „jarð-ið“ og „jarðmjak.“ Ekkert þessara orða hefur náð verulegri fótfestu, jarðhnik þó helst, en oftast er talað um „tektóník“ eða einfaldlega „jarðskorpuhreyfingar.“ Gallinn við öll íslensku orðin er sá að þau lýsa ferli en enska orðið ástandi (ferlið væri til dæmis „tectonic movements“).

Burtséð frá orðmyndunarfræði, þá merkir jarðhnik (e. tectonics) jarðskorpuhreyfingar og afleiðingar þeirra, einkum stóru línurnar í þessum ferlum. Hugtakið er nátengt „strúktúrjarðfræði“ (e. structural geology) sem yfirleitt vísar til staðbundnari athugana og fyrirbæra.

Dæmi um „jarðhnikshugsun“ er til dæmis flekakenningin í heild sinni: jarðskorpan skiptist í fleka sem rekur um jarðarkringluna. Þar sem þá rekur sundur myndast úthafshryggir, þar sem þá rekur saman myndast niðurstreymisbelti og yfir þeim fellingafjöll eða eyjabogar.

Dæmi um „strúktúrjarðfræðilega hugsun“ er það að rispur (e. slickensides) á misgengisfleti benda til þess að tiltekin hreyfing (til dæmis lárétt) hafi átt sér stað, kornastærðadreifing í jarðlagi sannar að það „snýr öfugt“ og lega kristalla í tilteknu bergi sýnir í hvernig spennusviði það myndbreyttist.

Þannig mætti segja að „tektóník“ nálgist viðfangsefnið — jarðskorpuhreyfingar að fornu og nýju — frá sjónarhóli jarðeðlisfræði en „strúktúrjarðfræði“ frá sjónarhóli jarðfræði. ...